Życie codzienne w czasach Jezusa

Czasy Jezusa były szczególnym okresem w dziejach historii. Wyróżniał się on przełomowymi zmianami kulturowymi i politycznymi. Zakładano nowe miasta, a istniejące centra miejskie były poddawane renowacji, co zapewniało pracę tysiącom rzemieślników i robotników.

Życie społeczne toczyło się wokół domowego ogniska. Gospodarka opierała się na różnych rodzajach zawodów. Handel miał znaczący wpływ na codzienne życie mieszkańców starożytnego Izraela. Rolnictwo było głównym źródłem dochodu większości rodzin¹.

Chrystus w swoich przypowieściach nawiązywał do życia codziennego. Posługiwał się prostymi, ludzkimi metaforami, aby przekazać głębokie nauki duchowe w zrozumiały sposób.

Jego słowa odnosiły się do sytuacji i zdarzeń zwykłego życia, co sprawiało, że przypowieści były łatwe do zrozumienia dla ludzi różnych warstw społecznych².

Dom i życie rodzinne w czasach Jezusa: spojrzenie na codzienność

Życie społeczne w Galilei skupiało się wokół ogniska domowego. Wiejskie gospodarstwa domowe wyróżniały się znaczną liczbą członków rodziny. Mąż pełnił rolę duchowego i prawnego przywódcy rodziny. Do niego należało ostatnie słowo we wszystkich sprawach związanych z jego żoną oraz dziećmi³.

Kobiety były zobowiązane do tego, aby piec chleb, mielić zboże, wyrabiać ser i twaróg oraz przygotowywać posiłki. Kobiety wstawały o świcie i zaczynały wypełniać swoje rutynowe zadania domowe⁴. Obowiązki zajmowały cały dzień, a wieczorna kolacja stanowiła chwilę relaksu dla wszystkich członków rodziny⁵.

Rodzice zamieszkiwali wspólnie ze swoimi młodszymi i już dorosłymi pociechami. Starsi synowie często mieli już żony. Nikt z członków rodziny przez tą sytuację nie mógł liczyć na odrobinę prywatności. Z czasem dzieci opuszczały dom rodzinny, a wtedy wolne pomieszczenia wynajmowano⁶.

Przeważnie miejskie i wiejskie rodziny zamieszkiwały niewielkie domy o kwadratowym kształcie, zazwyczaj posiadające jedną lub dwie izby. Budowane były one z terakotowych cegieł, a ściany były pobielane wapnem. Podłogę stanowiła ubita ziemia, a taras był zrobiony z suszonej gliny⁷. Składały się one zazwyczaj z jednego lub dwóch pomieszczeń, które wykorzystywano do różnych celów. 

Domy bardziej majętnych obywateli były zbudowane z kamienia. Bogatsze domy miały wiele pomieszczeń, a czasem nawet dwie kondygnacje. Budynki wyposażone były w systemy, które posiadały takie zabezpieczenia jak zamki i klucze. Większość domów miała drewniane drzwi, przymocowane do futryny skórzanymi zawiasami⁸.

Bogacze spędzali czas w swoich rezydencjach. Styl życia, jaki prowadzili, cechowały luksusowe uczty oraz degustacje wyszukanych potraw i win. Korzystali z basenów, rozległych ogrodów oraz kąpieli w stylu rzymskim. Życie towarzyskie elitarnych kręgów toczyło się wokół biesiadnego stołu. Podczas uroczystych spotkań biesiadnicy byli zabawiani przez muzyków, którzy grali na bębnach i fletach⁹.

Zawody w epoce Jezusa

W czasach Jezusa naród żydowski składał się głównie z pasterzy i rolników. Zawód pasterza, trzód i hodowcy był najstarszym zawodem wiejskim w Izraelu. Olbrzymie stada pasły się w Judei oraz Samarii i Galilei.

Ziemia palestyńska była bardzo urodzajna. Najbiedniejsza rodzina wiejska miała w posiadaniu kilka krzewów winnej latorośli, z której zbierała owoc. Niewielka liczba obywateli posiadała rozległe plantacje winorośli. Zawód rolnika cieszył się u Żydów wielkim uznaniem. Święta żniw i zbiorów zdobywały największą popularność spośród wszystkich uroczystości religijnych¹⁰.

