Rusz się, zdrowiej żyj: jak aktywność fizyczna zmienia grę w walce z cukrzycą typu II?

Zbyt często doszukujemy się głębokich znaczeń w słowach Biblii, podczas gdy jej dosłowne wskazówki mogą być równie ważne dla naszego ciała. Król Salomon w swoich przypowieściach napisał: „Niedobrze jest jeść za dużo miodu”¹. Odnosi się to do chwały, ale dosłowne znaczenie tego wersetu jest również słuszne. Miód jest bowiem cukrem, a spożywanie zbyt dużych ilości cukru może mieć zgubny wpływ na organizm.

Etiologia cukrzycy

W Diabetologii Praktycznej znaleźć można następującą definicję cukrzycy:

„Cukrzyca jest to grupa chorób metabolicznych, charakteryzująca się hiperglikemią, wynikającą z defektu wydzielania i/lub działania insuliny. Przewlekła hiperglikemia wiąże się z uszkodzeniem, zaburzeniem czynności i niewydolnością różnych narządów, szczególnie oczu, nerek, nerwów, serca i naczyń krwionośnych. Objawy wskazujące na możliwość rozwoju cukrzycy:

1. zmniejszenie masy ciała,
2. wzmożone pragnienie,
3. wielomocz,
4. osłabienie,
5. pojawienie się zmian ropnych na skórze oraz stanów zapalnych narządów moczowo-płciowych”².

Krótko mówiąc, cukrzyca należy do najczęstszych chorób wydzielania wewnętrznego. Dochodzi do niej wskutek niedoboru lub braku insuliny, rzadziej upośledzenia aktywności insuliny³.

Cukrzyca typu II

Cukrzyca typu II jest wywoływana insulinoopornością. Dochodzi do zmniejszenia wrażliwości tkanek na działanie insuliny oraz do zaburzenia funkcji wydzielniczej komórek beta wysp trzustkowych (wysp Langerhansa)⁴. Najczęściej występuje u osób powyżej 50 roku życia, co stanowi około 90% wszystkich diabetyków.

Zazwyczaj cukrzyca typu II skorelowana jest z nadwagą lub otyłością, które prowadzą do nadciśnienia tętniczego. Obserwuje się dwukrotnie wyższe występowanie nadciśnienia tętnicze u diabetyków niż w ogólnej populacji. Po zdiagnozowaniu cukrzycy typu II pierwszym środkiem leczniczym jest odpowiednia dieta oraz zwiększenie ruchu fizycznego. Następnym etapem jest wprowadzenie leczenia farmakologicznego. Jego celem jest zmniejszenie insulinooporności tkanek i aktywacja komórek beta wysp Langerhansa do produkcji insuliny. Gdy farmakologia nie przynosi oczekiwanego skutku, należy włączyć do leczenia insulinę z zewnątrz. Chorzy na ten typ cukrzycy narażeni są na przedwczesną śmierć⁵.

Aktywność fizyczna w cukrzycy typu II

W cukrzycy typu II regularna aktywność ruchowa jest podstawową metodą leczenia i prewencji. Jej głównym celem jest redukcja wagi oraz obniżenie oporności tkanek obwodowych na insulinę. Regularny wysiłek fizyczny obniża ryzyko wystąpienia cukrzycy typu II o 60%.

Wprowadzenie aktywności fizycznej lub jej zwiększenie w trakcie trwania cukrzycy typu II musi być ograniczone zasadami:

1. Aktywność ruchowa służy przede wszystkim redukcji masy ciała.

2. Wysiłek fizyczny powinien być podejmowany przez chorego systematycznie, najlepiej każdego dnia przez 30-40 min. 

3. U pacjentów leczonych dietą i lekami doustnymi nie ma konieczności podawania dodatkowych węglowodanów przed i w trakcie aktywności fizycznej, zwłaszcza w przypadku współistnienia otyłości, ponieważ istnieje niewielkie ryzyko wystąpienia hipoglikemii. 

