Arapaima (Arapaima gigas) to gatunek ryby słodkowodnej. Występuje w dorzeczu Amazonki. Przez długi czas uważano ją za jedyny gatunek należący do rodzaju Arapaima. Jest jednym z największych przedstawicieli ryb słodkowodnych na świecie. Charakterystyczną jej cechą jest to, że oddycha powietrzem atmosferycznym. Regularnie musi więc wynurzać się nad powierzchnię wody.
Taksonomia
Arapaima początkowo była uważana za jedyny gatunek w rodzaju Arapaima. Według przyrodników był to więc rodzaj monotypowy. Odkrycie kolejnych gatunków, rzadkość dostępnych okazów oraz utrata kilku typowych egzemplarzy doprowadziły do niepewności w klasyfikacji rodzaju i identyfikacji poszczególnych osobników. W ostatnich badaniach wskazano na istnienie dodatkowych gatunków, takich jak Arapaima leptosoma i Arapaima agassizii, które wyodrębniono na podstawie wspólnych cech morfologicznych. Procesy specjacji mogą być związane z dowodami na „dalekosiężną dyspersję morską lub geodyspersję”. W rezultacie pozostaje niejasne, czy Arapaima faktycznie jest jedynym gatunkiem w swoim rodzaju.
Opis
Arapaima to jeden z największych znanych gatunków ryb słodkowodnych. Przeciętne osobniki osiągają długość około 200 cm. Wyjątkowe okazy mogą dorastać nawet do 450 cm. Dorosłe ryby ważą do 200 kg. Głowy zwykle waży od 10,3% do 12,8% masy ciała. Jest to gatunek należący do grupy prymitywnych, mięsożernych ryb kościstojęzycznych.
Arapaima charakteryzuje się smukłym ciałem. Płetwy grzbietowa i odbytowa umieszczone zostały blisko ogona. Ubarwienie jest przeważnie szaro-zielone. Jednakże brazylijska nazwa „pirarucu” oznacza „czerwoną rybę” i nawiązuje do czerwonych plamek na łuskach w okolicach ogona lub pomarańczowo-czerwonego koloru mięsa. U samców po osiągnięciu dojrzałości płciowej aż 70% powierzchni ciała może przybierać czerwonawy odcień.
Ryba posiada elastyczne, przypominające zbroję łuski. Chronią ją one przed atakami piranii. Łuski, o długości od 5 do 7 cm (a u większych osobników nawet do 10 cm), mają warstwową budowę: zewnętrzną, mineralizowaną warstwę i wewnętrzną, wytrzymałą, ale elastyczną. Na ciele nakładają się na siebie, tworząc skuteczną ochronę przypominającą pancerz.
Zasięg występowania
Arapaima jest gatunkiem rodzimym dla dorzeczy Amazonki oraz Tocantins-Araguaia w Brazylii. Występuje głównie w Brazylii i Peru. W regionach Boliwii i Peru jest znana jako „paiche”. Uznano ją tam za gatunek inwazyjny, który zagraża lokalnym gatunkom oraz równowadze ekosystemu. Małe populacje stwierdzono również w regionie Iquitos w Peru oraz w czterech różnych rzekach Ekwadoru, Kolumbii i Gujany.
Choć populacje rosną na obszarach nienaturalnych, w rodzimych wodach obserwuje się szybki spadek liczebności. Pierwsze przypadki introdukcji miały miejsce w 1976 roku w regionie Madre de Dios w Peru. Rybę sprowadzono na te tereny w celach akwakulturowych. W ciągu dekady arapaimy dotarły do Boliwii. Korzystały z połączeń dorzeczy Madre de Dios i Beni. Jak to możliwe? Wzrost poziomu wód w stawach hodowlanych umożliwił im ucieczkę do wód otwartych. Szybko zaczęły tam tworzyć stabilne populacje. Obecnie na tych terenach zarejestrowano 70 punktów występowania arapaimy. Spotkać ją można w małych rzekach, lagunach i strumieniach między dorzeczami Beni a Madre de Dios. W ciągu zaledwie 30 lat gatunek skolonizował te obszary, przenosząc się z granicy Peru w kierunku południowym.
