Chrabąszcz majowy (Melolontha melolontha) to gatunek chrząszcza z rodziny poświętnikowatych. Należy do rodzaju Melolontha. Powszechnie występuje na terenie całej Europy. Zarówno dorosłe chrabąszcze, jak i ich larwy stanowią poważne zagrożenie dla rolnictwa, niszcząc uprawy traw oraz drzew owocowych. Co ciekawe dorosłe osobniki co prawda mogą powodować szkody, o których mowa – żerując na roślinach w dużych skupiskach, jednak tak naprawdę to larwy stanowią największe zagrożenie. Ich żerowanie na korzeniach często bowiem prowadzi do obumierania całych roślin.
Cykl rozwojowy tych owadów obejmuje pełną metamorfozę, na którą składają się: jajo, larwa, poczwarka i postać dorosła. W okresie godowym samce odnajdują samice, kierując się feromonami oraz substancjami uwalnianymi przez uszkodzone liście. Larwy z kolei lokalizują korzenie roślin dzięki sygnałom chemicznym i obecności dwutlenku węgla w glebie.
Wzrost liczby chrabąszczy w ostatnich latach przypisuje się ograniczeniu stosowania pestycydów. W walce z larwami skuteczne są zabiegi mechaniczne, takie jak orka, a także biologiczne metody ochrony roślin, wykorzystujące grzyby entomopatogeniczne oraz nicienie.
Zasięg występowania
Chrabąszcze majowe zasiedlają całą Europę. Szczególnie licznie występują w Niemczech, Francji i Wielkiej Brytanii. Najczęściej spotkać je można w umiarkowanych strefach klimatycznych, gdzie gleba sprzyja rozwojowi larw. Zasięg ich występowania obejmuje również niektóre regiony Azji, takie jak Turcja i Kaukaz. Rozprzestrzenianie się chrabąszczy na inne kontynenty jest ograniczone przez bariery geograficzne, warunki klimatyczne oraz czynniki ekologiczne.
Opis
Dorosłe chrabąszcze majowe
Dorosły chrabąszcz majowy mierzy od 25 do 30 milimetrów. Jego owalne, lekko wydłużone ciało pokrywają twarde, brązowe pokrywy skrzydłowe. Tułów owada jest czarny, a spód ciała czarny z częściowo białymi bokami. Za głową znajduje się czarne przedplecze z krótkimi włoskami, które odróżnia ten gatunek od chrabąszcza kasztanowego (Melolontha hippocastani), charakteryzującego się brązowym przedpleczem. Głowa chrabąszcza majowego jest ciemna i wyposażona w czułki złożone z dziesięciu segmentów. Samce posiadają na czułkach siedem „listków,” natomiast u samic jest ich sześć.
Larwa
Larwy przechodzą przez trzy etapy rozwoju, które w sumie trwają od 3 do 4 lat. W pierwszym roku osiągają długość od 10 do 20 mm, w drugim zwiększają rozmiar do 30–35 mm, a w ostatnim etapie dorastają do 40–46 mm. W tym okresie przygotowują się do opuszczenia gleby. W niektórych regionach Europy Wschodniej cykl rozwojowy wydłuża się o czwarty rok. Larwy mają białe, łukowato wygięte ciała z czarnym zabarwieniem w okolicy odwłoka oraz długie, owłosione i dobrze rozwinięte odnóża. Ich głowy są duże, pomarańczowe, wyposażone w silne żuwaczki, umożliwiające chwytanie. Na głowie znajdują się również dwie niewielkie czułki. Służą one do wykrywania zapachów i smaków w środowisku podziemnym.
Żywienie
Chrabąszcz majowy żeruje na liściach drzew liściastych i owocowych, np. dębów, klonów, kasztanowców, buków, śliw czy orzechów włoskich. Szczególnie groźne dla roślin są jego larwy, które powodują poważne uszkodzenia. Atakują one zarówno drobne korzenie roślin polnych, takich jak zboża, trawy czy buraki, jak i większe korzenie drzew uprawnych. W ciągu doby larwy mogą przegryźć nawet 30 centymetrów korzenia, co szybko prowadzi do obumierania rośliny.
