Utrata bliskiej osoby, pracy, zdrowia lub innych ważnych aspektów życia to trudne doświadczenia, które mogą prowadzić do silnych emocji, takich jak smutek, złość czy poczucie pustki. Ks. Józef Makselon żałobą nazywa „zespół doznań i procesów psychicznych, jakie przeżywa człowiek po stracie osoby bliskiej. Żałoba jest dopiero początkiem wielu nowych problemów, jakie pojawiają się po stracie osoby bliskiej”1.
Proces żałoby jest złożony i wieloaspektowy, uwzględniający różne czynniki, takie jak czas od śmierci bliskiej osoby, wiek oraz osobowość żałobnika. Dynamika procesu żałoby zmienia się w miarę upływu czasu, a także jest różna w zależności od jednostki. W literaturze fachowej można znaleźć różne modele etapów żałoby. Na przykład D. Hardt2 wyróżnia pięć etapów:
- Szok i zaprzeczenie: początkowy etap, w którym żałobnik może nie być w stanie zaakceptować rzeczywistości śmierci bliskiej osoby.
- Fałszywa akceptacja: etap, w którym osoba w żałobie próbuje przekonać siebie, że jest w porządku, nawet jeśli wewnętrznie nadal przeżywa silny ból.
- Pseudoorganizacja: na tym etapie osoba stara się uporządkować swoje życie, choć nadal odczuwa chaos wewnętrzny.
- Depresja: etap charakteryzujący się głębokim smutkiem i poczuciem straty.
- Reorganizacja: ostatni etap, w którym osoba zaczyna odnajdywać nową równowagę w życiu i stopniowo wraca do normalności.
Proces żałoby jest indywidualny i różni się w zależności od jednostki, dlatego istotne jest, aby zrozumieć i uszanować unikalność doświadczenia każdej osoby w stanie żałoby.
Amerykański psycholog J. William Worden3 uważa, że żałoba to proces, który można postrzegać jako zestaw zadań do wykonania. Ukończenie tych zadań pomaga w przetwarzaniu utraty i powrocie do życia. Worden określił cztery zadania żałoby:
- Pogodzenie się z rzeczywistością utraty bliskiej osoby: osoba w żałobie musi uznać śmierć bliskiej osoby i przyjąć, że nie wróci. Obejmuje to przełamanie początkowego zaprzeczenia i akceptację faktu, że śmierć jest nieodwracalna.
- Przeżycie bólu żałoby: osoba musi doświadczyć i pozwolić sobie na odczuwanie bólu, smutku, gniewu i innych emocji związanych z utratą. Przeżywanie tych emocji jest kluczowe dla zdrowienia.
- Przystosowanie się do życia bez bliskiej osoby: w tej fazie osoba musi nauczyć się funkcjonować w codziennym życiu bez obecności zmarłej osoby. Obejmuje to zmianę ról społecznych, na przykład przejęcie obowiązków, które były wcześniej wykonywane przez zmarłą osobę.
- Przeniesienie emocjonalnej energii w nowe obszary życia: ostatnie zadanie polega na stopniowym wycofaniu emocjonalnej energii z utraconej osoby i skierowaniu jej na nowe relacje lub cele życiowe. To nie oznacza zapomnienia o zmarłej osobie, ale pozwala na otwarcie się na nowe doświadczenia i relacje.
Jak radzić sobie z żałobą?
Radzenie sobie z takimi stratami jest kluczowe dla utrzymania zdrowia psychicznego i dobrego samopoczucia. Oto kilka psychologicznych strategii, które mogą pomóc w radzeniu sobie z utratą:
1. Szukaj wsparcia
Rozmawianie z bliskimi, przyjaciółmi czy terapeutą może być pomocne w przejściu przez trudne chwile. Wsparcie społeczne odgrywa ważną rolę w radzeniu sobie z utratą. W procesie wspierania osoby w żałobie ważne jest stworzenie atmosfery zrozumienia, zaufania i ciepła. Tego rodzaju emocjonalne wsparcie może wyzwalać nadzieję i pomagać osobie radzić sobie z trudnymi uczuciami związanymi z utratą bliskiej osoby.
Osoby w żałobie mogą znaleźć pomoc i wsparcie, uczestnicząc w grupach samopomocy. Te grupy oferują różne korzyści na różnych etapach procesu żałoby. Na początku żałoby grupa samopomocy może zapewnić wsparcie emocjonalne, pomagając osobom w żałobie poczuć się zrozumianymi i nie samotnymi. Grupa może również dostarczyć informacji na temat żałoby, różnych etapów tego procesu oraz sposobów radzenia sobie z trudnymi emocjami.
Z biegiem czasu grupa samopomocy może stać się miejscem nawiązywania nowych znajomości i budowania więzi z innymi osobami w żałobie. Takie towarzystwo może pomóc osobie w żałobie odzyskać pewność siebie i poczucie przynależności. W grupie samopomocy uczestnicy mogą dzielić się swoimi doświadczeniami, uczuciami i strategiami radzenia sobie z żałobą. To daje możliwość wymiany informacji i wsparcia na poziomie osobistym.
Poszukiwanie grupy samopomocy może być cennym krokiem w procesie zdrowienia po stracie. Warto zwrócić uwagę na lokalne organizacje lub instytucje, które mogą oferować takie grupy, lub poszukać ich w Internecie.
