Jak budować empatię?

Czy kiedykolwiek miałeś sytuację, że wszedłeś do pokoju zadowolonych, uśmiechniętych, roześmianych osób, a na twojej twarzy automatycznie pojawił się uśmiech?

Takie emocje pojawiają się nie tylko w wyniku bezpośredniej interakcji z drugim człowiekiem. Mogą one objawiać się również wtedy, kiedy coś słyszymy czy oglądamy. Ileż to razy pojawiały się łzy na mojej twarzy podczas oglądania smutnego filmu… Jestem przekonana, że i ty miałeś takie doświadczenie. A jeżeli tak, to wiedz, że właśnie wtedy spotkałeś się z neuronami lustrzanymi, czyli fundamentalnymi elementami, które odpowiadają za empatię¹.

Czym jest empatia?

Empatia (gr. empatheia – cierpienie) w ujęciu emocjonalnym to określenie zdolności człowieka do współodczuwania stanów emocjonalnych drugiego człowieka. Naukowcy odkryli, że w procesie empatii mogą być zaangażowane tzw. neurony lustrzane. Neurony te są komórkami nerwowymi, które aktywują się, kiedy obserwujemy działania innych ludzi, na przykład gdy widzimy, jak ktoś podnosi szklankę lub uśmiecha się. Dzięki temu nasz mózg może intuicyjnie rozumieć, co dana osoba czuje lub zamierza zrobić.

Badania na małpach po raz pierwszy wykazały istnienie neuronów lustrzanych w określonych obszarach mózgu, takich jak okolice kory ciemieniowo-czołowej. W późniejszych badaniach na ludziach również potwierdzono obecność neuronów lustrzanych w określonych częściach mózgu, takich jak dolny płat ciemieniowy. Neurony te pomagają nam rozumieć działania innych ludzi, a także uczucia i zamiary stojące za tymi działaniami. Dzięki temu możemy empatyzować z innymi i lepiej zrozumieć ich perspektywę².

Skąd się bierze emocjonalna wrażliwość?

Kiedy widzimy, jak inni ludzie przeżywają różne emocje, nasz mózg może automatycznie współodczuwać te emocje dzięki neuronom lustrzanym. Jednocześnie nasz mózg jest wyposażony w mechanizmy, które pozwalają nam zachować równowagę emocjonalną i odróżnić nasze własne emocje od emocji innych ludzi. Dzięki temu jesteśmy w stanie empatyzować z innymi, nie tracąc jednocześnie kontroli nad własnymi uczuciami. Możemy więc współodczuwać z innymi, nie będąc tego w pełni świadomymi, ale jednocześnie utrzymujemy zdolność do oddzielania ich emocji od naszych własnych.

Osoby pozbawione empatii

Osoby pozbawione empatii mogą mieć trudności z rozumieniem i odczuwaniem emocji innych ludzi. Charakteryzują się niezrozumieniem emocji innych, brakiem współczucia, egocentryzmem, trudnościami w relacjach międzyludzkich, manipulacją i brakiem poczucia winy lub wstydu. Często wykazują skłonność do instrumentalizacji innych ludzi, traktując ich jako środki do osiągnięcia swoich celów. Mogą ignorować potrzeby i uczucia innych, a nawet wykorzystywać ich cierpienie dla własnej korzyści.

Brak empatii utrudnia im nawiązywanie bliskich, zdrowych relacji i prowadzi do izolacji społecznej. W skrajnych przypadkach może być to związane z zaburzeniami osobowości, takimi jak psychopatia czy narcyzm, ale nie każda osoba przejawiająca pewne cechy braku empatii musi mieć takie zaburzenia. 

Problemy z empatią u danej osoby można łatwo zauważyć w szerszym gronie, zwłaszcza gdy w towarzystwie panuje pozytywna atmosfera i śmiech. Osoby z problemami z empatią mogą zachowywać powagę na twarzy, ponieważ ich neurony lustrzane nie działają poprawnie, co uniemożliwia im odczuwanie radości w taki sposób jak inni.

