Leczniczy kontakt ze zwierzętami

Terapia bazująca na leczniczym wpływie kontaktu ze zwierzętami określana jest zooterapią lub animaloterapią. Już od lat 60. poprzedniego wieku stosuje się ją jako podstawową lub pomocniczą formę leczenia.

Można wyróżnić takie rodzaje interakcji pacjenta z zwierzęciem, jak:

• terapia z udziałem zwierząt (ang. animal-assisted therapy – AAT);
• zajęcia z udziałem zwierząt (ang. animal-assisted activities – AAA);
• edukacja z udziałem zwierząt (ang. animal-assisted education – AAE).

Okazuje się, że obcowanie pacjenta ze zwierzęciem z powodzeniem sprawdza się w psychiatrii – zastosowane zarówno prewencyjnie, jak i w leczeniu czy w ramach rehabilitacji. Jak udowodniły przeprowadzone dotąd badania naukowe, stan psychiczny pacjentów uległ poprawie w rezultacie ich udziału w zajęciach zooterapii, która dodatkowo przyniosła im także wiele korzyści psychologicznych. Interakcje ze zwierzętami wykazują dużą skuteczność w takich dolegliwościach, jak np. depresja, schizofrenia, zaburzenia lękowe czy procesy otępienne. Ponadto okazują się pozytywnie wpływać na funkcjonowanie osób w podeszłym wieku, a także wiążą się z ewidentnymi korzyściami w kontekście zdrowia somatycznego.

Kontakt ze zwierzętami

Jeśli chodzi o metody animaloterapii, to do najpowszechniej stosowanych należy dogoterapia. W procesie udomowienia psy rozwinęły takie zdolności, jak m.in.:

• zaufanie wobec człowieka;
• umiejętność współpracy;
• rozpoznawanie komend słownych;
• bezproblemowe odczytywanie ludzkich gestów;
• podatność na sugestie;
• zdolność do empatii;
• umiejętność tworzenia więzi z człowiekiem.

Obcowanie człowieka z psem przynosi rezultat w postaci wielu pozytywnych reakcji, powściąga poczucie samotności oraz wycisza symptomy zaburzeń psychicznych.

Jeśli chodzi o leczenie pacjentów psychiatrycznych, prowadzi się je przy współudziale również innych zwierząt poza psami. Co interesujące, duże uznanie znajduje np. terapia z wykorzystaniem zwierząt gospodarskich. Jest bardzo prawdopodobne, że kluczowe znaczenie ma w tym wypadku odciągnięcie uwagi chorego od symptomów jego schorzenia, do czego dochodzi za sprawą praktycznych działań i zajęć w gospodarstwie rolnym, a także samego kontaktu ze środowiskiem naturalnym.

Konie, osły czy np. delfiny to przykłady innych zwierząt, które z sukcesem wykorzystuje się w terapii, zwłaszcza lecząc i rehabilitując dzieci z zaburzeniami psychicznymi. Mający charakter niewerbalny kontakt małego pacjenta ze zwierzęciem przynosi szereg korzyści:

• sprzyja wzrostowi poczucia własnej wartości;
• poprawia komunikację z otoczeniem;
• umożliwia nawiązanie spokojnej relacji, która z kolei pozwala na rozwój umiejętności społecznych;
• służy rozwijaniu się funkcji motorycznych, umiejętności koncentracji uwagi;
• zdarza się nawet, że umożliwia nawiązanie komunikacji werbalnej.

Co ciekawe, pozytywny wpływ na człowieka mają również te zwierzęta, z którymi na pozór nie ma możliwości nawiązania relacji – np. udowodniono związek między lepszym łaknieniem pacjentów z chorobą Alzheimera a oglądaniem przez nich ryb w akwarium.

Warto dodać, że współcześnie testuje się również zastosowanie w terapii tzw. robotów towarzyszących, które są wzorowane na zwierzętach. Taka opcja zapewnia komfort osobom o złych doświadczeniach z przedstawicielami fauny w przeszłości, a także umożliwia dostęp pacjentom placówek, w których wstęp żywych zwierząt jest zabroniony. Za przykład może tu posłużyć foka-robot, skuteczna w odniesieniu do przebywających w domach opieki osób starszych.

Zooterapia – jak działa?

Zooterapia działa dzięki posiadanym przez zwierzęta cechom – wzbudzającym zainteresowanie pacjentów i stymulującym wiele funkcji sensorycznych (co dzieje się poprzez dotyk, dźwięki czy np. zapach). Ich aktywność cechuje prostota, powtarzalność i to, że jest niewerbalna, co całościowo czyni ją łatwiej dostępną, również dla pacjentów z zaburzonymi funkcjami językowymi. Można powiedzieć, że zwierzęta są w równej mierze źródłem koncentracji uwagi, jak i jej celem.

W sposobach, w jakie przedstawiciele fauny oddziałują na ludzi, można wyróżnić kilka mechanizmów:

1. afektywny – bazujący na uczuciach, które rodzą się między człowiekiem a zwierzęciem (zooterapia jest tym skuteczniejsza, im ta więź emocjonalna jest silniejsza);
2. stymulacji psychologicznej – interakcja ze zwierzęciem sprzyja stymulacji zachowań społecznych i funkcji poznawczych;
3. rekreacyjny – zabawa ze zwierzęciem wywołuje radość i pobudza do śmiechu, co ma szczególne znaczenie w przypadku osób, którym dokucza niska samoocena i poczucie izolacji. Warto dodać, że stanowi to też wspaniałą aktywność fizyczną, zabawa ze zwierzęciem wymusza bowiem ruch;
4. psychosomatyczny – wyżej wymienione mechanizmy niosą ze sobą konsekwencje natury psychosomatycznej, ponieważ wiele dolegliwości somatycznych zawiera w sobie element psychiczny;
5. fizyczny – istotną część animaloterapii stanowi aspekt fizyczny, czego najlepszym przykładem jest hipoterapia (kontakt z koniem) lub delfinoterapia, w których kluczowe znaczenie odgrywa ruch w towarzystwie zwierzęcia;
6. skojarzony – jest częstym zjawiskiem, że w zooterapii działa jednocześnie kilka spośród wyżej opisanych mechanizmów.