2. Pozwól sobie na przeżywanie trudnych emocji
Wszystkie emocje są potrzebne, szczególnie kiedy jest ciężko. Zdrową reakcją będzie smutek i ból. Nie uciekaj od tego, a raczej staraj się wyrażać te emocje poprzez płacz, krzyk, podzielenie się tym z kimś bliskim itp. To bardzo ważne, by dać sobie przyzwolenie na to, co jest bolesne. To naturalne doznanie, które pojawia się w trudnych momentach życia.
Choć na samym początku najtrudniej jest przeżywać te emocje, z czasem, korzystając z pomocy, będzie łatwiej. Czas odgrywa tutaj kluczową rolę. Jednak to, co równie istotne, to próba pomocy samemu sobie w przejściu przez ten okres.
3. Skup się na własnych potrzebach
Daj sobie czas na odpoczynek i zadbanie o swoje zdrowie fizyczne i psychiczne. Utrata może wyczerpać siły, więc ważne jest, aby dbać o siebie. Osoby w żałobie często doświadczają trudności w myśleniu o przyszłości i planowaniu aktywności dla siebie, zwłaszcza jeśli przez długi czas były skupione na potrzebach innych. To dobry moment, aby zastanowić się nad swoimi marzeniami i pragnieniami, które mogły być odkładane na bok.
4. Opracuj nowe cele
Utrata może zmienić twoją sytuację życiową, dlatego ważne jest znalezienie nowych celów i pasji. To może pomóc w odnalezieniu nowego sensu w życiu. Marzenia i cele mogą stanowić drogę do odkrycia nowych możliwości oraz nawiązania kontaktu z innymi ludźmi. Osoba może zastanowić się, czy była jakaś aktywność, którą chciała podjąć w przeszłości, ale z różnych powodów nie mogła. Być może właśnie teraz jest okazja, by spróbować tych rzeczy. Osoba może pomyśleć, co chciałaby robić w przyszłości i postawić sobie konkretne cele do osiągnięcia. Ocenienie, ile pieniędzy można przeznaczyć na te cele, pomoże w ich realizacji.
5. Zaangażuj się w pomaganie innym
Wspieranie innych, którzy również doświadczają utraty, może przynieść ulgę w bólu. Działania altruistyczne mogą odwrócić uwagę od własnego bólu i przynieść poczucie celu. Zaangażowanie w działalność charytatywną lub społeczną to doskonały sposób na nawiązanie kontaktu z innymi i wniesienie wartości do ich życia.
6. Podejmij jakieś aktywności, wyrażając siebie
Osoby, które doświadczyły straty i nie czują się gotowe do opuszczania domu, mogą znaleźć zajęcie w różnorodnych aktywnościach, które pozwolą im zająć umysł i odkryć nowe zainteresowania. Warto dążyć do znalezienia czegoś, co sprawi przyjemność i pomoże odciągnąć myśli od smutku. Może to być słuchanie radia lub muzyki, czytanie, tworzenie wierszy czy prozy jako sposób na wyrażenie uczuć i myśli, rozwiązywanie krzyżówek lub łamigłówek, aby utrzymać umysł aktywnym, rysowanie czy malowanie pozwalające na wyrażenie siebie. Choć te rzeczy wydają się drobne, takie aktywności mogą być niezwykle ważne dla kogoś, kto spędza dużo czasu w domu. Pomagają zająć umysł, znaleźć nowe hobby i zająć się czymś konstruktywnym w trudnym czasie.
Ponadto bez wątpienia można znaleźć ulgę i odrobinę normalności, angażując się w aktywności sportowe lub rekreacyjne. To może być doskonały sposób na zbudowanie nowych relacji, poprawę zdrowia fizycznego i psychicznego oraz oderwanie myśli od smutku.
7. Unikaj izolacji
Choć samotność może być naturalną reakcją na utratę, długotrwałe wycofanie się z życia społecznego może pogłębić ból i smutek. Staraj się utrzymywać kontakt z innymi ludźmi i nie bój się prosić o wsparcie. Dołączenie do grup lub klubów skupiających ludzi o podobnych zainteresowaniach może być świetnym sposobem na nawiązanie nowych znajomości. Z kolei utrzymywanie kontaktu z przyjaciółmi i rodziną może przynieść wsparcie i poczucie przynależności.
Radzenie sobie z utratą to proces indywidualny, który wymaga cierpliwości i czasu. Każda osoba może potrzebować różnych strategii, aby przejść przez to trudne doświadczenie. Ważne jest, aby nie uciekać od bólu, który towarzyszy żałobie, ale pozwolić sobie go przeżyć.
Istnieje wiele instytucji i form pomocy dla osób w żałobie, które mogą wspierać w tych chwilach. Skorzystanie z takiej pomocy może być bardzo skuteczne, ponieważ wielu ludzi nauczyło się żyć po stracie bliskich i odzyskać radość życia.
Jeśli inni dali radę, ty również przez to przejdziesz. Daj sobie szansę na powrót do radości życia. Pamiętaj, że osoba, którą straciłeś, prawdopodobnie chciałaby zobaczyć cię znowu szczęśliwym i cieszącym się życiem. Dlatego ważne jest, aby dać sobie czas i wsparcie, które pomoże w tym procesie.
Natalia Tatarczuch
(Socjolog&Coach)
Przypisy
- J. Makselon, Z psychologicznej problematyki żałoby, 1985, w: A. Biela, T. Witkowski (red.), Wykłady z psychologii KUL w roku akademickim 1985/86, Lublin: Redakcja Wydawnictw KUL, s. 487.
- D. V. Hardt, An Investigation of the Stages of Bereavement, „Omega”, 9:1978-1979, s. 279-285.
- B. Hołyst, Na granicy życia i śmierci, Wydawnictwo Kodeks, Warszawa 2002, s. 386.
