Z empatią, zwaną też współodczuwaniem, mamy do czynienia, gdy stawiamy się w pozycji drugiego człowieka. Dzięki temu możemy lepiej zrozumieć, przez co przechodzi on w danym momencie i jakie są jego odczucia, emocje i potrzeby. Umożliwia nam to również udzielenie mu lepszej i bardziej wydajnej pomocy. O osobie o takich umiejętnościach mówimy, że jest empatyczna. Czym jest empatia i jakie wynikają z niej korzyści w relacjach z innymi ludźmi?
Empatia – czym jest?
Słowo empatia wywodzi się z języka greckiego, w którym empátheia oznacza ‘cierpienie’. W tym wypadku nie chodzi jednak o to, że osoba empatyczna cierpi. W psychologii termin ten oznacza, że jesteśmy zdolni do tego, by współodczuwać cudze cierpienie, dostrzec je u drugiej osoby, a także zauważyć konkretne stany emocjonalne. Określenie to odnosi się również do umiejętności zrozumienia, z jakiego powodu konkretny bodziec lub sytuacja wywołały u danej osoby właśnie taką reakcję.
Empatia jest cechą, na którą w społeczeństwie jest bardzo duże zapotrzebowanie, natomiast ludzie odznaczający się nią mają szansę na lepsze w nim funkcjonowanie. Dzięki empatii rozumiemy innych ludzi. Pozwala nam ona na nawiązanie z nimi lepszego kontaktu i udzielenie im pomocy w radzeniu sobie z problemami. Na tym powinna polegać moc społeczeństwa – działamy jako jedność, tj. każdy pracuje i dba o poprawę losu nie tylko swojego, ale i innych.
Kolejną korzyścią, jaka wynika z empatii, jest możliwość szybszego zidentyfikowania i nazwania problemów określonej grupy społecznej, a następnie bardziej skutecznego poszukiwania sposobów zaradzenia im. Warto też zauważyć, że sprzyja ona lepszemu zrozumieniu wzajemnych relacji interpersonalnych. Empatia pozwala nam szybko zorientować się w kwestii układów panujących w danym miejscu, np. kto jest najbardziej lubiany, kto najmniej, a kogo darzy się powszechnym respektem i należy uważać, co się mówi, będąc w jego towarzystwie. Dla osób z wysoko rozwiniętą empatią takie kwestie są widoczne praktycznie od razu. Co więcej, dzięki tej wiedzy lepiej odnajdują się one w danej społeczności i są jej lubianymi, pożytecznymi i darzonymi szacunkiem członkami. Z pewnością są to niezwykle istotne i pozytywne wartości, do których dobrze jest dążyć.
Empatia – skąd się bierze?
Kwestia tego, skąd w ogóle bierze się empatia, stanowi bardzo ciekawe zagadnienie. Nie jest to cecha, którą się po prostu ma lub się jej nie ma. Każdy z nas może mieć empatię rozwiniętą w zupełnie innym stopniu, a to z tej prostej przyczyny, że u każdego kształtuje się ona w nieco inny sposób i osiąga inny poziom.
A co odpowiada za kształtowanie empatii u człowieka?
- Czynniki psychologiczne – pod tym pojęciem kryje się to wszystko, co kształtowało nas, gdy byliśmy dziećmi. Poziom naszej empatii będzie wysoki, jeżeli w okresie dzieciństwa przyswajaliśmy zdrowe wzorce – jeśli w naszym domu rodzinnym najbliżsi szanowali się nawzajem, a przy tym uczyli szacunku do innych ludzi.
- Czynniki środowiskowe – możemy nie zdawać sobie z tego sprawy, ale środowisko, w którym się obracamy, również jest w stanie nas kształtować i robi to. Przebywając i obracając się w określonym towarzystwie, siłą rzeczy przejmujemy dużą część jego zwyczajów, jak i np. sposobów radzenia sobie z trudnościami. Przyswajamy również pewien poziom empatii.
- Czynniki biologiczne – co interesujące, zgodnie z opinią naukowców rodzimy się już z pewnym zaprogramowanym w nas poziomem empatii. Jest to nasze dziedzictwo po wcześniejszych pokoleniach. Szacuje się, że predyspozycjom natury biologicznej zapewniamy nawet pięćdziesiąt procent poziomu naszej empatii.
Co prawda nie mamy wpływu na to, jak zaprogramowała nas natura, nie oznacza to jednak, że nie mamy żadnego wpływu na naszą empatię.
Empatia – rodzaje
Pierwotnie uważano, że empatia po prostu jest i nie wymaga poddawania jej jakimkolwiek podziałom i klasyfikacji. Współcześni naukowcy wyodrębnili jednak dwa odmienne jej rodzaje:
- Empatia poznawcza powoduje, że jesteśmy w stanie przejąć i zrozumieć sposób myślenia drugiego człowieka. Dzięki niej łatwiej jest nam komunikować się z ludźmi, a także nawiązywać nowe znajomości. To drugie obejmuje również ludzi wywodzących się z zupełnie innych kręgów kulturowych. Za sprawą empatii poznawczej jesteśmy w stanie w lepszym stopniu zrozumieć cudzy system wartości, a także pozwala nam ona lepiej się do niego przystosować.
