Litopsy (Lithops), znane także pod nazwą „żywe kamienie”, to niewielkie sukulentowe rośliny, które pochodzą z Afryki, głównie z Namibii i RPA. Znanych jest około 40 gatunków litopsów. Ich nazwa pochodzi od greckiego słowa lithos, co oznacza kamień, natomiast Lithops oznacza „podobny do kamienia”.
Rodzaj ten został odkryty przez Williama Johna Burchella w 1811 roku. Rośliny te są bardzo nietypowe, ponieważ do złudzenia przypominają małe, kolorowe kamienie, ze szparą na szczycie. Dzięki temu doskonale wpisują się w otoczenie i są praktycznie niewidoczne dla roślinożernych zwierząt.
Litopsy są typowym przykładem mimikry, czyli upodabniania się organizmów żywych do swojego otoczenia. W środowisku naturalnym rosną wśród odłamków skalnych, a ich wygląd sprawia, że bardzo trudno je zauważyć. Mają przy tym wiele ciekawych cech, które pozwalają im przetrwać w trudnych warunkach pustynnych.
Ojczyzną litopsów są kamieniste półpustynie południowej i zachodniej Afryki, gdzie gleby składają się głównie z piaskowca, skał wapiennych, iłu, granitu i kwarcu. Na tych terenach letnia susza może trwać nawet przez 10 miesięcy, dlatego litopsy muszą umiejętnie gospodarować wodą. Brak wody deszczowej rekompensuje roślinom gęsta mgła i rosa, a dzięki temu, że rosną prawie w całości zagłębione w podłożu i przysypane piaskiem, chronią się przed słońcem i wiatrem.
Żywe kamienie zbudowane są z tylko jednej pary niemal całkowicie zrośniętych ze sobą liści, w których gromadzą wodę na długie miesiące bez deszczu. Znajdujące się na ich górnej powierzchni plamki lub kropki, które czasem tworzą barwne desenie, to tzw. okienka – półprzezroczyste miejsca, przez które światło dostaje się do wnętrza liścia. Tam napotyka wypełnione wodą komórki i ulega rozproszeniu. Dzięki temu silne promienie słoneczne nie niszczą położonych po bokach komórek zawierających chlorofil.
Cykl rozwojowy litopsów trwa przez cały rok. W okresie zimowym, gdy w ich naturalnym środowisku zaczyna się pora sucha, dojrzewają owoce litopsów, a rośliny rozpoczynają nowy cykl życiowy. W tym czasie między starymi liśćmi rozwijają się nowe, głęboko schowane w podłożu, pobierające wodę i składniki odżywcze z liści ubiegłorocznych. Stopniowo ubiegłoroczne liście rozsuwają się na boki, marszczą i w końcu zasychają, pozostawiając tylko suche resztki.
Wiosną w okresie deszczów zagłębienia, w których rosną litopsy, wypełniają się wodą, która wyparowuje po kilku dniach. Wtedy młode liście zaczynają intensywnie rosnąć, zwiększając swoją objętość w wyniku nagromadzonej wilgoci. Latem, w czasie suszy, rośliny są prawie całkowicie zanurzone w podłożu oraz przysypane źdźbłami suchych traw i piaskiem. Po jesiennych opadach deszczu rośliny budzą się, aby wykształcić pąki kwiatowe.
Kwiaty litopsów są małe, białe lub żółte, przypominają stokrotki i pojawiają się w szparach pomiędzy liśćmi zwykle późnym latem lub jesienią. Kwitnienie jednego kwiatu trwa zwykle kilka dni. Kwiaty otwierają się po południu i zamykają wieczorem. Litopsy wydzielają delikatny zapach.
Żywe kamienie są bardzo popularnymi roślinami w uprawie domowej ze względu na swoją nietypową budowę i łatwość w pielęgnacji. Wymagają warunków uprawy zbliżonych do tych panujących w ich naturalnym środowisku. Rośliny te powinny rosnąć w miejscu jak najbardziej nasłonecznionym, na parapetach przy południowym lub południowo-zachodnim oknie. W lecie litopsy dobrze znoszą upały, ale zimą potrzebują nieco niższej temperatury (nie powinna przekraczać 15-16°C, jeżeli ziemia jest sucha) – dobrze jest wtedy zakręcić głowicę termostatyczną grzejnika lub przesunąć rośliny bliżej okna.
Jeśli chodzi o wilgotność powietrza, jako przedstawiciele flory pustynnej litopsy czują się dobrze w suchym powietrzu mieszkań, więc nie wymagają spryskiwania. Podlewanie litopsów trzeba dostosować do ich cyklu rozwojowego, rozpoczynając wiosną, gdy spod zeszłorocznej pary liści zaczynają wyłaniać się nowe, a kończąc po zakończeniu kwitnienia. Podczas kwitnienia ziemia w doniczce nie powinna przeschnąć. Żywe kamienie nie wymagają nawożenia, wystarczy je przesadzać co 3-4 lata do nowego podłoża. W uprawie domowej zaleca się stosowanie uniwersalnej ziemi kwiatowej wymieszanej z gruboziarnistym piaskiem lub żwirem.
Źródła
1. https://pl.wikipedia.org/wiki/Litops
2. https://abcogrodnika.pl/zywe-kamienie/
3. https://zielonyogrodek.pl/dom-i-balkon/rosliny-w-mieszkaniu/937-uprawa-litopsow-zywych-kamieni
