Efekt snoba, zwany również efektem snobizmu, jest zjawiskiem ekonomicznym. Jego istotę stanowi dążenie konsumentów do posiadania dóbr, które są drogie, rzadkie, wyjątkowe lub ekskluzywne – a tym samym nieosiągalne dla większości ludzi. Dysponowanie takimi przedmiotami zaspokaja potrzebę, by wyróżniać się spośród innych, zaznaczyć swoją wyjątkowość, a także uzyskać prestiż.
Efekt snoba ewidentnie i wyraźnie wpływa na decyzje zakupowe klientów, szczególnie tych, dla których duże znaczenie ma status społeczny i według których posiadanie dóbr ekskluzywnych może go zwiększyć. Zjawisko polega na nabywaniu określonej rzeczy z tego powodu, że kupuje ją niewiele osób. Co paradoksalne, efekt snoba ma miejsce wtedy, gdy dane dobro drożeje.
Efekt snoba – przyczyny
Co do zasady w snobizmie chodzi o to, by ponieść własną wartość względem samego siebie, ale w szczególności względem innych. Co charakterystyczne dla współczesnego świata, coraz powszechniej obserwuje się kopiowanie poglądów innych, jak również chęć i dążenie do tego, by przynależeć do wyższych klas społecznych. Snob uważa te ostatnie za prestiżowe, a jedną ze stosowanych przez niego metod na to, by się do nich zaliczać, jest posiadanie rzeczy, których nie może nabyć przeciętny człowiek. Taka osoba ponad wszystko chce się wyróżnić i aby to osiągnąć, kupuje dobra oryginalne i luksusowe, słowem takie, które podkreślą jej nietuzinkowość. To pozwoli snobowi poczuć się dowartościowanym. Ktoś taki inwestuje w zakup przedmiotów z tzw. wyższej półki, za to raczej nie zdarza mu się wybór rzeczy banalnych, a co za tym idzie tanich. Można więc powiedzieć, że jest to działanie na pokaz – tzw. konsumpcja ostentacyjna.
W swoim dążeniu do odznaczania się spośród ogółu snob ucieka się również do innych sposobów. Przykładowo stwarza on pozory osoby o ponadprzeciętnej inteligencji oraz dużym obyciu w świecie. Ma tendencję do przechwalania się swoją wiedzą, a jego sposób prezentowania swojej osoby cechuje duża natarczywość. Przebywając w towarzystwie, lubi zwracać na siebie uwagę i znajdować się w jej centrum. Chlubi się tym, co zdobył i osiągnął, i uwielbia poczucie podziwiania go przez ludzi z otoczenia. Niekłamaną radość i satysfakcję wzbudza w snobie świadomość wyższości nad innymi.
Efekt snoba – paradoksy
Mówiąc o efekcie snoba, używa się często określenia paradoks. Tym właśnie wydaje się być sytuacja, kiedy w odpowiedzi na podwyżkę cen towarów konsumenci reagują… wzrostem wielkości zakupów.
Zbliżonym do tego zjawiskiem jest tzw. paradoks Veblena, w którym przy wzroście cen dóbr luksusowych zwiększa się ich zakup. Taką sytuację określa się też prestiżowym efektem cen, a dotyczy ona szczególnie artykułów symbolizujących wysoki status społeczny. Zarówno zakup, jak i korzystanie z takich rzeczy podyktowane jest snobizmem.
Efekt snoba w konsumpcji i społeczeństwie
Jeśli chodzi o konsumpcję, efekt snoba wywiera istotny wpływ na preferencje i wybory klientów. Nie jest to odosobnionym przypadkiem, że ktoś decyduje się na rzadkie lub ekskluzywne produkty lub usługi, ponieważ jest zdania, że dysponowanie nimi podnosi jego status społeczny. Motywowanym efektem snoba konsumentom zależy na zdobyciu uznania innych ludzi, chcą też być widoczni w społeczeństwie.
Efekt snoba obserwuje się również w społeczności osób dążących do tego, by przynależeć do ekskluzywnych grup społecznych lub uczestniczyć w imprezach o prestiżowym znaczeniu. Widać to zwłaszcza w sferze kultury, gdzie ludzie dokładają nieustannych starań, by brać udział w elitarnych wydarzeniach artystycznych, takich jak np. premiery filmowe czy koncerty. Za przykład mogą posłużyć wystawy sztuki przyciągające tłumy niekoniecznie z powodu swojej wartości artystycznej, ile dlatego, że uczestniczenie w nich postrzega się jako prestiżowe i modne.
Co interesujące, efekt snoba może mieć wpływ także w kwestiach wyborów społecznych i polityki. Zdarza się często, że popieramy określonych kandydatów lub partie polityczne uchodzące za ekskluzywne lub prestiżowe. Taki wybór również może stanowić sposób na to, by podkreślić swój status społeczny i przynależność do wyższych sfer społecznych.
Efekt snoba – skutki dla społeczeństwa i jednostek
Nierówności społeczne i podziały
Efekt snoba w sposób istotny wpływa na społeczeństwo jako całość. Jeden z jego głównych skutków stanowi pogłębianie nierówności społecznych, jak również tworzenie i utrzymywanie podziałów między poszczególnymi grupami społecznymi na podstawie posiadanych przez nie dóbr materialnych.
Ci z nas, którzy nie mogą sobie pozwolić na zakup ekskluzywnych, a co za tym idzie drogich rzeczy, czują się wykluczeni. Rodzi się w nich niezadowolenie z własnej sytuacji. Efektem jest jeszcze większy podział społeczeństwa i wyraźniejsze różnice między bogatymi a biednymi.
