Dzięcioł Czarny (Dryocopus martius) to największy przedstawiciel dzięciołów w Euroazji, a zarazem jeden z największych na świecie. Występuje w dojrzałych lasach strefy palearktycznej. Pełni tam istotną rolę ekologiczną. Jego zasięg systematycznie się poszerza. Dzięcioł czarny jest gatunkiem osiadłym. Na miejsca swojego bytowania wybiera stare lasy lub rozległe kompleksy leśne. Drąży duże dziuple w drzewach, które służą mu za schronienie. Dziuple te, po opuszczeniu przez gospodarza, stają się siedliskiem dla wielu innych gatunków. Dieta tego ptaka opiera się głównie na mrówkach z rodzaju Camponotus.
Taksonomia
Dzięcioł czarny po raz pierwszy został opisany przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w 1758 roku, w dziesiątej edycji jego dzieła Systema Naturae. Otrzymał wówczas nazwę binominalną Picus martius. Linneusz wskazał Europę jako miejsce występowania tego gatunku. Współcześnie uznaje się, że chodziło dokładnie o Szwecję. Obecnie dzięcioł czarny należy do rodzaju Dryocopus, wprowadzonego przez niemieckiego przyrodnika Friedricha Boiego w 1826 roku.
Opis
Dzięcioł czarny to największy przedstawiciel swojego gatunku w Europie. Osiąga długość od 45 do 55 cm. Rozpiętość skrzydeł waha się między 64 a 84 cm. Masa ciała wynosi średnio od 250 do 400 g. Czyni go to jednym z najcięższych dzięciołów, porównywalnym jedynie z dzięciołem magellańskim z Ameryki Południowej. Charakterystyczne cechy dzięcioła czarnego to całkowicie czarne upierzenie i intensywnie czerwona korona, która u samców obejmuje cały wierzch głowy, a u samic ograniczona jest do jej tylnej części. Młode ptaki mają mniej błyszczące pióra, matową czerwień na głowie i jaśniejsze, szare gardło.
Oprócz wyglądu uwagę przykuwa również głos tego ptaka. Dzięcioł czarny wydaje dwa rodzaje dźwięków: krótkie, wysokie „kree-kree-kree” powtarzane dwukrotnie oraz przenikliwy pisk podczas lotu. Co ciekawe, w odróżnieniu od innych dzięciołów, jego lot nie jest falisty. Ptak porusza się powoli, nieco niepewnie, z uniesioną głową. Te nietypowe cechy, w połączeniu z przenikliwym spojrzeniem żółtych oczu, uczyniły go inspiracją dla mrocznych opowieści ludowych.
Zasięg występowania
Dzięcioł czarny jest szeroko rozpowszechniony w Europie. Występuje na terenach znajdujących się na wschód od Hiszpanii – z wyłączeniem Wielkiej Brytanii, Irlandii i północnej Skandynawii. Jego naturalne środowisko obejmuje również część Azji – Koreę, Japonię oraz Chiny. Spotkać go można również na Bliskim Wschodzie, w tym Iranie i Kazachstanie. Na południu jego zasięg ogranicza się do Hiszpanii oraz Włoch. Jako wędrowiec został także odnotowany w Portugalii. W Azji jego występowanie jest mniej regularne niż na Starym Kontynencie.
Gatunek ten preferuje rozległe, dojrzałe lasy – zarówno iglaste, jak i tropikalne, subtropikalne oraz borealne. Spotykany jest zarówno w nizinnych, jak i górskich rejonach, na wysokościach od 100 do 2400 m n.p.m. Poza sezonem lęgowym częściej pojawia się na obrzeżach lasów w pobliżu terenów zamieszkiwanych przez ludzi.
Dzięcioł czarny nie występuje na Wyspach Brytyjskich. Odnotowano tam co prawda około 80 obserwacji tego gatunku, ale nie wszystkie zostały potwierdzone. Bliskość Wysp Brytyjskich do naturalnego zasięgu tego ptaka w Europie Zachodniej sugeruje jednak, że sporadyczne przeloty mogą się zdarzać.
