Ziemia – jedyna planeta, gdzie istnieje ogień

Bez ognia nie byłoby cywilizacji, jaką znamy. Okazuje się, że spośród znanych nam planet ogień może pojawić się tylko na Ziemi. Co to nam mówi o naszej planecie?

Ogień nie jest zjawiskiem łatwym do opisania prostymi słowami. Encyklopedia PWN definiuje go następująco: ogół zjawisk towarzyszących niektórym silnie egzotermicznym reakcjom chemicznym, głównie spalaniu¹. Natomiast spalanie to reakcja fizykochemiczna polegająca na wyzwoleniu energii w wyniku bardzo szybkiego utleniania się materiału palnego². Efektem procesu spalania jest płomień. Ów płomień możemy zobaczyć i możemy poczuć jego ciepło. Tylko musimy być ostrożni, aby nasze ciało czy odzież również nie znalazły się w strefie spalania, jaką jest właśnie płomień. Oprócz wydzielania światła i ciepła ogień produkuje także określone dźwięki, np. syk.

Jak powstaje ogień?

Aby powstał ogień, potrzebne są trzy elementy:

• paliwo (materiał palny),
• utleniacz (najczęściej tlen),
• ciepło.

Jest to tzw. trójkąt spalania lub czworościan spalania³. Z powstaniem ognia mamy do czynienia wtedy, gdy między tymi trzema elementami zachodzi spalanie. W procesie spalania praktycznie zawsze uczestniczą trzy pierwiastki: wodór (liczba atomowa 1), węgiel (liczba atomowa 6) i tlen (liczba atomowa 8). Dwa pierwsze występują w charakterze paliwa, natomiast tlen stanowi utleniacz. Reakcję chemiczną spalania można przedstawić następująco:

• w przypadku spalania samego wodoru: 2H₂  + O₂  → 2H₂O + ciepło
• w przypadku spalania węglowodoru, np. metanu: CH₄  + 2O₂  → CO₂  + 2H₂O + ciepło

Innymi słowy, do reakcji wchodzi wodór lub węglowodór oraz tlen, a wychodzi para wodna lub także dwutlenek węgla oraz energia cieplna⁴.

Ogień jako warunek rozwoju technologicznego

Tlen nie jest jedynym utleniaczem (może być nim też np. chlor). Jednak jest on na tyle powszechny w atmosferze naszej planety (stanowi ok. 21% składu atmosfery ziemskiej), że ogień jest możliwy. Co ciekawe, tlenu nie jest też na tyle dużo, aby ogień miał stale wymykać się spod kontroli człowieka. Ogień ma również tę cechę, że dzięki względnej stabilności węgla i tlenu nie jest to zjawisko wybuchowe. To oznacza, że człowiek jest w stanie łatwo go kontrolować⁵.

Z tego powodu ogień od zawsze napędzał cywilizację człowieka. Współczesna nauka jest zdania, że człowiek kontroluje ogień od co najmniej kilkuset tysięcy lat. Dzięki zjawisku spalania możliwe staje się ogrzewanie (choćby za pomocą ogniska), oświetlenie (za pomocą łuczywa, lamp oliwnych czy świec), a także szereg gałęzi przemysłu, z których najwcześniejszą jest metalurgia, czyli obróbka metali za pomocą ognia właśnie.

Zjawisko spalania wykorzystywane jest również w produkcji energii mechanicznej, która napędza współczesne maszyny, w tym samochody. Wreszcie dzięki zjawisku spalania rozwinęliśmy energetykę, ponieważ pierwsze elektrownie były opalane właśnie węglem. Tak się zresztą składa, że wszystkie paliwa kopalne (a nawet niektóre paliwa odnawialne, np. biomasa) zawierają w sobie węglowodory.