Ludzie empatyczni zazwyczaj naśladują gesty i emocje swojego rozmówcy. Kiedy opowiadasz coś z uśmiechem, empatyczna osoba zareaguje podobnymi emocjami i zainteresowaniem. Zwracaj więc uwagę na to, jak ludzie reagują w różnych sytuacjach, ponieważ dzięki temu możesz rozpoznać osoby bardziej lub mniej empatyczne.

Należy jednak pamiętać o osobach introwertycznych, które przeżywają swoje emocje wewnętrznie. Nie zawsze ich ekspresja emocjonalna jest tak widoczna jak u ekstrawertyków, dlatego nie powinniśmy od razu oceniać drugiej strony. Zamiast tego warto obserwować, czy osoba jest pomocna, stara się rozumieć innych i czy skupia się wyłącznie na sobie, czy też bierze pod uwagę potrzeby innych.

Jeśli osoba wykazuje zainteresowanie innymi, to znaczy, że ma w sobie wrażliwość oraz empatię, choć trudniej jej wyrazić to za pomocą mimiki. Może pokazywać swoje uczucia bardziej poprzez swoje zachowanie niż wyraz twarzy. To ważne, aby dostrzegać i doceniać te subtelne formy empatii.

Osoby z nadmierną empatią

Osoby nader empatyczne są niezwykle wrażliwe na emocje i uczucia innych ludzi. Ich zdolność do odczuwania i rozumienia tego, co przeżywają inni, jest bardzo wysoka. To może prowadzić do pozytywnych sytuacji, w których osoby te są doskonałymi słuchaczami, wspierającymi przyjaciółmi i współpracownikami. Dzięki ich empatii inni ludzie często czują się zrozumiani i doceniani.

Jednak nadmierna empatia może również prowadzić do pewnych wyzwań i trudności dla tych osób. Osoby te mogą być bardziej podatne na przyjmowanie emocji innych ludzi, co może wpłynąć na ich własne samopoczucie. Czasami mogą przejmować się problemami innych do tego stopnia, że zaniedbują swoje własne potrzeby i zdrowie emocjonalne.

Osoby z nadmierną empatią mogą mieć trudności z wyznaczaniem granic w relacjach z innymi. Mogą być zbyt zaangażowane w pomaganie innym, nawet kosztem swojego czasu i energii. W efekcie mogą odczuwać wypalenie emocjonalne lub trudności w radzeniu sobie z własnymi uczuciami.

Kolejnym wyzwaniem dla osób z nadmierną empatią może być radzenie sobie z konfliktami i trudnymi sytuacjami. Często starają się unikać konfrontacji, aby nie ranić innych, co może prowadzić do sytuacji, w których ich własne potrzeby są ignorowane.

Aby osoby z nadmierną empatią mogły korzystać ze swojej wrażliwości w zdrowy sposób, ważne jest, aby nauczyły się wyznaczać granice i dbać o swoje własne zdrowie emocjonalne. Mogą to robić poprzez praktykowanie samoświadomości, rozpoznawanie swoich własnych emocji i potrzeb, a także poprzez naukę asertywności i umiejętności komunikacyjnych. Dzięki temu będą mogły nadal pomagać innym, nie tracąc przy tym swojego własnego dobrostanu.

Czym jest zdrowa empatia?

Empatia to cenne i ważne narzędzie w budowaniu relacji z innymi ludźmi, ale może również stanowić zagrożenie dla zdrowia psychicznego, jeśli nie zachowamy równowagi. Kluczowe jest dbanie o komfort psychiczny. Pomaganie innym i bycie dla nich wsparciem to wspaniała cecha, ale nie może być ona realizowana kosztem własnych emocji czy relacji.

