Raj utracony – czy istniał naprawdę?

Dlaczego człowiek szuka doskonałości i szczęścia? I skąd w człowieku wewnętrzna potrzeba, aby odnaleźć spokój ducha, którego symbolem stał się utracony przez niego Raj?

Cierpienie jest nieodłączną częścią naszego życia. Świat nawiedzają różne nieszczęścia, począwszy od kłótni, przez choroby, a skończywszy na wojnach, w których giną tysiące ludzi. Z jednej strony jako ludzie mamy naturalne skłonności do przemocy, jeśli uznamy, że cel tego wymaga. Jednak z drugiej strony w człowieku ukryte jest pragnienie idealnego świata, w którym nie byłoby już żadnych zmartwień czy tragedii, a każdy człowiek cieszyłby się zdrowiem i powszechną dobrocią. Dla niektórych osób jest to o tyle ważne, że również sami pragną być lepszymi ludźmi niż są obecnie.

Psycholodzy, tacy jak Carl Gustav Jung, postulują istnienie w człowieku tzw. archetypów, czyli wyobrażeń pierwotnych, których źródłem wydaje się być sama ludzka natura¹. Jednym z nich (niekoniecznie w rozumieniu Junga) ma być archetyp Raju, zwłaszcza Raju utraconego, który człowiek pragnie odzyskać². Najwyraźniej człowiek nosi w sobie głębokie pragnienie osiągnięcia takiego Raju lub powrotu do niego. Skąd jednak takie pragnienie w człowieku, którego życie, według teorii ewolucji, zawsze kręciło się wokół śmierci i przemocy?

Złoty Wiek ludzkości

Archetyp utraconego Raju znajdował swój wyraz już w starożytnej mitologii. Mity greckie wspominają o czterech dawnych wiekach, z których pierwszym był Złoty Wiek. Według Hezjoda, greckiego poety współczesnego Homerowi, był to czas, gdy świeżo stworzonym światem rządził Kronos, ojciec Zeusa. Wszystkie stworzone na ziemi istoty były szczęśliwe, nie zaznając chorób ani starości, ani żadnych negatywnych uczuć takich jak strach.

W podobny sposób Złoty Wiek opisuje Owidiusz, poeta rzymski żyjący w czasach Jezusa Chrystusa. Do tego okresu nawiązywało rzymskie święto Saturnaliów (bóg Saturn był rzymskim odpowiednikiem greckiego Kronosa). Bardzo podobnie Złoty Wiek opisują mity hinduskie, które nazywają ten okres Satjajuga lub Kritajuga. Również Aztekowie podzielili historię ludzkości na kilka wieków, z których pierwszy (tzw. pierwsze słońce) było wiekiem powszechnej szczęśliwości³.

Zaginione lądy, święte góry, kosmiczne drzewa…

Starożytne mity wspominają nie tylko o przeszłym okresie doskonałości, ale również o miejscach, w których ta doskonałość panowała. Wśród nich są rajskie bądź zaginione wyspy, z których najbardziej znana jest Atlantyda. Mity tybetańskie mówią o istnieniu podziemnego królestwa Szambala. W mitach celtyckich mamy z kolei wyspę Avalon, zwaną Wyspą Jabłek, na której rzekomo pochowano króla Artura⁴.

Również niektóre realne miejsca przypominają człowiekowi o utracie Raju i stanowią święte miejsca dla religii pogańskich, gdzie człowiek może połączyć się ze światem bogów. Należą do nich zwłaszcza góry, takie jak góra Fudżi w Japonii. Przypominają one o mitycznej górze świata, gdzie rzeczywistość niebiańska łączy się z ziemską. Podobną rolę pełni świątynia Angkor Wat w Kambodży, znajdująca się na sztucznej wyspie zwanej Wyspą Różowej Jabłoni⁵.

Wspomniana jabłoń to tylko jeden przykład spośród licznych mitycznych drzew. Najbardziej znanym jest drzewo Yggdrasil obecne w mitologii skandynawskiej. Jest to święty jesion, który stanowi centrum nordyckiego wszechświata, łącząc ze sobą wszystkie światy, w tym Midgard (świat ludzi) z Asgardem (świat bogów). W innych pogańskich religiach drzewa również pełniły ważną rolę. Wyrazem tego były tzw. święte gaje, popularne zwłaszcza u ludów indoeuropejskich, w tym Słowian. Święte gaje przetrwały do dziś w Indiach.

