Dzięcioł trójpalczasty

Dzięcioł trójpalczasty (Picoides tridactylus) to średniej wielkości ptak, który zamieszkuje obszary od północnej Europy przez północną Azję aż po Japonię.

Taksonomia

Dzięcioł trójpalczasty został po raz pierwszy opisany w 1758 roku przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w dziesiątym wydaniu Systema Naturae. Linneusz nadał mu nazwę binominalną Picus tridactylus. Miejsce typowe dla gatunku to Szwecja. Epitet gatunkowy pochodzi z greki klasycznej. Słowo tridaktulos oznacza „trójpalczasty” (tri- – „trzy”, daktulos – „palec”).

Obecnie gatunek należy do rodzaju Picoides, który został wprowadzony przez francuskiego przyrodnika Bernarda Germaina de Lacépède w 1799 roku. W przeszłości dzięcioł trójpalczasty był uznawany za jeden gatunek z dzięciołem korydlierskim (Picoides dorsalis).

Rozpoznano osiem podgatunków dzięcioła trójpalczastego:

1. P. t. tridactylus (Linnaeus, 1758). Występuje w północnej Europie, ale spotkać go można również w południowo-wschodniej Syberii i północno-wschodnich Chinach. Zamieszkuje także południowy Ural.
2. P. t. alpinus Brehm, CL, 1831. Zasięg występowania podgatunku ogranicza się do Europy Środkowej i Południowo-Wschodniej. Występuje także w zachodniej Ukrainie i Rumuni.
3. P. t. crissoleucus (Reichenbach, 1854). Zamieszkuje północny Ural i wschodnią Syberię.
4. P. t. albidior Stejneger, 1885. Spotykany we wschodniej Syberii i na Półwyspie Kamczackim.
5. P. t. tianschanicus Buturlin, 1907. Zasięg występowania tego ptaka to wschodni Kazachstan i zachodnie Chiny.
6. P. t. kurodai Yamashina, 1930. Spotykany w północno-wschodnich Chinach i Korei Północnej.
7. P. t. inouyei Yamashina, 1943. Zamieszkuje Japonię (Hokkaido).
8. P. t. funebris Verreaux, J, 1871. Zasięg występowania podgatunku to środkowe Chiny.

Podgatunek P. t. funebris bywa czasami traktowany jako osobny gatunek.

Opis dzięcioła trójpalczastego 

Dzięcioł trójpalczasty osiąga długość 21–22 cm. Jest nieco mniejszy od dzięcioła dużego. Dorosłe osobniki mają czarno-białe upierzenie z charakterystyczną żółtą „czapeczką” – u samców. Brakuje czerwonych piór u obu płci. Skrzydła i kuper są czarne. Gardło, brzuch i boki – białe z czarnymi prążkami. Biały z czarnym prążkowaniem jest również grzbiet. Ogon jest czarny z białymi zewnętrznymi sterówkami prążkowanymi na czarno. Młode ptaki obu płci mają żółtą „czapeczkę”. Głos to krótkie, ostre „kik” lub „czik”.

Gatunek zamieszkuje lasy iglaste strefy Palearktyki. Spotkać go można od Norwegii po Koreę. Występuje także w Alpach i Karpatach. Dzięcioły gniazdują w dziuplach wykuwanych co roku w martwych drzewach iglastych. Zazwyczaj są to ptaki osiadłe. Populacje północne mogą migrować zimą na południe. Osobniki żyjące na dużych wysokościach schodzą na niższe tereny.

Żywią się larwami chrząszczy, które żerują w drewnie oraz innymi owadami. Nie gardzą także owocami i sokiem drzewnym. Gatunek często pojawia się w miejscach, gdzie występuje duża liczba drzew zarażonych owadami.

Występowanie

Dzięcioł trójpalczasty zamieszkuje rozległy pas lasów borealnych Eurazji, który rozciąga się od Skandynawii przez Kamczatkę aż po wybrzeża Pacyfiku. Występuje również w Alpach, Karpatach, na Bałkanach, w środkowych Chinach i na japońskiej wyspie Hokkaido. Obecność gatunku w południowych regionach Europy wiąże się z epoką lodowcową – gdy lasy borealne przemieszczały się na południe, dzięcioły podążały za nimi. Po ustąpieniu lodowca niewielkie populacje przetrwały w wysokich górach, gdzie klimat przypominał północne obszary borealne. Choć gatunek nie opuszcza zwykle swoich terenów lęgowych, czasami zalatuje do Niemiec, Francji czy północnych Włoch. W południowej Europie spotykany jest niezwykle rzadko.