Zachowanie
Dzięcioł czarny żywi się głównie larwami owadów drążących drewno, takich jak mrówki czy korniki. Za pomocą mocnego dzioba wykuwa w martwych drzewach otwory, by dostać się do ukrytego pokarmu. Dieta tego gatunku jest stosunkowo ograniczona i przewidywalna.
Jak wszystkie inne dzięcioły, również i dzięcioł czarny ma specjalnie przystosowaną szyję z wyjątkowo silnymi mięśniami, które pomagają mu skuteczne rozbijać kory drzew. Duży rozmiar, potężna budowa ciała oraz okazały dziób umożliwiają temu ptakowi dotarcie do owadów ukrytych nawet głęboko w pniach. Krótkie, masywne nogi, ostre pazury i sztywne sterówki pomagają mu natomiast w utrzymaniu stabilnego chwytu podczas pracy. Na miejsce gniazdowania dzięcioł czarny często wybiera drzewa porażone grzybami. Niekiedy jednak decyduje się na zdrowe okazy. Wykute gniazdo jest przestronne, a jego jedyną wyściółką pozostają wióry powstałe podczas drążenia.
Dzięcioł czarny odgrywa kluczową rolę w ekosystemie. Wykute przez niego dziuple stają się schronieniem dla wielu gatunków ptaków i ssaków. Czyni go to gatunkiem „kluczowym” w wielu siedliskach. Ponadto dzięcioł ten przyczynia się do regulacji populacji owadów drążących drewno. Pomaga to chronić drzewa przed ich nadmiernym żerowaniem.
Kiedy gniazdo jest gotowe, samica składa w nim od dwóch do ośmiu jaj – zazwyczaj od czterech do sześciu. Dziuplę ptaki te najczęściej drążą w żywych topolach lub sosnach. Samiec i samica na zmianę wysiadują jaja, a po wykluciu się piskląt wspólnie je karmią i dogrzewają. Młode, by zdobyć pokarm jako pierwsze, często przepychają się w otworze dziupli. Po 18–35 dniach opuszczają gniazdo. Przez kolejny tydzień pozostają jednak pod opieką rodziców.
Status
Dzięcioł czarny jest szeroko rozpowszechnionym gatunkiem, który może z powodzeniem rozmnażać się wszędzie tam, gdzie zachowały się rozległe obszary leśne. W okresie intensywnej deforestacji Europy i Azji jego liczebność znacznie spadła. Gatunek ten zwykle potrzebuje do życia dojrzałych drzew oraz dużych skupisk martwego drewna. Są one niezbędne dla utrzymania populacji lęgowych. Dzięki odbudowie części terenów leśnych dzięcioły czarne ponownie zwiększyły swoją liczebność w niektórych rejonach Europy. Ptaki te czasami bywają postrzegane jako szkodniki. Niszczą bowiem linie energetyczne, słupy telekomunikacyjne i budynki. Nierzadko prowadzi to do ich śmierci wskutek porażenia prądem.
Głównym powodem niepowodzeń lęgowych dzięciołów czarnych jest drapieżnictwo. Największym naturalnym wrogiem tych ptaków jest kuna leśna. Poluje ona na jaja i pisklęta, a nawet na wysiadujące jaja samice. Poza kuną leśną liczba naturalnych drapieżników tego gatunku jest stosunkowo niewielka. Regularnymi konkurentami o dziuple są kawki, które również mogą zagrażać jajom i małym pisklętom. Na dorosłe dzięcioły sporadycznie polują większe ptaki drapieżne. Zalicza się do nich puszczyk uralski, puchacz, jastrząb gołębiarz, myszołów zwyczajny czy orzeł przedni.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Trzmiel kamiennik
- Kotik meksykański
- Czy ewolucja stworzyła piękno i estetykę?
- Prymitywne zwierzęta z nieprymitywnymi częściami ciała – czy to jest logiczne?
- Podziemne życie – ktoś zjada ropę!
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Black_woodpecker [13.11.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Francesco Veronesi. Licencja: CC BY-SA 2.0.