Gdyby zapytać Polaka, czy zna wszystkich polskich laureatów Nagrody Nobla, być może odpowiedziałby poprawnie, podając siedmiu najbardziej znanych. Rzecz w tym, że lista nie jest tak przejrzysta, jak by mogło się wydawać. Zobaczmy zatem, kim są polscy nobliści.
Nagroda Nobla – od kiedy jest przyznawana i w jakich dziedzinach?
Pierwsza Nagroda Nobla została przyznana w 1901 roku. Inicjatywa pochodzi od wynalazcy dynamitu Alfreda Nobla, który zapisał w swym testamencie, by po jego śmierci 94% pozostawionego majątku przeznaczyć na serię nagród za dążenie do pokoju oraz wybitne osiągnięcia naukowe dla ludzkości. Wybrane zostały dziedziny fizyki, chemii, fizjologii lub medycyny, literatury oraz pokojowa. Od 1968 roku dodano też ekonomię, ale nagrodę tę sponsoruje Narodowy Bank Szwedzki.
Kto odpowiada, za przyznawanie nagród?
- Królewska Szwedzka Akademia Nauk przyznaje nagrody w dziedzinie fizyki, chemii oraz ekonomii.
- Instytut Karolinska (Uniwersytet Medyczny w Szwecji) odpowiada za wybieranie zwycięzców z dziedziny medycyny.
- Akademia Szwedzka przyznaje Nagrody Nobla w dziedzinie literatury.
- Norweski Komitet Noblowski odpowiada za wybory na rzecz światowego pokoju.
Wybory wzbudzają też kontrowersje. Dość specyficzna wydaje się pokojowa Nagroda Nobla, w której zasiadają głównie byli politycy nominowani przez norweski parlament. Krytykowana jest ona za upolitycznienie komitetu oraz m.in. za nagrody dla Cordella Hull, Baraka Obamy czy Jasira Arafata. Co zdumiewające, dwukrotnie (1945, 1948 r.), i to z całą powagą, nominowany był nawet Józef Stalin. Natomiast parę lat wcześniej, bo w 1939 r. w formie żartu, szwedzki parlamentarzysta Eric Brandt zaproponował kandydaturę Adolfa Hitlera.
Bez względu na to czy wybory były słuszne, czy nie, zastanawiające jest to, że spośród wszystkich laureatów Nagrody Nobla kobiety stanowią zaledwie 6%, tj. 64 niewiast i 901 mężczyzn. Czy w świecie mamy tak mało kobiet, które przyczyniają się dla dobra ludzkości, czy może ci, co zasiadają w komisjach, je lekceważą? Znaczenie może mieć to, że nagrody przyznawane są od 1901, a jak wiemy z kart historii, kobiety nie były wówczas na równi traktowane z mężczyznami.
Kiedy Polka pierwszy raz otrzymała Nagrodę Nobla?
Pierwszy polski laureat, czyli Maria Skłodowska-Curie, jako jedyna kobieta na świecie otrzymała podwójną Nagrodę Nobla. Tylko ona oraz amerykański fizyki i chemik Linus Pauling, wygrali w dwóch różnych dziedzinach. Poza Marią i Linusem dwukrotnie odznaczeni, ale w tych samych dziedzinach, zostali też John Bardeen, Frederick Sanger oraz Barry Sharpless.
Polka pierwszą nagrodę otrzymała w 1903 roku w dziedzinie fizyki razem z Pierre’em Curie oraz Henri Becquerelem. Oficjalne uzasadnienie brzmiało: „W uznaniu niezwykłych zasług, jakie poczynili dzięki wspólnym badaniom nad zjawiskami promieniowania odkrytymi przez profesora Henri Becquerela”.
Skłodowska odebrała drugiego nobla 8 lat później, czyli w 1911 roku. Tym razem doceniona została w dziedzinie chemii. Przy motywacji nagrody wpisano: „W uznaniu zasług dla rozwoju chemii poprzez odkrycie pierwiastków radu i polonu, wyizolowanie radu oraz badanie natury i związków tego niezwykłego pierwiastka”.
Polscy nobliści – lista wszystkich laureatów Nagrody Nobla z Polski
Kim są polscy nobliści? No cóż, tutaj nie ma jednoznacznej odpowiedzi, gdyż przyznając Nagrodę Nobla, nie wpisuje się narodowości, ale miejsce urodzenia oraz śmierci. Są osoby, które uznają, że nie potrafimy przyjąć tak prestiżowego wyróżnienia, jakim jest Nagroda Nobla, gdy laureatem jest osoba pochodzenia żydowskiego lub polsko-żydowskiego. Bez znaczenia pozostaje również fakt, że została urodzona na ziemiach polskich. Z tego też powodu dla jednych polscy nobliści zamkną się na siedmiorgu osobach, a inni zakończą na większej liczbie. Każdy z nas ma prawo do własnego zdania, i to czy lista będzie długa lub krótka, zależy od jego własnych przekonań.