Obcowanie ze zwierzętami wiąże się z poprawą stanu zdrowia psychicznego i fizycznego, odczuwaną na poziomie subiektywnym. To jednak nie wszystko, bowiem na podstawie badań stwierdzono również liczne korzyści biologiczne. Porównując osoby bez zwierzęcia z właścicielami psów, dowiedziono, że ci drudzy:

• mają niższe ciśnienie tętnicze;
• ich profil lipidowy jest lepszy;
• ich autonomiczny układ nerwowy wykazuje korzystniejszą reakcję na czynniki stresogenne.

Kontakt z psami przyczynia się do zmniejszenia stężenia kortyzolu i adrenaliny w surowicy krwi, powoduje też wzrost poziomu oksytocyny – to ostatnie wpływa na zachowania społeczne i tworzenie więzi.

Kontakt ze zwierzętami w zaburzeniach psychicznych

Zooterapia z powodzeniem stosowana jest w terapii osób z zaburzeniami psychicznymi, a dzieje się tak, ponieważ zwierzęta katalizują zachowania społeczne, natomiast interakcje z nimi tworzą atmosferę relaksu. Na podstawie badań wykazano takie korzyści tej formy leczenia, jak m.in.:

• poprawa nastroju;
• redukcja lęku;
• zmniejszenie poczucia samotności;
• większa wiara we własną skuteczność i możliwości;
• za sprawą powyższych zmian zdecydowana poprawa funkcjonowania na co dzień oraz poprawa jakości życia;
• dzięki społecznym interakcjom, do jakich dochodzi na zajęciach ze zwierzętami, pacjenci mają mniej obaw przed nowymi sytuacjami życiowymi oraz kontaktami z innymi ludźmi.

Co istotne, animaloterapia wykazuje więcej korzystnych rezultatów niż tradycyjne terapie. Ponadto efekty te nie są krótkotrwałe – poprawa stanu zdrowia pacjentów utrzymuje się nawet po upływie pół roku od zakończenia zajęć z udziałem zwierząt.

Zooterapia – inne zastosowania

Na podstawie badań porównujących właścicieli psów z osobami, które ich nie posiadają, stwierdzono wyższą aktywność ruchową wśród tych pierwszych. Ponieważ czworonóg żyje minimum kilka lat, a przez ten czas wymaga codziennych spacerów, sprzyja to regularnemu wysiłkowi fizycznemu. A to przyczynia się do lepszego stanu zdrowia człowieka. Nic więc dziwnego, że zwierzę (zwłaszcza pies) w domu wiąże się również z mniejszym ryzykiem otyłości właściciela.

Na co jeszcze wpływają interakcje z przedstawicielami fauny?

• W pierwszych miesiącach po sprawieniu sobie domowego pupila u ich właścicieli znacząco spadła liczba drobnych problemów zdrowotnych.
• Osoby mające kontakt ze zwierzętami są w mniejszym stopniu podatne na infekcje, a dzieje się tak dzięki spadkowi stężenia działających immunosupresyjnie glikokortykosteroidów (tzw. hormonów stresu) w surowicy krwi.
• Pozytywnym efektem bliskiej relacji ze zwierzęciem jest zmniejszenie ryzyka chorób układu sercowo-naczyniowego, w tym choroby wieńcowej, a także większa szansa przeżycia zawału serca.
• Badania potwierdziły, że posiadanie zwierzęcia domowego jest powiązane z niższym ciśnieniem tętniczym.
• Dowiedziono również istnienia związku między posiadaniem zwierzęcia domowego a korzystniejszym profilem lipidowym, czyli niższymi stężeniami zarówno triglicerydów, jak i cholesterolu całkowitego w surowicy krwi.
• Co interesujące, stwierdzono, że uzależnienie od papierosów wśród posiadaczy psów występuje rzadziej niż ogólnie w populacji.

Zooterapia znajduje zastosowanie również w przypadku chorób neurologicznych, a sprawdza się tu przede wszystkim:

• hipoterapia – pod wpływem jazdy konnej pacjentom ze stwardnieniem rozsianym łatwiej jest utrzymać równowagę, ponadto przyczynia się ona do poprawy chodu;
• delfinoterapia – u dzieci ze schorzeniami neurologicznymi dochodzi do poprawy motoryki dzięki pływaniu z delfinami.

Nie można zaprzeczyć, że interakcje ze zwierzętami wiążą się z wieloma korzyściami dla naszego zdrowia. Najpopularniejsze formy zooterapii przedstawimy w kolejnym artykule.

Źródła

1. K. Girczys-Połedniok, R. Pudlo, A. Szymlak, N. Pasierb, Zastosowanie terapii z udziałem zwierząt w praktyce psychiatrycznej, Via Medica, 2014, https://journals.viamedica.pl/psychiatria/article/view/40405/32060 [dostęp: 15.04.2024].

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Freepik. Autor: freepik.