Czwarta rewolucja przemysłowa a nasze człowieczeństwo – część 1

Czwarta rewolucja przemysłowa powoli zmienia sposób naszego życia. Czy jednak te zmiany naprawdę idą w dobrym kierunku?

Czwarta rewolucja przemysłowa to termin ukuty przez Klausa Schwaba, założyciela i prezesa Światowego Forum Ekonomicznego (World Economic Forum). Jest to również tytuł jego książki wydanej w 2016 roku, która dość wyczerpująco opisuje przejawy obecnie zachodzących zmian technologicznych. Sam termin nawiązuje do trzech historycznych rewolucji przemysłowych:

• Pierwszej, której symbolami są energia mechaniczna i maszyna parowa,
• Drugiej, której symbolami są energia elektryczna i produkcja masowa,
• Trzeciej, której symbolami są komputer i produkcja automatyczna.

Jednak według Schwaba czwarta rewolucja przemysłowa, zwana też Przemysłem 4.0 (z niem. Industrie 4.0) lub 4IR (z ang. 4th Industrial Revolution), jest wyjątkowa na tle poprzednich. Obecną rewolucję charakteryzuje bowiem również wzajemne przenikanie różnych światów: fizycznego, cyfrowego i biologicznego¹. Innymi słowy, powstają technologie o charakterze silnie interdyscyplinarnym.

Czwarta rewolucja przemysłowa i jej (nie tylko) dobre strony…

Do przykładów technologii rozwijanych w ramach Przemysłu 4.0 należą zatem Internet rzeczy, sztuczna inteligencja (AI, z ang. artificial intelligence), technologie typu smart, produkcja przyrostowa (zwana popularnie drukiem 3D), pojazdy autonomiczne, rzeczywistość wirtualna i rozszerzona, a nawet nanotechnologia, komputery kwantowe, edycja genów (technologia CRISPR) i wszczepy elektroniczne. Są to niezwykle fascynujące odkrycia i wynalazki, które mogą usprawnić nasze życie².

Spróbujmy jednak zatrzymać się na chwilę i spojrzeć na ciemniejszą stronę tych zmian. Problemem już teraz stają się potencjalna erozja prywatności lub wykorzystanie powyższych technologii w charakterze broni³. Oprócz tego technologie te powoli zaczynają ingerować w nasze człowieczeństwo. Dla wielu ewolucjonistów, zwłaszcza zwolenników transhumanizmu, są to jednak pożądane zmiany. W takim rozwoju cywilizacji widzą bowiem nie tylko postęp, ale również przejmowanie przez człowieka sterów ewolucji⁴.

Niemniej warto zadać sobie pytanie, jak mogłoby wyglądać nasze życie, gdyby powyższe technologie zostały w pełni rozwinięte. Czy naprawdę chcielibyśmy żyć w społeczeństwie rządzonym całkowicie przez inteligentną technologię?

Czwarta rewolucja przemysłowa vs praca i wysiłek

Pismo Święte przedstawia historię upadku człowieka w grzech oraz konsekwencje, jakie go z tego powodu spotkały. Jedną z nich jest potrzeba ciężkiej pracy, aby wyżywić siebie i rodzinę⁵. Wielu teologów jest zdania, że Bóg dał człowiekowi ciężką pracę dla jego dobra, aby nie popadł w pokuszenie⁶. Również naukowcy uważają, że praca – zarówno fizyczna, jak i umysłowa – jest korzystna dla naszego zdrowia⁷. W piramidzie Maslowa, oprócz potrzeb fizjologicznych i bezpieczeństwa, znajdują się również potrzeby przynależności, uznania i samorealizacji. Dobra praca zaspokaja wszystkie te potrzeby – choć oczywiście wiele zależy od rodzaju pracy i jej wymiaru (pracownik musi też odpoczywać).

Co to ma wspólnego z czwartą rewolucją przemysłową? Nie jest żadną tajemnicą, że nowe technologie ułatwiają nam pracę, a czasami nawet eliminują niektóre zawody i miejsca pracy. Jest to prawdą szczególnie w przypadku Przemysłu 4.0. Powszechne wprowadzenie sztucznej inteligencji może bardzo radykalnie zmienić stosunki między pracodawcą a pracownikiem. Zwłaszcza że dziś AI potrafi nie tylko budować samochody, ale nawet pisać artykuły i malować obrazy⁸!

Jednak jeśli technologie związane z AI gwałtownie się rozpowszechnią, to mogą zagrozić nie tylko wykonywanej przez nas pracy. Wyobraźmy sobie społeczeństwo, w którym całkowicie polegamy na sztucznej inteligencji w każdej dziedzinie naszego życia. Dzięki samochodom autonomicznym, sterowanym przez AI, nie będziemy musieli sami ich prowadzić ani uczyć się ich prowadzenia. Sztuczna inteligencja będzie robić to za nas. Wygląda to tak, jakbyśmy obecnie dążyli nie tyle do polepszenia naszego standardu życia, ile wręcz do wyeliminowania z niego wszystkiego, co w nim przykre. Dotyczy to m.in. pracy i wysiłku. Czy jesteśmy zatem w przededniu utopii, za którą tak mocno tęsknimy?