Podobną grupę społeczną do rolników tworzyli rybacy. Zapewniali oni główny produkt codziennego spożycia. Rybacy słynęli z niezwykłej religijności i pobożności. Byli to pracownicy cieszący się dużą popularnością i rozpoznawalnością. Małe przystanie nad jeziorem nosiły istotne nazwy: Betsaida – to „miejsce łowienia ryb”, Magdala – oznaczała „wieżę ryb”, a grecka nazwa Trichea oznaczała „solarnię”. Solarnia pełniła kluczową rolę jako centrum solenia ryb. Rybacy zobowiązani byli do segregacji schwytanych przez siebie ryb. Wynikało to z tego, że niektórych ryb nie można było sprzedawać, ponieważ były one nieczyste według praw otrzymanych przez Mojżesza¹¹.

Rzemieślnicy i rzemiosła

Rzemieślnicy byli najmniejszą liczebnie grupą. Pismo Święte wymienia aż 25 rzemiosł. Zawód rzemieślniczy dziedziczony był z pokolenia na pokolenie, przechodząc z ojca na syna. Całe rodziny zajmowały się produkcją sandałów, tkania namiotów, tworzenia ceramiki oraz obróbki złota¹².

Rzemieślnicy pracowali głównie dla wieśniaków. Kowal był niezbędny do sporządzania i naprawiania narzędzi rolniczych. Garncarz był potrzebny do wyrabiania dzbanów do przechowywania ziarna, a także lamp, naczyń czy zabawek.

Do robienia domów niezbędna była pomoc kamieniarza. Zbierali oni glinę dla garncarzy lub na polepę w domach ubogich. Przy wznoszeniu murów pomagali murarze, którzy korzystali z zaprawy murarskiej, kielni, trzcin mierniczych oraz pił i młotków¹³.

Wszelkie rzemiosła produkujące towary na potrzeby osobiste były uzupełniane o mniejsze usługi rzemieślnicze, w tym dostarczanie wody, strzyżenie i golenie, jak również przez pracowników zajmujących się obsługą w publicznych łaźniach, masażystów i służących.

Rzemieślnicy specjalizujący się w obróbce drewna odgrywali istotną funkcję w życiu wiejskim. Naggar po aramejsku i tekton po grecku oznaczały cieślę. Osoba taka angażowała się we wszelkie prace związane z obróbką drewna. Cieśla musiał dostosować swój warsztat do różnorodnych zleceń klientów, obejmujących różne prace związane z obróbką drewna.

Rzemiosło złotnicze rozwijało się, ponieważ mężczyźni także nosili klejnoty w postaci złotych pierścieni. Kobiety zamawiały bransolety, naszyjniki oraz diademy¹⁴.

Sytuacja pracowników w czasach Jezusa

Pewne zajęcia cieszyły się większym szacunkiem, na przykład złotnictwo, produkcja sandałów czy praca jako cieśla. Najgorzej postrzegano postrzygaczy bydła, garbarzy czy kupców pachnideł i maści¹⁵.

Kobieta miała niewiele możliwości uzyskania rozwodu, lecz jednym z powodów był zawód wykonywany przez jej męża, na przykład praca jako wytapiacz miedzi, garbarz skór czy zbieracz gnoju^16,17.

W czasach Chrystusa różne grupy zawodowe były zrzeszone w rodzaj gildii – związków, które można było nazwać syndykatami. Rybacy z jeziora Genezaret tworzyli organizację związkową¹⁸.

W czasach Heroda przepisy regulowały godziny pracy, określały rodzaj jedzenia, odzieży oraz zakwaterowania przysługujące robotnikowi, a także ustalały wysokość jego wynagrodzenia. W niektórych obszarach te regulacje były jednak ignorowane lub lekceważone¹⁹.

Warto pamiętać, że w tamtych czasach w Izraelu istniała klasa robotników o bardzo niskich zarobkach, wynoszących zaledwie jeden denar dziennie. Najwyższe zarobki sięgały czterech czy pięciu denarów. Praca z niewielkim zarobkiem była korzystniejsza niż dołączanie do grona żebraków.

Bogaci i biedni

W Palestynie panowała niestabilna sytuacja społeczna. Antagonizmy między klasami narastały. Krytykowano przede wszystkim rody kapłańskie i bogaczy²⁰.

Sezonowi pracownicy rolni oraz codzienni robotnicy byli zmuszeni codziennie poszukiwać nowych miejsc zatrudnienia. Poza nimi istnieli także ludzie bez pracy, zmuszeni do żebrania, a także osoby okaleczone, inwalidzi, chorzy psychicznie, ślepi oraz starcy, którym brakowało wsparcia rodziny i opieki²¹.

