Czym jest neuroplastyczność naszego mózgu?

Neuroplastyczność, czyli zdolność mózgu do adaptacji i reorganizacji, jest kluczowa dla naszego rozwoju osobistego i zdrowia umysłowego. Zrozumienie tego procesu nie tylko pomoże nam lepiej dbać o nasz umysł, ale również wykorzystać pełny potencjał naszego mózgu.

Czym jest neuroplastyczność mózgu

Neuroplastyczność to cecha polegająca na tym, że każda informacja czy emocja zmienia nasz mózg¹. Wpływa ona na funkcjonowanie mózgu, umożliwiając mu adaptację i rozwój na podstawie codziennych doświadczeń i bodźców zewnętrznych. Nie są to oczywiście zmiany dostrzegalne gołym okiem, bowiem mózg składa się z neuronów, a tych szacuje się, że jest 100 miliardów². Neurony te, choć jest ich tak wiele, nie dotykają się wzajemnie. Możliwe jest to dzięki synapsom, które je otaczają³.

Synapsy zaś dzielą się na chemiczne i elektryczne. Chemiczne komunikują się dzięki neuroprzekaźnikom, elektryczne natomiast za pomocą jonów przepływających pomiędzy komórkami⁴. Szlaki neuronalne odgrywają kluczową rolę, umożliwiając tworzenie nowych połączeń synaptycznych w mózgu. Całość tworzy wielką sieć neuronową.

Dzięki tak zaawansowanej budowie mózgu i reakcjom w nim zachodzącym jesteśmy w stanie odczuwać emocje, uczyć się nowych umiejętności i zapamiętywać różne rzeczy.

W Biblii przeczytać możemy, jak Bóg mówi do nas: „A nie dostosowujcie się do tego świata, ale przemieńcie się przez odnowienie waszego umysłu, abyście mogli rozeznać, co jest dobrą, przyjemną i doskonałą wolą Boga” (List do Rzymian 12,2 UBG).

Jak widzimy, neuroplastyczność, choć nie wprost nazwana, jest również obecna w Piśmie Świętym.

Rodzaje pamięci – krótko- i długotrwała

Ciągłe budowanie nowych połączeń między neuronami wytwarza w naszym mózgu stany pamięciowe. Te dzielą się na pamięć deklaratywną i proceduralną, czyli nieświadomą. Proces tworzenia nowych połączeń jest kluczowy dla formowania pamięci. Umożliwia mózgowi adaptację i zmianę w odpowiedzi na różne doświadczenia i aktywności.

Pamięć deklaratywna

Pamięć deklaratywna to pamięć pozwalająca nam przypomnieć sobie zdarzenia z naszego życia, np. pobytu nad morzem czy w górach⁵. Dzięki niej jesteśmy również w stanie pamiętać znaczenia słów. Minusem pamięci krótkotrwałej jest to, że bywa również ulotna. Jeśli nie będziemy często wspominać o jakimś wydarzeniu, to po jakimś czasie o nim zapomnimy. Z utratą tego rodzaju pamięci związana jest amnezja.

Pamięć proceduralna

Pamięć proceduralna to inaczej pamięć nieświadoma. Jest ona długotrwała z racji tego, że tworzy się długo i wymaga wielu powtórzeń⁶. Powtarzanie danych czynności powoduje, że w mózgu zostaną utworzone miejsca, w których przechowywana będzie świadomość tego, jak wykonywać daną czynność. Będzie to np. chodzenie, jazda na rowerze, pływanie, pisanie na klawiaturze, jazda samochodem itp. Czynności te wykonujemy odruchowo, nie myślimy wszak o tym, jak iść, aby iść.

Uszkodzenie mózgu i jego regeneracja poprzez tworzenie nowych połączeń synaptycznych

Zmiany neuroplastyczne mogą również prowadzić do regeneracji uszkodzonych części mózgu, np. po przebytym udarze, a ten najczęściej następuje na skutek niedokrwienia przez niedrożną tętnicę lub jej zatkanie⁷. Tętnice zapychają się przez tzw. blaszki miażdżycowe, składające się głównie z cholesterolu odkładającego się w ściance naczynia. Jeśli chcemy w przyszłości zmniejszyć ryzyko przebycia udaru mózgu, powinniśmy zdrowiej się odżywiać, tak by nie przekraczać granicznej normy cholesterolu.