Dążenie za wszelką cenę do tego, by wyróżnić się i zdobyć prestiż za pomocą posiadanych dóbr może stać się też przyczyną wzrostu napięć społecznych i pojawienia się konfliktów. Co więcej, efekt snoba wiąże się również z ryzykiem izolacji osób, które nie pasują do dominujących w danej społeczności wzorców i standardów.
Utrata autentyczności
Efekt snoba ma również wpływ na jednostki. Osoby poddające się jego działaniu tracą autentyczność i skupiają się na zdobywaniu prestiżu kosztem swoich wartości i prawdziwych potrzeb. Nierzadko dążą do dostosowania się do oczekiwań społecznych czy obowiązujących trendów. Co więcej, są w stanie robić to nawet kosztem swoich własnych przekonań i preferencji.
W miejsce kierowania się swoimi własnymi potrzebami, ludzie ci często usiłują naśladować osoby o lepszym od nich statusie majątkowym i większym wpływie. Przestają tym samym być autentyczni, podejmują też niezgodne z własnymi wartościami decyzje. Koncentrując się na zdobywaniu zarówno prestiżu, jak i pozytywnej oceny społecznej, mogą ignorować swoje wartości i potrzeby, co z kolei może powodować ich złe samopoczucie.
Wpływ na środowisko naturalne
Co ważne, efekt snoba wpływa też negatywnie na środowisko naturalne. Nasze dążenia i starania o to, by mieć w posiadaniu nowe, luksusowe dobra, skutkują wzrostem zarówno konsumpcji, jak i produkcji. To z kolei powoduje zwiększone zużycie zasobów naturalnych, a dodatkowo generuje większe ilości odpadów.
Aby wyprodukować, a następnie przetransportować towary luksusowe, potrzeba znacznych zasobów w postaci wody, energii i surowców naturalnych. Dochodzi do tego fakt, że artykuły te produkuje się często w państwach o słabych standardach społecznych i ekologicznych. W rezultacie ma to negatywny wpływ na warunki pracy i środowisko.
Ocena i klasyfikacja ludzi
Inną konsekwencją efektu snoba jest ocenianie i klasyfikacja osób na podstawie posiadanych dóbr i statusu społecznego. Jeżeli w danej społeczności dysponowanie luksusowymi rzeczami postrzega się jak oznakę prestiżu i sukcesu, istnieje ryzyko marginalizacji i negatywnego odbioru osób nieposiadających takich dóbr.
Majątek materialny i status społeczny służą często za kryteria oceny jednostek. Powoduje to powstawanie hierarchii społecznych, które bazują na posiadanych dobrach. Ich następstwo stanowi z kolei wpływ na poczucie własnej wartości osób, które tych oczekiwań społecznych nie spełniają.
Zdrowie psychiczne i relacje międzyludzkie
Podejmując temat konsekwencji efektu snoba, nie można pominąć jego negatywnego wpływu na nasze zdrowie psychiczne oraz relacje międzyludzkie. Chęć posiadania dóbr materialnych o prestiżowym znaczeniu może stać się przyczyną niezadowolenia i frustracji u osób, których na nie nie stać.
Dodatkowo jeśli skupiamy się przede wszystkim na zdobywaniu prestiżu i rywalizacji o posiadanie zgodnych z najnowszymi trendami dóbr, nierzadko wyżej od relacji z innymi ludźmi cenimy sobie własne aspiracje i interesy. Następstwem takiego podejścia może być pogorszenie jakości wzajemnych interakcji oraz osamotnienie.
Wypaczone wartości społeczne
Efekt snoba może prowadzić również do wypaczenia wartości społecznych, jak i ukrywania prawdziwych cech oraz zachowań. Ulegając jego wpływowi, często za wszelką cenę staramy się dostosować do społecznych oczekiwań – jesteśmy na to gotowi nawet kosztem swojej autentyczności. Następstwem może być ukrywanie naszych prawdziwych potrzeb, preferencji i wartości po to, by dostosować się do społecznych norm i standardów. A to nie tylko skutkuje wypaczeniem wartości społecznych, ale i ewidentnie utrudnia rozwój społeczności, której silną podstawą jest autentyczność i szacunek dla różnorodności.
Snobizm w Biblii
Snobizm jest jednym z przejawów pychy. Snob drwi z ludzi niżej postawionych, ma poczucie własnej wyższości, chlubi się swoim statusem społecznym. Hołduje próżności i jest osobą powierzchowną – ocenia innych po marce ubrania czy stanie na rachunku bankowym. Jednak w dłuższej perspektywie taka postawa nie popłaca. Jak mówi Pismo Święte:
„Pycha chodzi przed upadkiem, a wyniosłość ducha przed ruiną” (Prz 16,18 BW).
„A kto się będzie wywyższał, będzie poniżony, a kto się będzie poniżał, będzie wywyższony” (Mt 23,12 BW).
„Wielu zaś pierwszych będzie ostatnimi, a ostatnich pierwszymi” (Mt 19,30).
Źródła:
- Arkadiusz Młynarski, Efekt snobizmu – zjawisko ekonomiczne, https://pieniadze24.com/, 07.05.2023, https://pieniadze24.com/efekt-snobizmu.html, [dostęp: 15.03.2024].
- Bartłomiej Maruszak, Klaudia Hachaj, Efekt snoba, https://mfiles.pl/, 18.11.2023, https://mfiles.pl/pl/index.php/Efekt_snoba, [dostęp: 15.03.2024].
- Czym jest pycha? Jak jej unikać?, https://pieniadze24.com/, 02.02.2018, https://info.dominikanie.pl/2018/02/czym-jest-pycha-jak-jej-unikac/, [dostęp: 15.03.2024].