- Empatia emocjonalna jest czymś, dzięki czemu łatwiej jest nam zrozumieć cudze emocje. Nie tylko potrafimy je zidentyfikować, ale też rozumiemy powód reakcji danej osoby w określony sposób, jak również to, dlaczego dana sytuacja stała się u niej wyzwalaczem tych konkretnych emocji. Co więcej, jesteśmy zdolni, by je współodczuwać, a także wyobrazić sobie siebie samego w tego typu okolicznościach i pod wpływem tego rodzaju emocji. Empatia emocjonalna ułatwia komunikację z ludźmi, a dodatkowo ma moc wzmacniania niewerbalnych sposobów komunikacji.
Może się zdarzyć sytuacja, że u kogoś oba wymienione rodzaje empatii są na niskim poziomie. Są też osoby o wysoko rozwiniętej empatii poznawczej, które jednocześnie nie rozumieją i nie radzą sobie z cudzymi emocjami, ponieważ ich empatia emocjonalna osiąga niski stopień. Może też zdarzyć się odwrotnie. Bywa oczywiście również tak, że empatia poznawcza i emocjonalna idą ze sobą w parze. W takim przypadku dana osoba ma zarówno umiejętność współodczuwania emocji i ich doskonałego rozumienia, ale też w łatwy sposób przychodzi jej zrozumienie biegu cudzych myśli i systemu wartości drugiego człowieka.
Empatyczny – czyli kto?
Człowiekiem empatycznym określamy kogoś, kto odznacza się wysokim poziomem empatii, a tym samym dobro innych osób przedkłada ponad własne. Jest wsparciem dla ludzi w radzeniu sobie z ich problemami, a także pomaga im w realizacji ich marzeń i celów. Zdarza się, że czasami zapomina przy tym o sobie samym.
Człowiek empatyczny stanowi przeciwieństwo egocentryka. W sposób czysto naturalny zdolny jest do przyjmowania innego punktu widzenia, jak również rozumienia czyichś emocji lub trudności. Taki ktoś to bardzo dobry słuchacz i wartościowy rozmówca. Z racji tego, że należy do osób zawsze chętnie udzielających pomocy, jest zazwyczaj bardzo lubiany. Co więcej, potrafi bez problemu odnajdywać się w sieci wzajemnych relacji społecznych.
W tym miejscu warto zauważyć jednak, że bycie empatycznym może też generować pewne problemy. Nie jest dobrze zapominać o samym sobie i pomijać swoje własne potrzeby. Musimy pamiętać, że pewna dawka zarówno egoizmu, jak i egocentryzmu mogą być nie tylko bardzo zdrowe, ale i potrzebne naszej własnej psychice. Skupienie się na sobie, zamiast ciągłego kierowania uwagi na innych, naprawdę nie będzie czymś gorszym. Jeśli nasze relacje z bliskimi nam osobami są uczciwe i szczere, nie będą one miały nam tego za złe – w pełni to uszanują.
Inny problem może stanowić też odczuwanie przez osoby o nadmiernie wysokim poziomie empatii stresu, cierpienia i przemożnego smutku z powodu nieszczęścia i bólu innych ludzi. Możliwe są nawet tak skrajne sytuacje, że taki ktoś nie jest w stanie oglądać programów informacyjnych, bo przejmuje się wszystkim, co w nich widzi.
Jeszcze innym zjawiskiem jest wystąpienie wypalenia i zmęczenia współczuciem. Na tego typu symptomy narażeni są przede wszystkim przedstawiciele zawodów medycznych, a także pokrewnych, których istotę stanowi ratowanie ludzkiego życia czy też przynoszenie ulgi w cierpieniu.
Z tego względu warto, by empatia nie przyjmowała formy niewłaściwego, wręcz toksycznego, podejścia do innych ludzi czy też do samego siebie. Najlepszym wariantem jest łączenie empatii z asertywnością. Ta druga da nam zdolność do tego, by zdrowo stawiać granice i skutecznie ich chronić przed próbującymi je naruszyć intruzami.
Podsumowanie
Warto zauważyć, że również Pismo Święte odnosi się do wartości empatii jako zdolności współodczuwania emocji, myśli czy np. postaw drugiego człowieka. Takie odwołania do niej znajdują się w niejednej historii i nauczaniu biblijnym. Przykładowo apostoł Piotr radzi chrześcijanom: „bądźcie wszyscy […] współczujący, braterscy, miłosierni, pokorni” (1 Piotra 3,8). Natomiast apostoł Paweł zachęca do empatii, zwracając się do braci: „weselcie się z weselącymi się, płaczcie z płaczącymi” (Rzymian 12,15).
Źródło:
Praca zbiorowa, Empatia, https://psychoterapiacotam.pl/, 06.06.2023, https://psychoterapiacotam.pl/empatia/
