Teoria ewolucji Karola Darwina przyczyniła się do powstania szeregu idei, których konsekwencje odczuwamy do dziś. Jedną z nich jest współczesna eugenika. Czym jest eugenika i jakie są jej prawdziwe owoce we współczesnym świecie?
Co to jest eugenika?
Termin „eugenika” pochodzi z języka greckiego od dwóch słów: „eu” czyli „dobry” i „genes” czyli „pochodzenie”. Razem tworzą słowo „eugenes”, co znaczy „dobrze urodzony”. Eugenika to zestaw poglądów i praktyk, które mają na celu ulepszanie genetycznych cech ludzkości. Możemy ją podzielić na pozytywną i negatywną. Eugenika pozytywna polega na zwiększaniu możliwości rozprzestrzeniania pożądanych genów. Z kolei eugenika negatywna polega na ograniczaniu możliwości przekazywania niepożądanych genów.
Przykłady dobrej eugeniki
Wydaje się, że cele eugeniki są szlachetne, skoro mowa o polepszeniu dziedzicznych cech ludzkości. W niektórych przypadkach faktycznie ma to sens. Pismo Święte mówi, że gdy Bóg dał prawo Izraelitom pod górą Synaj, jednym z przepisów był zakaz współżycia ze swoim rodzeństwem1. Podobne prawo wydał synod w Agde (dzisiejsza Francja) w 506 roku. Dotyczyło ono zakazu małżeństw między kuzynami.
Współcześnie nauka potwierdza słuszność tych zakazów. Rodzice będący jednocześnie rodzeństwem lub kuzynostwem wydają na świat genetycznie ograniczone potomstwo, co zwiększa ryzyko zaburzeń genetycznych2. Widać to na przykładzie tzw. wargi Habsburgów. Wysunięta dolna warga była powszechnym schorzeniem w dynastii Habsburgów, a przyczyniło się do tego zawieranie małżeństw na granicy kazirodztwa.
Początki współczesnej eugeniki
A zatem pewne zasady mające na celu zachowanie lub ulepszenie puli genetycznej ludzi przynoszą istotne korzyści. Ale historia eugeniki potrafi być dużo bardziej przerażająca. Posłużą nam tutaj konkretne przykłady historyczne. Już w starożytnej Grecji i Rzymie istniała eugenika i to w najgorszym możliwym wydaniu. Kraje te praktykowały dzieciobójstwo, które dotyczyło dzieci uznanych za upośledzone.
Współczesna eugenika ma dużo mniej okrutne początki (choć nie mniej okrutne skutki). Za jej ojca uważany jest sir Francis Galton (1822-1911), który był kuzynem Karola Darwina. Zbudował on swoją teorię na bazie dzieła Darwina O powstawaniu gatunków.
Galton zauważył, że takie cechy jak inteligencja czy kolor włosów są przekazywane w sposób dziedziczny. Uważał, że dzięki odpowiedniemu doborowi partnerów można ulepszyć cechy genetyczne grup ludzi. Swoją teorię Galton wyłożył w kilku dziełach, m.in. Hereditary Genius z 1869 czy Inquiries into Human Faculty and Its Development z 1883 roku, gdzie po raz pierwszy użył terminu „eugenika”.
Ruch eugeniczny
Idee Galtona znalazły poklask najpierw w Wielkiej Brytanii, a potem przedostały się na kontynent europejski i do Stanów Zjednoczonych. W tym ostatnim kraju ruch eugeniczny rozwinął się na początku XX wieku. Około 30 stanów wydało ustawy o charakterze eugenicznym. W 1922 roku eugenicy założyli Amerykańskie Stowarzyszenie Eugeniczne (American Eugenics Society)3.
Swój rozkwit eugenika przeżyła również w Niemczech. Metody eugeniczne upodobali sobie zwłaszcza naziści. Przykład nazistowskich Niemiec był najbardziej skrajny, ponieważ doprowadził do ogromnych zbrodni. Z tego powodu cała idea eugeniki została mocno zdyskredytowana. Niemniej powinniśmy pamiętać, że praktyki eugeniczne były bardzo popularne również w wielu innych krajach Zachodu w I połowie XX wieku (a nawet później).
Eugenika w praktyce
Nazistowskie Niemcy nie tylko dokonały eksterminacji milionów Żydów, uważanych za najniższą rasę (najniższą także pod względem genetycznym). Reżim Hitlera dokonywał również strasznych eksperymentów medycznych na swoich ofiarach, aby przetestować swoje rasistowskie teorie. Ponadto w ramach programu zwanego Akcja T4 dokonano dziesiątek tysięcy zabiegów sterylizacji osób uznanych za upośledzone, a wielu z nich zabito. Sterylizacja objęła ponad 400 tys. ludzi w latach 1933-19404.