Mózg po przebytym udarze dzięki zdolnościom neuroplastycznym potrafi od nowa nauczyć się pewnych zachowań. Zdrowe tkanki mózgowe za sprawą neuronów i synaps oraz ćwiczeń rehabilitacyjnych są w stanie wytworzyć nowe połączenia nerwowe, tworząc tym samym pamięć proceduralną. Połączenia te odgrywają kluczową rolę w procesie regeneracji po urazach mózgu, umożliwiając mu adaptację i odzyskiwanie funkcji. Osoby po udarze mózgu nie powinny się załamywać, że nic już się nie da zrobić, ale walczyć o to, by mózg utworzył kolejną pamięć ruchową. Zdolność układu nerwowego do adaptacji i zmiany swojej struktury jest kluczowa, dzięki niej mózg może reagować na nowe doświadczenia.

Neuroplastyczność a starzenie się mózgu

Jak nietrudno zauważyć, mózg w okresie dzieciństwa rozwija się szybciej niż u dorosłych. To m.in. z tego powodu młoda osoba o wiele szybciej będzie w stanie nauczyć się języka obcego od osoby starszej. Plastyczność mózgu nie mija wraz z wiekiem, a jedynie pracuje na mniejszych obrotach. Weźmy prosty przykład: gdyby przyciąganie ziemskie zmniejszyło się do tego, jakie mamy obecnie na Księżycu, to czy starsi ludzie nauczyliby się chodzić od nowa? Z pewnością tak. Trwałoby to jednak nieco dłużej niż u nastolatków.

Niestety z neuroplastycznością mózgu związane są również sprawy negatywne. Są nimi drastyczne wydarzenia i traumy, jakie przechodzimy⁸. W mózgu wytwarzają się wówczas wzorce zachowań powodujące stres czy też lęk, choć zagrożenia w danym momencie nie będzie. Przykładem mogą być również zwierzęta. Wystarczy spojrzeć, jak zachowują się psy, wydostane z rąk oprawców. Z reguły boją się one podejść do człowieka, nawet gdy ten nie chce ich skrzywdzić, ale nakarmić lub pogłaskać. Zatarcie takich wspomnień wymaga jednak czasu, tak by mózg dzięki swojej plastyczności zaczął tworzyć nowe połączenia neuronowe.

Jak zwiększyć potencjał neuroplastyczności mózgu

Unikanie picia alkoholu

Powinniśmy unikać picia alkoholu, bo ten niszczy komórki mózgowe, a zmiany te są nieodwracalne⁹! Szczególnie narażona jest kora mózgowa odpowiedzialna za myślenie. Kawa oraz kofeina, choć z pozoru wydają się być dobrymi pobudzaczami, powodują mniejszą objętość mózgu oraz wyższe ryzyko wystąpienia demencji i udaru¹⁰.

Kwasy omega 3

Jednym z istotnych składników odżywczych, na jakie powinniśmy zwrócić uwagę, są kwasy omega 3 zawarte nie tylko w rybach, ale również w nasionach i orzechach. Kwasy te wzmacniają pamięć i koncentrację. Ryby, choć wydają się zdrowe, to z powodu skażenia środowiska zawierają rtęć, kadm, ołów, pestycydy i inne zanieczyszczenia¹¹.

Witamina B1

Witamina B1, a dokładniej tiamina w niej występująca, którą znajdziemy w nasionach, sezamie czy otrębach, jest również niezwykle istotna. Jej niedobór we krwi prowadzi do problemów z pamięcią, apatią i zmęczeniem.

Przeprowadzone badania udowodniły, że branie witaminy B1 polepszyło stopnie studentów o 27%¹². Natomiast odwrotny eksperyment, polegający na podawaniu bardzo małych ilości witaminy B1 w dostarczanych posiłkach, spowodował, że wśród osób badanych drastycznie pogorszyły się wyniki i zwiększyła ilość popełnianych błędów. Po 10 dniach przerwano eksperyment i postanowiono przeprowadzić badania odwrotne, czyli zaczęto podawać witaminę B1. Oceny studentów wróciły wówczas do normy.

Aktywność fizyczna

Uprawianie sportów fizycznych, a co za tym idzie systematyczny wysiłek fizyczny, powoduje zwiększenie produkcji endorfin. Badania przeprowadzone w 2021 r. na myszach udowodniły, że aktywność fizyczna ma ogromny wpływ na funkcjonowanie mózgu¹³. Osocze pobrane od aktywnych myszy zostało wstrzyknięte myszom nieaktywnym. Nastąpiła poprawa ich pamięci oraz zmniejszył się stan zapalny w mózgu.