Dobre czasy, trudne czasy…

W jednej ze swoich postapokaliptycznych powieści z 2016 roku pisarz Michael Hopf napisał: „Trudne czasy tworzą silnych ludzi, silni ludzie tworzą dobre czasy, dobre czasy tworzą słabych ludzi, a słabi ludzie tworzą trudne czasy”⁹. Powiedzenie to stało się bardzo popularne w Internecie i trudno odmówić mu dozy prawdy, zwłaszcza jego drugiej połowie. Jeżeli współczesna technologia naprawdę może sprawić, że będzie nam się żyć jak w raju, to co się stanie z naszą potrzebą wysiłku i pracy nad sobą?

Czy czekają nas zatem nowe poziomy dekadencji naszej cywilizacji? Pamiętajmy o upadku cesarstwa rzymskiego, które zanim upadło, pogrążyło się m.in. w nadmiarze dobrobytu¹⁰. Powyższe słowa Hopfa możemy więc z powodzeniem zastosować do starożytnego Rzymu. Dlaczego nie mielibyśmy zastosować ich również do czasów współczesnych?

Nasza ludzka potrzeba rozwoju, wysiłku, pracy…

Wielu z nas narzeka na pracę i wysiłek i ceni sobie lenistwo. Ale jak napisano wyżej, wysiłek i praca mają dla nas ogromne znaczenie, również z psychologicznego punktu widzenia. Choćby dlatego, że człowiek odczuwa ogromną satysfakcję z dobrze wykonanej pracy (nie mówiąc już o tym, że nareszcie może odpocząć). Bez wysiłku i pracy prędzej czy później przestajemy czuć się dobrze, a nawet przestajemy poprawnie funkcjonować¹¹.

Umysł i ciało potrzebują zatem pracy i wysiłku, aby się rozwijać i po prostu coś robić, dla siebie i dla innych ludzi. O tym mówi wyżej wspomniana potrzeba samorealizacji na piramidzie Maslowa. Implementatorzy technologii czwartej rewolucji przemysłowej powinni więc mieć na uwadze nie tylko podstawowe potrzeby człowieka, takie jak pokarm czy dach nad głową, ale również wspomniane potrzeby wyższe.

Co naprawdę przyniesie czwarta rewolucja przemysłowa?

Dlatego choć ewolucjoniści i transhumaniści mogą marzyć o życiu w technologicznej utopii, gdzie życie jest lekkie, powinniśmy pamiętać o wartości pracy. Lenistwo i nicnierobienie, choć w wielu wypadkach przyjemne, jest sprzeczne z naszym człowieczeństwem. Jest to prawda wyrażona nie tylko w naszym ludzkim doświadczeniu, ale także w Piśmie Świętym¹². Skoro Bóg zarządził, że człowiek ma pracować, ponieważ służy to jego dobru, nie powinniśmy mu tego odbierać w imię budowania nowego, sztucznego, wypaczonego raju na Ziemi. Zwłaszcza że Bóg obiecał, iż wkrótce przywróci człowiekowi prawdziwy raj, jeżeli tylko przyjmiemy Jezusa Chrystusa i będziemy Mu wierni do końca.

Przypisy

1. Schwab K., Czwarta rewolucja przemysłowa, tłum. A.D. Kamińska, Wyd. Studio Emka, 2018, s. 24, 83-87.
2. Ibid., Aneks: Głęboka zmiana, s. 148-203.
3. Ibid., Ramka F: Nowe technologie przekształcające pojęcie bezpieczeństwa międzynarodowego, s. 112-113.
4. Trippett D., Transhumanism: advances in technology could already put evolution into hyperdrive – but should they?, The Conversation, 28.03.2018, https://theconversation.com/transhumanism-advances-in-technology-could-already-put-evolution-into-hyperdrive-but-should-they-92694
5. Rdz 3,17-19.
6. Cormode S., Work as Blessing, Work as Curse, DePree Journal, 17.07.2018, https://depree.org/work-as-blessing-work-as-curse/
7. Williams R., How is work good for our health?, The Health Foundation, 17.07.2018, https://www.health.org.uk/infographic/how-is-work-good-for-our-health
8. Zob. https://openai.com/product/dall-e-2
9. Zob. https://www.goodreads.com/quotes/8751435-hard-times-create-strong-men-strong-men-create-good-times
10. Gill N.S., The Fall of Rome: How, When, and Why Did It Happen?, ThoughtCo., 10.02.2020, https://www.thoughtco.com/what-was-the-fall-of-rome-112688
11. Bernaciak I., Psychologiczne skutki długotrwałego bezrobocia, wykluczenie społeczne poprzez utratę pracy, Stowarzyszenie Rozwojowi, 01.07.2015, https://qrozwojowi.org.pl/index.php/ct-menu-item-17/41-psychologiczne-skutki-dlugotrwalego-bezrobocia-wykluczenie-spoleczne-poprzez-utrate-pracy.html
12. Zob. np. Prz 10,4; 12,9; 2Tes 3,10