Mistrzyni filtracji: tajemnice anatomiczne, funkcje i zaburzenia wątroby

Apostoł Paweł w Liście do Rzymian przyrównał Kościół Boży do ludzkiego organizmu, ponieważ każdy organ spełnia inną funkcję, a dopiero razem stanowią cudowne ciało. Jak napisał: „[…] w jednym ciele mamy wiele członków, ale nie wszystkie członki wykonują tę samą czynność”¹.

Wstęp

„Coś mi leży na wątrobie” – to popularne powiedzenie odnosi się do uczucia niepokoju, zmartwienia lub ciężkości, które niewątpliwie wpływa na nasze samopoczucie. Czy jednak kiedykolwiek zastanawialiśmy się, co dzieje się w naszym ciele, gdy „coś leży na wątrobie” w sensie dosłownym? Wątroba to niezwykle ważny organ, który pełni kluczową rolę w naszym zdrowiu, będąc centralnym punktem procesów metabolicznych i oczyszczania organizmu. W tym artykule przyjrzymy się z bliska anatomii, fizjologii i patofizjologii wątroby. 

Anatomia

Wątroba jest największym gruczołem w naszym organizmie. Waży około 2 kg. W większości umiejscowiona jest w prawej okolicy podżebrowej, przechodzi przez część okolicy nadbrzusza, sięgając lewej okolicy podżebrowej. Przednia i górna powierzchnia jest gładka, dopasowana do dolnej powierzchni przepony, natomiast dolna powierzchnia ma nieregularny zarys.

Wątroba składa się z czterech płatów. Najbardziej widoczne są płat prawy i lewy. Płat lewy jest mniejszy i ma klinowaty kształt. Pozostałe płaty znajdują się na dolnej powierzchni gruczołu: płat ogoniasty i czworoboczny.

Na dolnej powierzchni wątroby znajduje się obszar anatomiczny, gdzie naczynia krwionośne oraz inne struktury wchodzą i wychodzą z wątroby. Nosi on nazwę „wrota wątroby”. Składają się one z poniższych elementów:

• tętnica wątrobowa: dostarcza tętniczą krew utlenowaną do wątroby, zapewniając narządowi niezbędne substancje odżywcze i tlen;
• żyła wrotna: niesie krew z żołądka, śledziony, trzustki, jelita cienkiego i jelita grubego, jest ona bogata w składniki odżywcze;
• przewód żółciowy wspólny: przewodzi żółć wyprodukowaną w wątrobie i gromadzoną w pęcherzyku żółciowym do dwunastnicy, co pomaga w procesie trawienia tłuszczów;
• naczynia chłonne: opuszczają wątrobę, przekazując część chłonki do węzłów chłonnych piersiowych, część do brzusznych węzłów chłonnych².

Funkcje

Wątroba jest niezwykle ważnym organem, gdyż spełnia około 500 funkcji. Najważniejsze z nich to:

• metabolizm tłuszczów: rozkład i synteza kwasów tłuszczowych, fosfolipidów i cholesterolu;
• metabolizm węglowodanów: synteza, magazynowanie, glikogenogeneza, synteza glukozy z mleczanów i produktów przemiany materii białek;
• metabolizm białek: synteza białek osoczowych i enzymów z aminokwasów, rozkład białek do aminokwasów;
• dezaktywacja i detoksykacja hormonów oraz substancji obcych (np. alkoholu, farmaceutyków, bilirubiny);
• wytwarzanie żółci: około 1 litr dziennie;
• synteza czynników krzepnięcia krwi;
• magazynowanie witaminy B₁₂, witaminy K i żelaza;
• magazynowanie krwi;
• procesy krwiotwórcze w okresie płodowym oraz w wypadku upośledzenia funkcji innych ośrodków krwiotwórczych³.

Stłuszczenie wątroby

Stłuszczenie wątroby staje się zjawiskiem powszechnym. W Polsce szacuje się, że około 20-25% społeczeństwa jest dotkniętych stłuszczeniem wątroby, 5% ma postać zaawansowaną, a u 0,5% doprowadziło do marskości wątroby⁴. Na świecie około 1 mld ludzi choruje na stłuszczenie wątroby, które jest główną przyczyną marskości wątroby i raka wątrobowokomórkowego.

Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (NAFLD) jest chorobą stwierdzaną na podstawie badania obrazowego (np. rezonans magnetyczny) lub badania histologicznego (pod mikroskopem) z wykluczeniem stłuszczenia z powodu nadużywania alkoholu, leków lub wrodzonej choroby genetycznej. Jest to najczęściej występująca choroba wątroby.

Do głównych czynników ryzyka NAFLD zaliczamy:

• otyłość (przede wszystkim trzewna, ponieważ tłuszcz gromadzi się w jamie brzusznej);
• cukrzyca typu II;
• zespół metaboliczny;
• zespół policystycznych jajników;
• dyslipidemia (nieprawidłowa gospodarka lipidowa, wysokie stężenie cholesterolu i trójglicerydów we krwi);
• niedoczynność tarczycy;
• niedoczynność przysadki;
• hipogonadyzm (obniżone wydzielanie hormonów płciowych);
• obturacyjny bezdech senny;
• stan po usunięciu trzustki z powodu nowotworu;
• łuszczyca.

U osób z NAFLD zazwyczaj występuje otyłość. Pacjenci obserwują u siebie zmęczenie, osłabienie, złe samopoczucie i dyskomfort w prawej górnej części brzucha⁵.

Zakończenie

Stłuszczenie wątroby staje się coraz bardziej powszechne i wymaga naszej uwagi. Konsekwencje tego schorzenia mogą prowadzić do poważnych problemów zdrowotnych, dlatego ważnym jest unikanie czynników ryzyka oraz regularne monitorowanie naszego zdrowia. Pamiętajmy, że zdrowa wątroba stanowi fundament naszego ogólnego zdrowia. Działając proaktywnie możemy zadbać o ten organ, który pełni nieocenioną rolę w naszym codziennym życiu. Edukacja na temat właściwego odżywiania i aktywności fizycznej powinna stanowić kluczowy element profilaktyki.

Przypisy

1. 1. Rz 12,4 UBG
   2. A. Waugh, A. Grant, Anatomia i fizjologia człowieka w warunkach zdrowia i choroby, Elsevier Urban&Partner sp. z o.o., Wrocław 2012, str. 317-318
   3. T. Liem, T. K. Dobler, M. Puylaert, Przewodnik po osteopatii wisceralnej. Tom 1, MedPharm Polska, Wrocław 2017, str. 309
   4. M. Hartleb, Stłuszczenie wątroby występuje u 20-25 proc. Polaków, www.termedia.pl, [30.12.2023r.]
   5. M. Wiercińska, Niealkoholowa stłuszczeniowa choroba wątroby (stłuszczenie wątroby, NAFLD, MAFLD) – objawy, przyczyny i leczenie, www.mp.pl, [30.12.2023r.]

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: Kiattisak.