Rozumienie życiodajnej roli limfy

Psalmista Dawid zwraca się do swojego Stwórcy, wiedząc, że jest Istotą mu bliską, która dba o niego: „Otaczasz mnie z tyłu i z przodu i położyłeś na mnie twoją rękę”¹. Bóg w swej potędze stworzył świat słowem, a mimo to cała przyroda współgra ze sobą. Na Jego słowo zaistniało stworzenie i harmonia, nie tylko na świecie, ale i w nas. Jest to widoczne m.in. we wszystkich komórkach naszego organizmu, ponieważ przypominają miniaturowe miasta tętniące życiem.

Ciało ludzkie jest niesamowitym bytem, stworzonym z niebywałą precyzją i kompleksowością. W trosce o jego zdrowie i sprawność często zwracamy uwagę na układy takie jak krwionośny, oddechowy czy pokarmowy. Istnieje jednak jeszcze jedno niezwykłe źródło życia i zdrowia, które często pozostaje w ich cieniu – układ limfatyczny.

Krew przepływa przez naczynia włosowate z prędkością około 0,5 mm/s. Pełny proces wymiany krwi między naczyniami włosowatymi a przestrzenią pozanaczyniową zajmuje około dwóch sekund. Jest to możliwe dzięki mechanizmom filtracji, resorpcji i dyfuzji. Jednak mimo wszystko w ciągu doby w przestrzeni międzykomórkowej pozostaje od dwóch do czterech litrów płynu. Właśnie do usunięcia tego przesączu służy układ limfatyczny.

Limfa

Limfa nazywana jest również chłonką. Jest to wodnisty płyn, którego skład jest podobny do składu osocza. Nie jest on jednak stały – zawiera w sobie m.in. elektrolity i białko. W chłonce znajdują się także limfocyty – komórki krwi, które wchodzą w skład układu odpornościowego organizmu i są odpowiedzialne za odpowiedź immunologiczną organizmu, czyli za proces niszczenia obcych mikroorganizmów. W chłonce znaleźć można także tłuszcze i czynniki krzepnięcia².

Budowa układu chłonnego

Układ limfatyczny jest układem półzamkniętym. Ze względu na drenażową funkcję współistnieje z układem krwionośnym. W warunkach fizjologicznych płyn z przestrzeni pozanaczyniowej jest transportowany przez układ naczyń chłonnych i ponownie włączany do krwiobiegu. Narządy chłonne zostały hierarchicznie podzielone, możemy zatem wyróżnić: narządy najniższego rzędu, narządy niższego rzędu, narządy wyższego rzędu i narządy najwyższego rzędu.

Narządy chłonne najniższego rzędu

Najniższą postacią narządów chłonnych są skupienia limfocytów, które zazwyczaj znajdują się w błonach śluzowych. Mogą one wytwarzać wtórne grudki chłonne powstające w przebiegu przewlekłych stanów zapalnych lub wskutek reakcji na antygen. Grudki wtórne są koncentrycznymi zagęszczeniami chłonki, dochodzi w nich do namnażania i różnicowania limfocytów B. Grudki wtórne ze względu na to, że powstają w określonych warunkach, nie są tworami stałymi i gdy nie są już potrzebne, ulegają likwidacji na drodze fagocytozy.

Narządy chłonne niższego rzędu

Do narządów chłonnych niższego rzędu zaliczamy plamy mleczne, grudki samotne, grudki skupione i migdałki.

Plamy mleczne to skupienia limfocytów osiedlone w tkance siateczkowatej. Tak jak grudki wtórne są tworami niestałymi. Gdy plamy mleczne opuszczą tkankę siateczkowatą, ta zamienia się w tkankę tłuszczową. Proces ten jest odwracalny i gdy zajdzie potrzeba, w miejscu tkanki tłuszczowej mogą pojawić się ponownie plamy mleczne.

Grudki chłonne samotne są małymi skupiskami tkanki limfatycznej. W środku grudki chłonnej limfocyty rozmieszczone są rzadziej, na zewnątrz zaś gęściej. Grudki chłonne skupione to nagromadzenie grudek samotnych, w pobliżu których znajdują się liczne naczynia krwionośne wysyłające do wnętrza grudek delikatne naczynia włosowate. Naczynia chłonne rozgałęziają się obficie na powierzchni grudek.