Biblijny Raj, czyli ogród Eden

Biblijna Księga Rodzaju również opisuje pierwotny Raj, w którym człowiek mógł bez przeszkód porozumiewać się ze swoim Stwórcą. Tym Rajem był ogród Eden. Biblia wspomina, że z Edenu wypływała rzeka nawadniająca ogród i dalej rozdzielała się na cztery odnogi⁶. To sugeruje, że w centrum ogrodu Eden znajdowało się wzgórze, z którego ta rzeka wypływała. To również na tym wzgórzu mogło znajdować się drzewo życia, którego owoce były przeznaczone dla Adam i Ewy, i dla ich potomstwa⁷.

Jednak ten biblijny “Złoty Wiek” zakończył się, kiedy Adam i Ewa skosztowali owocu z drzewa poznania dobra i zła⁸. Od tej chwili musieli żyć poza ogrodem, a każdy nowy okres ludzkości przynosił coraz to nowe oznaki degradacji ludzkiego życia. Człowiek utracił Raj, w którym kiedyś żył. Dlatego pragnienie powrotu do Raju wciąż znajduje się w człowieku, co znalazło i wciąż znajduje swój wyraz w historii świata. Jest to temat od czasu do czasu poruszany w literaturze światowej (zob. np. Raj utracony Johna Miltona⁹, czy Utopia Thomasa More’a). Człowiek dąży również do realnego przywrócenia jakiejś formy Raju, poprzez budowę własnych utopii, nieraz tragicznych w skutkach (ale to temat na odrębny artykuł).

Czy człowiek odzyska utracony Raj?

Skoro zatem archetyp Raju jest w człowieku tak silny, że wywołuje tęsknotę za nim lub pragnienie budowy jakiegoś innego raju na Ziemi, to dlaczego ewolucjoniści twierdzą, że nigdy nie było żadnego Raju? Głęboka tęsknota za doskonałym, szczęśliwym życiem, starożytne mity na temat utraconego Złotego Wieku, obecność motywu raju i utopii w literaturze światowej, dążenie wielu ludzi do budowy utopii tu i teraz – to wszystko dowody na to, że ludzkość naprawdę utraciła pierwotny Raj.

Przede wszystkim są to jednak dowody na to, że biblijne sprawozdanie o ogrodzie Eden opisuje prawdziwe wydarzenia. Każdy kluczowy element obecny w starożytnych mitach – Złoty Wiek, pierwotne wzgórze, święty gaj, święte drzewo, długowieczność, szczęśliwe życie – znajduje swój odpowiednik w biblijnym ogrodzie Eden. Ponadto motyw rajskiej wyspy może nawiązywać do faktu, że przed potopem Ziemia stanowiła jeden wielki prakontynent otoczony zewsząd wodami praoceanu.

Ewolucjoniści nie są w stanie wyjaśnić, skąd w ludzkiej naturze, rzekomo przystosowanej do brutalnej walki o byt, bierze się pragnienie życia bez chorób, przemocy i śmierci. Odpowiedzi na to pytanie udziela jednak Pismo Święte. Co więcej Biblia daje nam również nadzieję, że dzięki ofierze krzyżowej Jezusa Chrystusa Bóg przywróci człowiekowi jego utracony Raj¹⁰.

Przypisy

1. Cherry K., What Are the Jungian Archetypes?, Very Well Mind, 2.05.2022, https://www.verywellmind.com/what-are-jungs-4-major-archetypes-2795439
2. Zob. np. Jacoby M., Longing for Paradise: Psychological Perspectives on an Archetype, Inner City Books, 2006.
3. Palla A., Z raju do raju – 4 epoki, “Znaki Czasu”, 12/08, s. 12-15.
4. Palla A., Rajska wyspa, “Znaki Czasu”, 01/09, s. 26-29.
5. Ibid.
6. Rdz 2,10.
7. Palla A., Prawzgórze Edenu, “Znaki Czasu”, 05/09, s. 20-23.
8. Rdz 3.
9. Weathers W., ‘Paradise Lost’ as Archetypal Myth, “College English”, 14(5), 02.1953, s. 261-264.
10. J 3,16.