Polscy nobliści, co do których Polacy są zgodni
Maria Skłodowska-Curie – Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki przyznana w 1903 roku. Otrzymała ją wraz z mężem Piotrem Curie oraz Henrim Becquerelem. Uhonorowano ich w uznaniu niezwykłych zasług, jakie wnieśli w drodze wspólnych badań nad zjawiskami radiacyjnymi odkrytymi przez profesora Henriego Becquerela.
Maria Skłodowska-Curie – kolejną Nagrodę Nobla otrzymała w dziedzinie chemii w 1911 roku. Tym razem pani Curie zasłużyła sobie na nią za rozwój chemii poprzez odkrycie pierwiastków radu i polonu, wyizolowanie radu oraz badanie natury i związków tego niezwykłego pierwiastka.
Henryk Sienkiewicz – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury, niektórzy mawiają, że otrzymał ją w dziedzinie epiki, choć nie ma takiej kategorii. Nagrodę przyznano w 1905 roku ze względu na jego wybitne zasługi jako pisarza epickiego.
Władysław Reymont – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1924 roku za wielki epos narodowy „Chłopi”. Niestety niedługo potem zmarł w grudniu 1925 roku.
Czesław Miłosz – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1980 roku za bezkompromisową przenikliwość wyrażającą odsłoniętą sytuację człowieka w świecie poważnych konfliktów.
Lech Wałęsa – pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1983 roku za pokojową walkę o wolne związki zawodowe i prawa człowieka w Polsce.
Wisława Szymborska – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1996 roku za poezję, która z ironiczną precyzją pozwala historycznemu i biologicznemu kontekstowi ujawnić się we fragmentach ludzkiej rzeczywistości.
Olga Tokarczuk – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 2018 roku za wyobraźnię narracyjną, która z encyklopedyczną pasją przedstawia przekraczanie granic jako formę życia.
Polscy nobliści, co do których Polacy mają wątpliwości
Dla wielu elitarne grono noblistów reprezentujących Polskę wydłuża się o kolejnych jedenaście osób. Dziesięć z nich ma pochodzenie żydowskie lub polsko-żydowskie. Są nimi: Albert Michelson, Isidor Isaac Rabi, Tadeusz Reichstein, Menachem Begin, Isaac Bashevis Singer, Roald Hoffmann, Georges Charpak, Shimon Peres, Józef Rotblat, Leonid Hurwicz.
Tylko Andrew Schally nie miał korzeni żydowskich. Urodził się w Polsce w 1926 roku. Podczas II wojny światowej w 1939 roku został umieszczony w obozie w Rumunii. W 1945 roku dostał się do Wielkiej Brytanii, by w 1952 roku udać się do Kanady, a następnie do Stanów Zjednoczonych. Tam w 1962 roku otrzymał obywatelstwo, a Nagrodę Nobla otrzymał w 1977 roku. Pomimo tego, że był dzieckiem polskiej rodziny i do 14. roku życia mieszkał w Polsce, to przez wielu nie jest zaliczany do polskich noblistów.
Niektórzy z poniższych noblistów, choć urodzili się w Polsce, to już w okresie dzieciństwa ją opuścili. Inni natomiast, po tym jak w 1948 r. odrodziło się państwo Izrael, zostali jego obywatelami, jak również politykami. Francuzi natomiast nie mają problemu, by Maria Skłodowska-Curie, uznawana była przez nich jako francuska laureatka Nagrody Nobla.
Oto lista kontrowersyjnych noblistów:
Albert Michelson – Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki przyznana w 1907 roku za precyzyjne instrumenty optyczne oraz badania spektroskopowe i metrologiczne przeprowadzone z ich pomocą.
Isidor Isaac Rabi – Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki przyznana w 1944 roku za metodę rezonansową do rejestrowania właściwości magnetycznych jąder atomowych.
Tadeusz Reichstein – Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny przyznana w 1950 roku za odkrycia związane z hormonami kory nadnerczy, ich strukturą i efektami biologicznymi.
Andrew Schally – Nagroda Nobla w dziedzinie fizjologii lub medycyny przyznana w 1977 roku za odkrycia dotyczące produkcji hormonów peptydowych w mózgu.
Menachem Begin – pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1978 roku za wspólne wynegocjowanie pokoju między Egiptem a Izraelem.