Migdałki są inną postacią tkanki limfatycznej. Budową są podobne do grudek chłonnych skupionych. Zlokalizowane są w miejscu styku dróg oddechowych i pokarmowych. Wyróżniamy migdałki parzyste (trąbkowe i podniebienne) i migdałki nieparzyste (gardłowy i językowy).

Narządy chłonne wyższego rzędu

Narządem chłonnym wyższego rzędu są węzły chłonne. Są one narządami zamkniętymi, otoczonymi torebką ze zbitej tkanki łącznej, która zawiera komórki tkanki mięśniowej gładkiej. Węzły chłonne są zintegrowane z naczyniami limfatycznymi. Przeważnie ułożone są w grupy od dwóch do piętnastu lub tworzą łańcuchy. Każdy narząd oraz część ciała wysyłają swoją chłonkę do jednej lub kilku grup węzłów chłonnych. Wyróżniamy węzły regionalne, które zbierają chłonkę z jednego narządu lub obszaru oraz węzły ponadregionalne, do których spływa limfa z kilku regionów.

Narządy chłonne najwyższego rzędu

Do narządów chłonnych najwyższego rzędu zaliczamy śledzionę oraz grasicę³.

Śledziona jest największym narządem układu limfatycznego. Zlokalizowana jest w jamie brzusznej w lewej okolicy podżebrowej pomiędzy dnem żołądka a przeponą. Ma budowę lekko owalną, waży około 200 gramów i ma sinawe zabarwienie. Śledziona jest głównym narządem niszczenia starych i wadliwych czerwonych krwinek. Produkty ich rozpadu (żelazo i bilirubina) są transportowane do wątroby. W śledzionie znajdują się limfocyty T i B. Podczas ciężkich zakażeń organizmu dochodzi do rozrostu limfocytów i może dojść do powiększenia śledziony⁴.

Grasica jest niewielkim narządem leżącym w górnej części śródpiersia z tyłu mostka, sięgając do podstawy szyi. Jej maksymalna masa wynosi około 40 gramów, a dojrzałość osiąga w wieku dziecięcym, około trzeciego roku życia. Mimo niewielkiej masy jest nadrzędnym narządem układu limfatycznego. Składa się z dwóch płatów. Limfocyty, które trafiają do grasicy, rozwijają się w aktywowane limfocyty T, które po osiągnięciu stadium dojrzałości opuszczają grasicę i trafiają do krwi⁵.

Funkcje układu chłonnego

Układ limfatyczny posiada trzy główne zadania:

• transport wody i soli mineralnych,
• drenaż tkanek,
• odprowadzenie białka oraz innych związków o dużej masie cząsteczkowej z przestrzeni pozanaczyniowej do krwiobiegu.

Dodatkowo spełnia jeszcze następujące funkcje:

• usuwanie obcych substancji z ustroju (np. bakterii),
• uczestnictwo w procesach immunologicznych organizmu. 

Warto pielęgnować świadomość istnienia układu limfatycznego i doceniać jego rolę w zachowaniu zdrowia. Poprzez troskę o zdrowy styl życia, regularną aktywność fizyczną i dbałość o równowagę psychiczną możemy wspierać ten niezwykły system, który stanowi o harmonii naszego ciała. W dźwięku harmonii układu limfatycznego odnajdujemy piękno stworzenia, które z dumą można uznawać za jeden z najwspanialszych dowodów na mądrość Stwórcy.

Przypisy

1. Ps 139,5 UBG.
2. K. Radlak, Układ limfatyczny – budowa, funkcje, https://fizjoterapeuty.pl/uklad-limfatyczny/uklad-limfatyczny.html [dostęp: 25.01.2024].
3. A. Zborowski, Podstawy anatomiczne i fizjologiczne drenażu limfatycznego. Narządy chłonne, w: Drenaż limfatyczny, Kraków 2008, s. 10-18.
4. A. Waugh, A. Grant, Układ chłonny i limfatyczny, w: Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby, Wrocław, 2012, s. 139-142.
5. Hasło „migdałki”, Encyklopedia PWN, https://encyklopedia.pwn.pl/haslo/migdalki;3941097.html [dostęp: 9.02.2024].

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: mybox.