Piorun to wyładowanie elektryczne w przyrodzie między chmurami a ziemią. A czym w takim razie jest piorun kulisty?
Co to jest piorun kulisty?
Piorun kulisty to naturalne, choć wciąż bardzo tajemnicze zjawisko, które powstaje w nieco inny sposób niż tradycyjne wyładowania atmosferyczne. Najczęściej towarzyszy im w trakcie burz, choć podobno zdarzyło się zaobserwować piorun kulisty w słoneczny dzień.
Pioruny kuliste zdarzają się bardzo rzadko. W jednym z badań naukowych z 1960 roku napisano, że pioruna kulistego widziało jedynie 5% ludzi na świecie. Inne badanie mówi natomiast o 10 000 znanych przypadkach.
Choć pioruna kulistego widziały tysiące ludzi na świecie, to wciąż jest on otoczony tajemnicą. W świecie nauki znajdują się niemal na pograniczu mitu, ponieważ prawie nikomu nie udało się zbadać tego zjawiska.
Piorun kulisty – historia obserwacji
Znane są już źródła średniowieczne, które mówią o piorunach kulistych. To właśnie piorun kulisty kryje się za takimi pojęciami, jak australijskie min min, japońskie hipodamy czy angielskie fałszywe ogniki.
Naukowcy nigdy nie zajmowali się piorunem kulistym, ponieważ jest to zjawisko na tyle rzadkie, że nie da się przewidzieć, kiedy ono wystąpi. Świadków piorunów kulistych jest jednak niemało. Znajdziemy w historii również słynnych ludzi, którzy widzieli piorun kulisty.
Najsłynniejszymi takimi osobami są car rosyjski Aleksander II i jego wnuk Mikołaj II. To właśnie późniejszy car Mikołaj II opisał, jak będąc dzieckiem zobaczył wraz ze swoim dziadkiem pioruna kulistego, który wleciał do jego sypialni.
Innym słynnym świadkiem był Aleister Crowley, brytyjski okultysta. W 1916 roku podczas wizyty w Stanach Zjednoczonych zobaczył on piorun kulisty bardzo blisko swego ciała. Według swego sprawozdania, ów piorun kulisty wybuchł, przez co Crowley doznał lekkiego porażenia prądem.
Niestety nie wszystkie spotkania z piorunem kulistym skończyły się szczęśliwie. Od pioruna kulistego tragicznie zmarł w 1753 roku prof. Georg Richmann, niemiecki fizyk żyjący w rosyjskim Sankt Petersburgu, który studiował elektryczność.
Podczas jednego z eksperymentów za pomocą izolowanego pręta w trakcie burzy naukowiec doznał śmiertelnego porażenia przez piorun kulisty. Buty fizyka wyparowały, a na jego czole pojawiła się czerwona plama. Sam piorun kulisty wybuch i towarzysząca mu fala uderzeniowa powaliły również jego asystenta, który jednak przeżył.
Jak wygląda piorun kulisty?
Zgodnie z przekazami od ludzi, którzy mieli szczęście lub nieszczęście doświadczyć tego zjawiska, piorun kulisty to jasno świecąca się kula elektryczna przemieszczająca się nad ziemią w różnych kierunkach. Rozmiary takiej kuli wynoszą od kilku centymetrów do nawet kilku metrów.
Pioruny kuliste mogą mieć różne zabarwienie: pomarańczowe, żółte, białe czy też bladoniebieskie. Ponadto wydają z siebie dźwięki, najczęściej warczenie lub syczenie.
Piorun kulisty przemieszcza się zazwyczaj w poziomie nad ziemią, z prędkością kilku metrów na sekundę w różnych kierunkach. Jednak nie ma obecnie możliwości przewidzenia jego ścieżki. Zjawisko to trwa również krótko, zazwyczaj kilka, ale też kilkanaście lub maksymalnie kilkadziesiąt sekund.
Nagranie pioruna kulistego z 2012 roku
Niektórym ludziom rzekomo udaje się nagrywać pioruny kuliste. Okazuje się, że naukowcy chińscy również mieli to szczęście, gdy nagrali to zjawisko podczas burzy w Chinach.
W lipcu 2012 roku naukowcy chińscy z Lanzhou studiowali błyskawice podczas burzy nad Wyżyną Tybetańską. Podczas jednego z uderzeń pioruna w odległości ok. 900 metrów pojawił się właśnie piorun kulisty. Udało im się go uwiecznić na specjalistycznym nagraniu w czasie 1,64 sekundy. Natomiast inna kamera nagrała ostatnie 0,78 sekundy zjawiska.