Isaac Bashevis Singer – Nagroda Nobla w dziedzinie literatury przyznana w 1978 roku za beznamiętną sztukę narracyjną, która, zakorzeniona w polsko-żydowskiej tradycji kulturowej, ożywia uniwersalne ludzkie uwarunkowania.
Roald Hoffmann – Nagroda Nobla w dziedzinie chemii przyznana w 1981 roku za niezależnie rozwijane teorie dotyczące przebiegu reakcji chemicznych.
Georges Charpak – Nagroda Nobla w dziedzinie fizyki przyznana w 1992 roku za wynalezienie i opracowanie detektorów cząstek, w szczególności wieloprzewodowej komory proporcjonalnej.
Szimon Peres – pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1994 roku za wysiłki na rzecz pokoju na Bliskim Wschodzie.
Józef Rotblat – pokojowa Nagroda Nobla przyznana w 1995 roku za wysiłki na rzecz zmniejszenia roli broni nuklearnej w polityce międzynarodowej, a w dłuższej perspektywie – wyeliminowania takich zbrojeń.
Leonid Hurwicz – Nagroda Nobla w dziedzinie ekonomii przyznana w 2007 roku za położenie podwalin pod teorię projektowania mechanizmów.
Polscy nobliści – podsumowanie
Jak widzimy, polscy nobliści mają się czym pochwalić. Spośród siedmiu powszechnie uznawanych za polskich, aż pięciu z nich otrzymało literackiego nobla. Dodatkowo mamy tutaj aż 3 kobiety na 4 mężczyzn. W porównaniu z tym, że dotychczas wybrano zaledwie 6% kobiet spośród wszystkich noblistów, Polska może z dumą powiedzieć, że ma utalentowaną płeć piękną.
Przy okazji, polecamy nasze inne artykuły powiązane tematycznie:
- https://ewolucjamyslenia.pl/geniusze-i-sawanci-czyli-wybitne-umysly-a-ewolucja/
- https://ewolucjamyslenia.pl/czy-ewolucja-stworzyla-matematyke/
- https://ewolucjamyslenia.pl/cyrkon-hel-i-pole-magnetyczne-co-maja-wspolnego-z-wiekiem-naszej-planety/
Źródła
- https://www.nobelprize.org/prizes/lists/all-nobel-prizes/all/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Laureaci_Nagrody_Banku_Szwecji_im._Alfreda_Nobla_w_dziedzinie_ekonomii [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.onet.pl/informacje/adam-bialas/skandale-zwiazane-z-nagroda-nobla-ujawnia-redakcja-encyklopedii-britannica/w97sk9t,30bc1058 [dostęp: 26.06.2024].
- https://muzhp.pl/wiedza-on-line/pokojowa-nagroda-nobla-prestiz-czy-kontrowersja-1 [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/lists/nobel-prize-awarded-women/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Lista_laureatów_Nagrody_Nobla [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Linus_Pauling [dostęp: 26.06.2024].
- https://histmag.org/ilu-polska-ma-noblistow-13431 [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.bryk.pl/artykul/noblisci-urodzeni-w-polsce-o-nich-zwykle-nie-ucza-w-szkolach [dostęp: 26.06.2024].
- https://wiadomosci.onet.pl/kraj/polscy-noblisci-o-ktorych-mozecie-nie-pamietac/ejv9kb6 [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.fronda.pl/a/to-ilu-polska-ma-w-koncu-noblistow,66278.html dostęp: 26.06.2024].
- https://en.wikipedia.org/wiki/Category:French_Nobel_laureates [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.focus.pl/artykul/jak-siedziec-przed-komputerem-wideo [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1903/marie-curie/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1911/marie-curie/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1905/sienkiewicz/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1924/reymont/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1980/milosz/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1983/walesa/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1996/szymborska/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/2018/tokarczuk/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Albert_Michelson [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1907/michelson/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Isidor_Isaac_Rabi [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1944/rabi/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Tadeusz_Reichstein [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1950/reichstein/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Andrew_Schally [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/medicine/1977/schally/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Menachem_Begin [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1978/begin/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Isaac_Bashevis_Singer [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/literature/1978/singer/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Roald_Hoffmann [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/1981/hoffmann/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Georges_Charpak [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/physics/1992/charpak/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Szimon_Peres [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1994/peres/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Józef_Rotblat [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/peace/1995/rotblat/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Leonid_Hurwicz [dostęp: 26.06.2024].
- https://www.nobelprize.org/prizes/economic-sciences/2007/hurwicz/facts/ [dostęp: 26.06.2024].