Cykl życiowy
Dorosłe chrabąszcze majowe pojawiają się pod koniec kwietnia lub na początku maja. Żyją od pięciu do siedmiu tygodni. Samice składają jaja po dwóch tygodniach od osiągnięcia dojrzałości. Zakopują je w ziemi, na głębokości od 10 do 20 cm. Proces ten powtarzają kilkukrotnie, aż złożą od 60 do 80 jaj. Na miejsce składania jaj najczęściej wybierają pola uprawne. Dorosłe osobniki żywią się głównie liśćmi dębu, ale mogą również spożywać igły drzew iglastych.
Larwy, znane jako pędraki wykluwają się po czterech do sześciu tygodniach. Ich głównym pożywieniem są korzenie roślin, na przykład ziemniaków. Rozwój larw trwa od trzech do czterech lat, a w chłodniejszych klimatach nawet pięć lat. W tym czasie larwy rosną i ostatecznie osiągają długość 4–5 cm. Przepoczwarzają się na początku jesieni. W ciągu sześciu tygodni przekształcają się w dorosłe chrabąszcze.
Chrabąszcze zimują w ziemi na głębokości od 20 do 100 cm. Na powierzchnię wydostają się dopiero wiosną. Ze względu na długi okres rozwoju larw ich cykl życiowy wynosi zaledwie trzy lub cztery lata. Czas ten różni się w zależności od regionu. Dodatkowo mniej więcej co 30 lat, chrabąszcze pojawiają się masowo w niezwykle dużych liczbach, które kiedyś sięgały dziesiątek tysięcy osobników.
Wrogowie
Drapieżniki
Naturalnym drapieżnikiem chrabąszcza majowego, a szczególnie jego larw jest kret europejski. Dzięki wyostrzonemu węchowi i specjalistycznym zdolnościom do kopania, zwierzę to potrafi skutecznie lokalizować i eliminować larwy chrabąszczy. Dodatkowo larwy atakowane są przez sprężykowate – gdy przebywają pod ziemią. Dorosłe osobniki Melolontha melolontha padają z kolei ofiarą biegaczowatych i mrówek. Ptaki, takie jak szpaki, wrony i mewy, również polują na larwy chrabąszczy – zwłaszcza po zaoraniu pól.
Pasożyty
Muchówka Dexia rustica jest pasożytem, który wykorzystuje larwy chrabąszcza majowego (M. melolontha) jako gospodarzy. D. rustica wykluwa się pod ziemią, a ich larwy poszukują gospodarzy w postaci larw chrabąszczy, w których zimują. Obecność pasożyta okazuje się dla chrabąszcza śmiertelna. Dlaczego? Larwy muchówki zabijają swojego żywiciela wiosną. Na jednej larwie chrabąszcza może pasożytować od jednej do sześciu larw D. rustica.
Zachowanie godowe
Samce chrabąszcza majowego opuszczają glebę pod koniec kwietnia lub na początku maja. O zmierzchu gromadzą się wokół drzew na obrzeżach lasów i zaczynają roje. Samice pozostają w jednym miejscu, żywiąc się liśćmi – aż do osiągnięcia dojrzałości płciowej. W trakcie rojów samce latają wokół gałęzi, szukając partnerek do kopulacji. Ten cykl trwa zwykle od 10 do 20 dni. Choć rójki nie powodują większych szkód w drzewostanach, bywają szkodliwe w sadach wiśniowych lub śliwowych. Chrabąszcze niszczą tam bowiem kwiaty.
Po zapłodnieniu samice wracają na pola, by złożyć jaja w glebie. Tylko jedna trzecia z nich przeżywa jednak tę trudną podróż. Ważną rolę w procesie rozmnażania odgrywają lotne związki liści (GLV) – aldehydy, alkohole i estry uwalniane przez rośliny pod wpływem stresu. Związki te działają jako kairomony, które przyciągają samce chrabąszczy, wskazując miejsca żerowania samic. Dzięki temu samce łatwiej odnajdują partnerki.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Kotik meksykański
- Perkoz dwuczuby
- Ćmy po milionach lat – jakie były, takie są
- Dlaczego homo sapiens zaczął tworzyć ogrody?
- Raj utracony – czy istniał naprawdę?
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Cockchafer [13.11.2024]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Frank Vassen . Licencja: CC BY 2.0.