Żydowska tradycja nakazywała, aby osoby zamożne dzieliły się swoim majątkiem z ubogimi i potrzebującymi. Do klasy średniej w społeczności żydowskiej zaliczano nielicznych rzemieślników i handlarzy, którzy osiągnęli zamożność dzięki handlowi zagranicznemu. W czasach Jezusa do Palestyny sprowadzano około stu luksusowych produktów: przyprawy, biżuterię, kamienie szlachetne, wino greckie, a także metale, drewno i marmur. Eksportowano głównie oliwki, daktyle oraz balsamy. Handel międzynarodowy realizowany był za pomocą transportu lądowego i morskiego przez Morze Czerwone²².

Większość obywateli zaliczało się do biednych²³. W niewielkim i biednym kraju żadna gałąź produkcji nie osiągnęła imponujących wyników. Jednak w latach obfitości mieszkańcy mogli zaspokajać swoje potrzeby, które i tak były bardzo skromne. Mięso pojawiało się na stole tylko podczas świąt, a nawet suszona ryba była traktowana jako rarytas. Głównym składnikiem diety były placki z jęczmienia lub pszenicy, oliwa, wino oraz daktyle²⁴.

W czasach Jezusa społeczeństwo izraelskie było zorganizowane hierarchicznie, z wyraźnym podziałem na klasy społeczne. Rodzina stanowiła podstawę życia codziennego. Gospodarka opierała się na różnych zawodach. Istniała wówczas ogromna przepaść między biednymi i bogatymi Żydami. 

Przypisy

1. Zob.: https://www.britannica.com/biography/Jesus/Jewish-Palestine-at-the-time-of-Jesus
2. Ewangelia Mateusza rozdział 13.
3. Ch. Bricker, L. Casson, Ch. Flowers, W. Murphy, B. Walker, B. Weisberger, Jezus i jego czasy, Reader’s Digest, Warszawa 2009, s. 96.
4. Tamże, s.101.
5. Tamże, s.102.
6. Tamże, s. 97.
7. Zob.: https://www.churchofjesuschrist.org/study/liahona/2023/03/digital-only/galilean-village-life-in-the-time-of-jesus-christ?lang=ita
8. Ch. Bricker, L. Casson, Ch. Flowers, W. Murphy, B. Walker, B. Weisberger, dz. cyt., s. 96.
9. Tamże s.83.
10. H. Daniel-Rops, Życie codzienne w Palestynie w czasach Chrystusa, s. 206.
11. Tamże, s. 213-214.
12. Tamże, s. 216.
13. Tamże, s. 217.
14. Tamże, s. 218-219.
15. Tamże, s. 133.
16. Ch. Bricker, L. Casson, Ch. Flowers, W. Murphy, B. Walker, B. Weisberger, dz. cyt., s. 81.
17. Zawód wytapiacza miedzi w czasach starożytnych często kojarzył się z brudem i trudnymi warunkami pracy. Proces wytapiania miedzi wiązał się z koniecznością pracy przy wysokich temperaturach i wytwarzaniem dużej ilości dymu oraz zanieczyszczeń, co mogło prowadzić do powstawania niehigienicznych warunków pracy. Taka charakterystyka pracy mogła przyczyniać się do niskiego społecznego postrzegania tego zawodu, ponieważ zajmowanie się fizycznymi i „brudnymi” pracami często wiązało się z niższą pozycją w hierarchii społecznej tamtych czasów. 
18. H. Daniel-Rops, dz. cyt., s. 134.
19. Ch. Bricker, L. Casson, Ch. Flowers, W. Murphy, B. Walker, B. Weisberger, dz. cyt., s. 82.
20. H. Daniel-Rops, dz. cyt., s.142.
21. Ch. Bricker, L. Casson, Ch. Flowers, W. Murphy, B. Walker, B. Weisberger, dz. cyt., s. 79.
22. Présentation de la vie quotidienne du nouveau testament, Ebior 2013, s. 9.
23. Zob.: http://www.scielo.org.za/scielo.php?script=sci_arttext&pid=S0259-94222016000400046
24. A. Krawczuk, Rzym i Jerozolima, Wydawnictwo Iskry, ebook, Warszawa 1996.

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: Dimitrios.