Dwa lata później naukowcy opublikowali wyniki swoich badań. Gdy przeanalizowali nagrania z piorunem kulistym pod kątem spektometrii, okazało się, że piorun kulisty wykazuje obecność takich pierwiastków, jak krzem, wapń, żelazo, azot i tlen.
Jak powstaje piorun kulisty?
W 2024 roku naukowcy z Uniwersytetu Zhejiang Hangzhou oraz Uniwersytetu Jiao Tong w Szanghaju opublikowali szczegółowe badania na temat piorunów kulistych. Według nich piorun kulisty powstaje w wyniku uderzenia zwykłego pioruna.
Siła uderzenia sprawia, że nanocząsteczki tlenku krzemu tracą tlen, a krzem zostaje uwolniony do powietrza. Ów krzem już właśnie w powietrzu ulega gwałtownemu spalaniu, czemu towarzyszy syk lub warczenie, które zgłaszają świadkowie pioruna kulistego.
Wciąż jednak istnieją również inne teorie. Na przykład naukowcy izraelscy zademonstrowali w laboratorium, że piorun kulisty może powstać przy uderzeniu zwykłego pioruna w kałużę.
Inna teoria mówi, że pioruny kuliste powstają, gdy przy uderzeniu pioruna tworzy się relatywistyczna wiązka elektronów. Ma wtedy powstawać pęcherzyk plazmy, który tworzy pułapkę dla promieniowania mikrofalowego.
Oprócz tego niektóre teorie mówią, że piorun kulisty to tylko złudzenie. Oczywiście w niektórych przypadkach faktycznie może okazać się tylko złudzeniem optycznym. O piorunie kulistym mówi również szereg teorii spiskowych, zgodnie z którymi w laboratoriach wojskowych pracuje się nad możliwościami stworzenia śmiercionośnej broni.
Piorun kulisty w domu – zasady zachowania
Piorun kulisty jest tak samo niebezpieczny co zwykłe pioruny. Biorąc pod uwagę fakt, że powstaje on przy uderzeniu normalnego pioruna, to najwyraźniej musi być swego rodzaju pozostałością po uderzeniu.
Innymi słowy, pioruny kuliste są tak samo naładowane elektrycznie jak normalne pioruny. Obrażenia nim spowodowane mogą więc zabić człowieka (co stało się z Georgiem Richmannem) lub bardzo poważnie zaszkodzić naszemu zdrowiu.
A zatem gdy nagle do naszego domu wpadnie piorun kulisty, to powinniśmy zachowywać się podobnie jak w przypadku każdego zjawiska elektrycznego, które może nas zabić. Musimy unikać go za wszelką cenę. Na szczęście zjawisko zwykle trwa tylko kilka lub kilkanaście sekund, po czym znika.
Piorun kulisty może również eksplodować, powodując uszkodzenia urządzeń elektronicznych. Tym samym jest w stanie wywołać katastrofalne wręcz skutki w naszych domach.
Dlatego należy trzymać się od niego z daleka i poszukać bezpiecznego schronienia. Podobnie powinniśmy się zachowywać na otwartej przestrzeni.
Piorun kulisty – wnioski i podsumowanie
Kolejne odkrycia pokazują, że powstający podczas burzy piorun kulisty wcale nie jest czymś mitycznym. To tajemnicze zjawisko prowadzi nas na całkowicie nieznane obszary fizyki. Rozszyfrowanie sekretu pioruna kulistego może zatem przynieść nowe odkrycia naukowe i technologiczne.
Póki co jednak nie jesteśmy jeszcze w stanie rozwikłać tego otoczonego tajemnicą zjawiska. To należy dopiero do przyszłości. Zanim więc naukowcy zaczną szerzej uczestniczyć w poszerzaniu wiedzy na jego temat, musimy zachowywać wszelkie znane nam środki ostrożności.
Źródła
- https://geekweek.interia.pl/meteorologia/news-piorun-kulisty-wpadl-do-domu-jak-sie-zachowac,nId,7495952
- https://wydarzenia.interia.pl/ciekawostki/news-to-jedno-z-najbardziej-tajemniczych-zjawisk-podczas-burzy-mo,nId,7538867
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Piorun_kulisty
- https://en.wikipedia.org/wiki/Ball_lightning
- https://naukatolubie.pl/pioruny-kuliste/
Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: Tamara.