W Polsce dzięcioł trójpalczasty jest najrzadszym gatunkiem dzięcioła. W latach 2013–2017 liczebność szacowano na 1000–1400 par lęgowych. Występują tu dwa podgatunki: tajgowy (tridactylus), zamieszkujący północno-wschodnią Polskę, oraz górski (alpinus), spotykany w Karpatach, szczególnie w Tatrach i Beskidzie Niskim. Podgatunek górski ma ciemniejsze upierzenie, z czarnymi plamami na białym grzbiecie i gęściej prążkowanym spodem ciała. Puszcza Białowieska stanowi aż 10% polskiej populacji podgatunku tajgowego. Inne lokalizacje obejmują Puszcze Knyszyńską, Borecką i Augustowską.

Europejską populację szacuje się na 598 000–1 450 000 par lęgowych. Największe skupiska znajdują się w Rosji, Finlandii, Szwecji i Norwegii. Wyręby starodrzewi świerkowych i usuwanie martwych drzew w minionych wiekach przyczyniły się do spadku liczebności gatunku. Na początku XX wieku dzięcioł trójpalczasty gniazdował pojedynczo w Sudetach. Od tamtego czasu nie zaobserwowano tam jednak par lęgowych. Obecnie liczebność populacji w Polsce jest stabilna.

Dzięcioł trójpalczasty – okres lęgowy

Okres lęgowy dzięcioła trójpalczastego rozpoczyna się w maju. Ptaki przystępują wówczas do jedynego lęgu w roku. Gniazda zakładane są w samodzielnie wykutych dziuplach. Zazwyczaj na wysokości 1–6 metrów nad ziemią. W Białowieskim Parku Narodowym odnotowano dziuple znajdujące się nawet na 10 metrach. Ptaki najczęściej wybierają martwe drzewa świerkowe (około 80% przypadków) o średnicy przekraczającej 30 cm, a także osiki i olchy. Średnica otworu wejściowego do dziupli wynosi około 4–5 cm.

Samice składają jaja w pierwszej połowie maja – w liczbie od 3 do 5, w odstępach jednodniowych. Skorupki są białe, gładkie, błyszczące i lekko przezroczyste. Średnie wymiary jaj wynoszą 24,5 × 18,5 mm. Spośród wszystkich gatunków dzięciołów, dzięcioł trójpalczasty najpóźniej przystępuje do wyprowadzania lęgów. Wysiadywanie jaj trwa około 15 dni i angażuje oboje rodziców. Po wykluciu młode pozostają w dziupli przez 21–25 dni. Gniazdo opuszczają w drugiej połowie czerwca.

Status

Według badania przeprowadzonego przez BirdLife International w 2015 roku populacja dzięcioła trójpalczastego w Europie została oszacowana na 1 200 000–2 900 000 dorosłych osobników. Ponieważ populacja europejska stanowi około 20% populacji globalnej, liczebność gatunku na świecie szacuje się na 6 000 000–14 500 000 dorosłych ptaków.

Chociaż między 1970 a 2000 rokiem zaobserwowano pewien spadek liczebności w Europie, ogólna populacja uznawana jest za stosunkowo stabilną. Dzięki szerokiemu zasięgowi występowania i dużej liczbie osobników Międzynarodowa Unia Ochrony Przyrody (IUCN) klasyfikuje gatunek jako najmniejszej troski (Least Concern).

Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami: 

• Bielik amerykański
• Grindwal
• Homo aquaticus, czyli hipoteza małpy wodnej
• Pradawne skamieniałości – czym są trylobity?
• Żywe skamieliny kwestionują teorię ewolucji

Źródło

1. https://en.wikipedia.org/wiki/Eurasian_three-toed_woodpecker [dostęp: 28.01.2025]

© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Armandas Naudžius. Licencja: CC BY 2.0.