Okrutne praktyki eugeniczne nie ograniczały się tylko do Niemiec. Przymusową sterylizację osób uznawanych za upośledzone przeprowadzano także w Stanach Zjednoczonych, Kanadzie, Francji, krajach skandynawskich, Belgii, Brazylii, Japonii czy Australii. W latach 1907-1963 w USA wysterylizowano 60-70 tys. ludzi5. Zaś w Szwecji w latach 1934-1975 przymusowej sterylizacji poddano aż 62 tys. osób przy zaledwie 6-milionowej populacji6. Również w Polsce międzywojennej wprowadzono przymusową sterylizację dla np. alkoholików i rozważano zastosowanie jej wobec Żydów. W krajach komunistycznych sterylizację przeprowadzano na wrogach państwa.
Oprócz tego w południowych Stanach Zjednoczonych funkcjonowała segregacja rasowa, także z pobudek eugenicznych. Różne stany wydały zakazy małżeństw międzyrasowych i z osobami niepełnosprawnymi umysłowo. Uważano, że geny osób niebiałych mogą skazić dobre geny anglosaskich (tj. białych) Amerykanów7.
Eugenika a obecna nauka
Jak na ironię przystało, dzisiejsza nauka zadaje kłam tym rasistowskim twierdzeniom, mówiąc, że jest dokładnie na odwrót. Naukowcy uważają, że największe szanse na zdrowe i silne potomstwo mają partnerzy pochodzący z odległych względem siebie krajów. Im dalsze pokrewieństwo genetyczne obu rodziców, tym większe są możliwości rekombinacji ich genów. Dzięki temu ryzyko powstania chorób genetycznych jest mniejsze, a potomstwo jest silniejsze i zdrowsze8.
Tak naprawdę należało się tego spodziewać już wcześniej. Ustalenia naukowców są właściwie tylko ekstrapolacją na skalę globalną tego, jak kiepsko działa rekombinacja genetyczna partnerów najbliżej ze sobą spokrewnionych (vide casus Habsburgów).
To nie koniec eugeniki
Eugenika nie powiedziała jeszcze ostatniego słowa. Współcześnie przybrała ona inne formy, wraz z rozwojem genetyki i gwałtownym wzrostem demograficznym na świecie. Takie terminy jak świadome rodzicielstwo i aborcja eugeniczna rozpalają dzisiaj niezwykle zażarte debaty.
Istnieją też bardziej radykalne koncepcje. Niektórzy naukowcy rozważają globalną przymusową sterylizację ludzkości w celu ograniczenia przyrostu naturalnego9. Natomiast transhumanizm propaguje m.in. ideę, że inżynieria genetyczna wkrótce doprowadzi do tworzenia genetycznie modyfikowanych ludzi10. Wspomniane prądy niosą potencjalne zagrożenia. Czy to możliwe, aby zbrodnie na tle eugenicznym miały się powtórzyć?
Podsumowanie
Teorie Darwina i Galtona doprowadziły z jednej strony do intensyfikacji rasizmu, a z drugiej do uruchomienia programów eugenicznych wymierzonych zarówno w ludzi o innym kolorze skóry niż biały, jak i w osoby niepełnosprawne umysłowo. Tymczasem gdybyśmy trzymali się prawdy biblijnej o pochodzeniu człowieka, zapewne nie dochodziłoby do zbrodni o charakterze eugenicznym. W oczach Boga wszyscy ludzie – również niepełnosprawni – są równi i zasługują na równe traktowanie.
Przypisy
- Kpł 18,9.
- Helmenstine A.M., Inbreeding: Definition and Genetic Effects, ThoughtCo., 23 stycznia 2020, https://www.thoughtco.com/inbreeding-definition-effects-4171861
- Istnieje ono do dzisiaj, ale pod inną nazwą: Society for Biodemography and Social Biology.
- Rosenberg J., Sterilization in Nazi Germany, ThoughtCo., 9 sierpnia 2021, https://www.thoughtco.com/sterilization-in-nazi-germany-1779677
- Purdom G., What About Eugenics and Planned Parenthood?, w: The New Answers Book 3, 2010, https://answersingenesis.org/sanctity-of-life/eugenics/what-about-eugenics-and-planned-parenthood/
- Balz D., Sweden Sterilized Thousands of ‘Useless’ Citizens For Decades, Washington Post, 29 sierpnia 1997, https://www.washingtonpost.com/archive/politics/1997/08/29/sweden-sterilized-thousands-of-useless-citizens-for-decades/3b9abaac-c2a6-4be9-9b77-a147f5dc841b/
- Purdom G., op. cit.
- Le Page M., Want tall, smart children? Find an exotic stranger, NewScientist, 1 lipca 2015, https://www.newscientist.com/article/dn27816-want-tall-smart-children-find-an-exotic-stranger/
- Ehrlich P.R. et al., Ecoscience. Population. Resources. Environment. W.H. Freeman, 1977.
- Bostrom N., Human Genetic Enhancements: A Transhumanist Perspective, „Journal of Value Inquiry”, 37 (4), 2003, s. 493-506, https://www.nickbostrom.com/ethics/genetic.html