Arapaima została także wprowadzona na wybrane obszary Azji Wschodniej, zarówno celowo, jak i przypadkowo. Jest obecna w zalewanych lasach podczas pory deszczowej. Tam się rozmnaża, a po opadnięciu wód migruje do jezior. Akwakultura ozdobna i handel rybami domowymi spowodowały, że gatunek powszechnie hodowany jest w Europie, Ameryce Północnej, Południowej i Azji. Arapaimę hoduje się również na farmach w Tajlandii oraz Malezji, a zwłaszcza na Jawie i Sumatrze w Indonezji. W Indonezji odnotowano m.in. 22 osobniki w regionie Surabai, jednym z największych miast tego kraju.
Fizjologia
Arapaima w warunkach hodowlanych żyje przeciętnie 15–20 lat. Brakuje natomiast wystarczających danych na temat jej długości życia w środowisku naturalnym. Gatunek charakteryzuje się szybkim wzrostem. W pierwszym roku życia osiąga wagę około 10 kg. Po osiągnięciu dojrzałości płciowej, co następuje po upływie 5 latach lub przy długości ciała 1,65 m, tempo wzrostu nieco spowalnia.
Młode osobniki zaczynają oddychać powietrzem 8–9 dni po wykluciu. W tym okresie struktura skrzeli ulega znacznym zmianom. Stają się bardziej przystosowane do wchłaniania jonów, ale tracą zdolność efektywnej dyfuzji gazów. U dorosłych skrzela składają się z gładkich, kolumnowych filamentów. Zmiany te prowadzą do redukcji rozpoznawalności lameli. Nerki, które pełnią kluczową rolę w wydalaniu azotowych produktów przemiany materii, są powiększone.
U młodych osobników brakuje widocznego zróżnicowania płciowego. Komórki gonad mogą rozwijać się zarówno w kierunku męskim, jak i żeńskim. Samice mają jedynie lewy jajnik. Jego rozmiar zmienia się w cyklu reprodukcyjnym. Ulega powiększeniu w trakcie dojrzewania, a po tarle zmniejsza się. Samice posiadają pory genitalne na spodniej stronie ciała. Łączą one narządy rozrodcze ze środowiskiem zewnętrznym. U samców rozwija się wyłącznie lewe jądro. Pozostaje małe i nie zmienia swojego rozmiaru w cyklu rozrodczym. W niektórych przypadkach obserwowano prawą gonadę. Była ona jednak zanikowa.
Zarówno samce, jak i samice posiadają gruczołowy organ na głowie. Odgrywa on kluczową rolę w komunikacji z potomstwem. U samców, którzy przejmują większość obowiązków rodzicielskich, jest on bardziej rozwinięty niż u samic. Wydzielina gruczołu składa się z około 400 substancji; w tym hormonów, białek, peptydów i prawdopodobnie feromonów. Stanowią one źródło pożywienie dla młodych osobników. Wspierają ich rozwój.
Ekologia
Oddychanie
Arapaima, mimo że oddycha skrzelami, musi regularnie wynurzać się na powierzchnię, aby zaczerpnąć powietrza i uzupełnić niedobory tlenu. Ryba wynurza się średnio co 5–15 minut. Podczas łapania powietrza wydaje charakterystyczny głośny dźwięk. Proces możliwy jest dzięki zmodyfikowanemu pęcherzowi pławnemu, w którym znajduje się tkanka przypominająca strukturą płucną. Dzięki tej adaptacji ryba może przetrwać w środowiskach ubogich w tlen. Jest to charakterystyczne dla gatunków z tego rodzaju.
Odżywianie
Arapaima jest wyspecjalizowanym drapieżnikiem. Jej dieta opiera się głównie na rybach. Żywi się jednak także bezkręgowcami. Młode osobniki do osiągnięcia pełnej dojrzałości preferują owady i larwy ryb. Dieta jest ściśle związana z sezonowymi zmianami w dostępności pokarmu. Wpływa to na wzrost gatunku w określonych porach roku. Arapaima potrafi polować na ptaki, małe ssaki, a nawet spożywać owoce i nasiona z powierzchni wody. Wśród rodzin ryb stanowiących jej ofiary znajdują się m.in. Callichthyidae, Loricariidae, Pimelodidae i Heptapteridae. Dzięki elastyczności w doborze pokarmu arapaima skutecznie przystosowuje się do zmiennych warunków środowiskowych.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Babka łysa – babka gołogłowa
- Trzmiel kamiennik
- Ćmy po milionach lat – jakie były, takie są
- Dlaczego homo sapiens zaczął tworzyć ogrody?
- Raj utracony – czy istniał naprawdę?
Źródło
1.https://en.wikipedia.org/wiki/Arapaima_gigas [dostęp: 01.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Cliff . Licencja: CC BY 2.0.