Ziemia jako wyjątkowe miejsce na rozwój nauki i technologii

Zastanówmy się zatem, co by było, gdybyśmy nie mieli ognia, tj. gdyby właściwości węgla i tlenu były nieco inne i nie pozwalały na proces spalania. Przede wszystkim gdyby nie było ognia, nie byłoby możliwości ogrzewania czegokolwiek. Nie pojawiłyby się metalurgia i hutnictwo. A zatem nie powstałby współczesny przemysł. Nie byłoby też samochodów ani elektrowni na paliwa kopalne. Innymi słowy, bez ognia nie mielibyśmy nauki i technologii, jaką współcześnie mamy, w tym urządzeń, na jednym z których powstał niniejszy artykuł.

Jednak mamy to wszystko dzięki ogniowi – ogniowi, który nie jest w stanie zaistnieć na żadnej innej znanej nam planecie⁶. Oprócz Ziemi, wszystkie znane nam planety i księżyce w Układzie Słonecznym nie posiadają tlenu w stanie wolnym lub posiadają go co najwyżej w ilościach szczątkowych (takim ciałem jest księżyc Jowisza, Europa). Gdybyśmy zatem powstali na jakiejkolwiek innej planecie, np. na Marsie, lub księżycu, to nie bylibyśmy w stanie stworzyć ognia ani zbudować cywilizacji technicznej.

Ogień – przypadek czy projekt?

Czy mamy zatem tylko niewiarygodne szczęście, że pierwiastki, z jakich jesteśmy zbudowani i jakich potrzebujemy do życia, jednocześnie wytwarzają zjawisko, dzięki któremu jesteśmy w stanie lepiej zrozumieć świat dookoła nas i zbudować cywilizację techniczną? Tak uważają ewolucjoniści. Tymczasem trwająca miliony lat ewolucja roślin i zwierząt, o ile byłaby prawdą, mogłaby całkowicie obejść się bez ognia. Tak samo z ludźmi, którzy w najlepszym razie mogliby żyć jak w neolicie, ponieważ bez ognia nie mogliby nawet wkroczyć w epokę brązu.

Zjawisko ognia to kolejna cegiełka, dzięki której możemy zrozumieć, że nic, co istnieje, nie powstało przez czysty przypadek. Wszystkie stałe kosmologiczne oraz właściwości fizyczne i chemiczne pierwiastków pozwalają nam nie tylko istnieć, ale również rozwijać naszą wiedzę o Wszechświecie, a także nasze społeczeństwo i cywilizację, z podróżami w kosmos włącznie⁷. Tak samo jak przypadkiem nie może być nasz Księżyc, którego tarcza jest takiej samej wielkości co tarcza Słońca, co pozwala na zaćmienia Słońca, dzięki czemu po raz pierwszy zidentyfikowano hel⁸, tak przypadkiem nie może być zjawisko ognia. To tylko dwa przykłady takich “przypadków”, a jest ich zdecydowanie więcej.

Czyżby zatem nasz Wszechświat został zaprojektowany, a także my sami? Jest to jedyna sensowna odpowiedź, o której mówi nam również Pismo Święte⁹.

Przypisy

1. Zob. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/ogien;3950211
2. Zob. https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/spalanie;3978003.html
3. Zob. https://zpe.gov.pl/a/zagrozenie-pozarem/D160vnI1p
4. Zob. https://www.greelane.com/pl/nauka-tech-math/nauka/definition-of-combustion-reaction-604937/
5. Gonzalez G., Richards J.W., Wyjątkowa planeta. Dlaczego nasze położenie w kosmosie umożliwia odkrycia naukowe, Fundacja En Arche, Warszawa 2021, s. 346.; zob. także: Denton M.J., Nature’s Destiny: How the Laws of Biology Reveal Purpose in the Universe, New York 1998, s. 117.
6. Conrad A., Does fire exist anywhere else besides on our planet?, Astronomy, 30.05.2016, https://astronomy.com/magazine/ask-astro/2016/05/is-there-fire
7. Gonzalez G., Richards J.W., op. cit., s. 116-118.
8. Gonzalez G., Richards J.W., op. cit., s. 44-49.
9. Iz 37,16.