Warto być asertywnym i umieć odmówić, gdy sytuacja wymaga od nas zbyt wiele. Jeśli zawsze jesteś dostępny dla innych na każde zawołanie, możesz stracić satysfakcję z pomagania, ponieważ będziesz zbyt wyczerpany mentalnie. Dlatego ważne jest, aby nauczyć się mówić „stop”, kiedy czujesz, że pomoc może cię za dużo kosztować. 

Zachowanie równowagi polega na ustaleniu zdrowych granic i priorytetów. Pamiętaj, że nie musisz być dostępny dla wszystkich przez cały czas. Skup się na tych sytuacjach, w których rzeczywiście możesz pomóc, jednocześnie dbając o swoje zdrowie psychiczne i emocjonalne. Dzięki temu będziesz mógł efektywnie pomagać innym, nie zaniedbując własnych potrzeb.

Jak rozwijać empatię?

Empatia to ważna umiejętność, która może przyczynić się do lepszych relacji międzyludzkich i większego zrozumienia w społeczeństwie. Budowanie empatii to proces, który może wymagać czasu i praktyki. Oto kilka sposobów, które mogą pomóc w rozwijaniu empatii:

1. Słuchaj uważnie: słuchanie jest kluczowym elementem empatii. Skup się na rozmówcy i naprawdę słuchaj tego, co ma do powiedzenia, zamiast myśleć o swojej odpowiedzi. Unikaj przerywania i zadawaj pytania, aby lepiej zrozumieć perspektywę drugiej osoby.
2. Stawiaj się na miejscu drugiej osoby: spróbuj wyobrazić sobie, jak byś się czuł, gdybyś był w sytuacji drugiej osoby. To pomoże ci zrozumieć, jakie emocje i myśli mogą towarzyszyć danej sytuacji.
3. Okazuj zrozumienie: nie chodzi tylko o słuchanie, ale również o okazanie zrozumienia dla uczuć i doświadczeń drugiej osoby. Możesz to zrobić, potwierdzając jej emocje i doświadczenia.
4. Czytaj i oglądaj różnorodne treści: książki, filmy, dokumenty i inne media, które przedstawiają różne perspektywy, mogą pomóc ci zrozumieć życie i doświadczenia innych ludzi. Wybieraj różnorodne źródła informacji, aby poszerzyć swoje horyzonty.
5. Rozwijaj samoświadomość: zrozumienie własnych emocji i uprzedzeń jest ważnym krokiem w budowaniu empatii. Pracuj nad identyfikowaniem i analizowaniem swoich reakcji emocjonalnych na różne sytuacje.
6. Wchodź w interakcje z różnymi ludźmi: spotkanie z osobami z różnych środowisk, kultur czy sytuacji życiowych może poszerzyć twoje zrozumienie i wzmocnić empatię.
7. Ćwicz wyrażanie współczucia: ćwiczenie aktywnego okazywania współczucia innym ludziom może zwiększyć twoją zdolność do empatii. Staraj się pomagać innym w potrzebie lub okazywać wsparcie, gdy jest to możliwe.

Kiedy będziesz aktywnie pracować nad rozwijaniem empatii, będziesz w stanie tworzyć głębsze i bardziej znaczące relacje z innymi ludźmi. Empatia jest umiejętnością, którą można rozwijać i doskonalić przez całe życie. Regularne praktykowanie tych technik pomoże ci stworzyć bliższe relacje z innymi osobami, a jakże jest to cenne, prawda?

„Życzliwość rodzi życzliwość, a największa radość to dawać radość innym.
Nie można żyć, myśląc tylko o sobie”.

~ Małgorzata Musierowicz

Natalia Tatarczuch
(Socjolog&Coach)

Przypisy

1. N. Eisenberg, Emotion, regulation, and moral development, „Annual Review of Psychology”, 2000, 51:665-697.
2. G. Rizzolatti, L. Fadiga, V. Gallese et al., Premotor cortex and the recognition of motor actions, „Cognitive Brain Research”, 1996, 3:131-141.