4. Intensywny wysiłek fizyczny jest wskazany do kilku razy w tygodniu. Ciało musi zostać odpowiednio przygotowane do niego przez rozgrzewkę, która powinna trwać około 10 min. Po zakończonej aktywności powinna nastąpić faza wyciszenia, również trwająca około 10 min. W tej fazie należy wykonywać ćwiczenia o mniejszej intensywności, m.in. ćwiczenia rozciągające i oddechowe. 

5. Aktywność fizyczną należy traktować jako składową leczenia cukrzycy typu II.

6. Każdy wysiłek powinien być dostosowany do stanu i możliwości chorego⁶.

7. Bardzo intensywny, ale krótkotrwały wysiłek fizyczny może doprowadzić do ketozy i hiperglikemii⁷.

Do najczęściej wybieranych przez diabetyków aktywności należą spacery, marsze, jazda na rowerze, pływanie, narciarstwo, łyżwiarstwo, gry ruchowe (np. tenis stołowy, badminton), nordic walking. Na szczególną uwagę oraz pochwałę zasługuje ostatnia z wymienionych aktywności. Nordic walking, wykonany prawidłowo, angażuje do 90% mięśni ciała, przyspiesza spalanie kalorii o 20%, odciąża stawy kończyn dolnych oraz kręgosłupa, rozwija siłę mięśniową oraz wytrzymałość i kondycję. Dzięki naprzemiennym ruchom rozwija koordynację ruchową⁸.

Wymienione powyżej aktywności należą do ćwiczeń ogólnokondycyjnych. Wszystkie z nich poprawiają wrażliwość tkanek obwodowych na insulinę. Szczególne środki ostrożności należy zachować w przypadku treningu siłowego. Zdrowy człowiek ma zazwyczaj tendencję do przekraczania swoich fizycznych możliwości, wybierając zbyt intensywny trening w stosunku do jego trwania. Powoduje to nadprodukcję glukozy wątrobowej i skutkuje hiperglikemią. Dlatego do treningu siłowego w przypadku cukrzycy należy podchodzić z dużą dawką ostrożności. Chęć trenowania należy zgłosić lekarzowi prowadzącemu i pozostawać pod jego kontrolą.

Zakończenie

W tętniącym życiem świecie, gdzie cukrzyca staje się coraz bardziej powszechna, kluczowe jest spojrzenie na aktywność fizyczną jako na niezwykle skuteczne narzędzie w walce z cukrzycą typu II. Poprzez regularny ruch nie tylko redukujemy wagę i obniżamy oporność na insulinę, ale także dajemy naszemu organizmowi szansę na zdrowsze, bardziej zrównoważone życie. Niech te słowa staną się bodźcem do aktywności. Pozostańmy w ruchu, aby zachować zdrowie i pokonać cukrzycę.

Przypisy

1. Prz 25,27 UBG
2. Czech A. et al., Zalecenia Kliniczne Dotyczące Postępowania u Chorych Na Cukrzycę. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego, w: Diabetologia Praktyczna, tom A, supl. A, 2009, str. A1
3. Waugh A., Grant A. (red. Ciszek B., Maciejewski R.), Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby, Wydawnictwo Elsevier Urban & Partner Sp z o.o., Wrocław 2012, rozdz. 9, str. 242
4. Korzeniowska K., Jabłecka A., Cukrzyca (Część I), Farmacja Współczesna, 1, 2008, str. 231-235
5. Nóżka J., Cukrzyca. Przyczyny, Objawy, Farmakoterapia. Choroby Towarzyszące Cukrzycy, Krakowska Akademia im. Andrzeja Frycza Modrzewskiego, Wydział Zdrowia i Nauk Medycznych, Kraków 2000, str. 2, 5
6. Szczeklik A., Gajewski P. (red. Jarząb B.), Interna Szczeklika, Choroby Układu Wewnątrzwydzielniczego, Wydawnictwo Medycyna Praktyczna, Kraków 2017, str. 1453-1496
7. Czech A. et al., op. cit.
8. Nordic Walking – Materiały Dla Uczestników Szkoleń, AktiVita, Niepubliczna Placówka Oświatowa RUCH I ZDROWIE, Warszawa 2012