Sen

Sen jest równie istotny co pozostałe ww. składniki. Odkryto, że proces uczenia się zachodzi dopiero wieczorem podczas snu. W nocy zachodzą również procesy oczyszczające tkanki mózgu¹⁴. Każdy wie, jak ciężko się myśli, gdy jesteśmy niewyspani.

Miłość

Miłość okazywana drugiej istocie ma dla niej ogromne znaczenie. To, czy w odpowiedni sposób jest nam ona okazywana, rzutuje na nasze przyszłe zachowania.

W latach 50. zeszłego wieku przeprowadzono bardzo smutny eksperyment na małpkach¹⁵. Rozdzielono je od matek, a zamiast nich wstawiono sztuczne kukły, jedną drucianą, drugą szmacianą. Kukła szmaciana, choć była miła w dotyku, sprawiała małpce ból. Ta jednak nie chciała iść do neutralnej kukły drucianej, a wciąż powracała do szmacianej. Pomimo bólu, jaki odczuwała, potrzebowała dotyku. Brutalny eksperyment wykazał, że każdy z nas pragnie miłości. Zauważono ponadto, że małpki miały objawy zaburzenia psychicznego, nie wykazywały zainteresowania życiem stadnym oraz zachowywały się agresywnie. Co zdumiewające, sekcja zwłok wykazała, że w mózgu zaszły nieodwracalne zmiany.

Jakie wnioski z neuroplastyczności

Możemy więc śmiało powiedzieć, że neuroplastyczność odgrywa kluczową rolę w mózgu, umożliwiającą mu ciągłe uczenie się. Wpływa to na nasze codzienne funkcjonowanie i rozwój osobisty. Rozumienie i wspieranie neuroplastyczności może znacząco poprawić jakość naszego życia. Odpowiednie odżywianie oraz styl życia pozytywnie wpłyną na nasz mózg, a tym samym poprawią zdrowie psychiczne i ogólny dobrostan.

Przypisy

1. Neuroplasticity, Animation, Alila Medical Media, 14.08.2018, https://www.youtube.com/watch?v=dmEOJyWVQj4 [dostęp: 10.06.2024].
2. Ludzki mózg – budowa oraz funkcje, Warszawska Akademia Medyczna Nauk Stosowanych, 21.03.2024, https://wam.edu.pl/blog/ludzki-mozg-budowa-oraz-funkcje/ [dostęp: 10.06.2024].
3. Synapsy, Khan Academy, https://pl.khanacademy.org/science/biology/human-biology/neuron-nervous-system/a/the-synapse [dostęp: 10.06.2024].
4. Rodzaje i budowa synaps, Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/D2RmsyKNL [dostęp: 10.06.2024].
5. Pamięć i jej rodzaje, Zintegrowana Platforma Edukacyjna Ministerstwa Edukacji Narodowej, https://zpe.gov.pl/a/przeczytaj/DQ84wjrZ0 [dostęp: 10.06.2024].
6. Tamże.
7. M.Bodzioch, Udar mózgu, Medycyna Praktyczna, 25.05.2017, https://www.mp.pl/pacjent/udar/udar-mozgu/135796,udar-mozgu [dostęp: 10.06.2024].
8. A. Czyrska, Trauma – jak kształtuje mózg dziecka?, Dr Alicja Czyrska – Neuropsycholog Warszawa, https://neuropsycholog.waw.pl/trauma-jak-ksztaltuje-sie-mozg-dziecka/ [dostęp: 10.06.2024].
9. Alkohol, zdrowie psychiczne i mózg, Redakcja Public Engagement Editorial Board (PEEB) przy Royal College of Psychiatrists, 03.2024, https://www.rcpsych.ac.uk/mental-health/translations/polish/alcohol-mental-health-and-the-brain [dostęp: 10.06.2024].
10. Kawa a praca mózgu. Pomaga czy szkodzi? Eksperci podali odpowiedź, RynekZdrowia.pl, 24.07.2021, https://www.rynekzdrowia.pl/Badania-i-rozwoj/Kawa-a-praca-mozgu-Pomaga-czy-szkodzi-Eksperci-podali-odpowiedz,223491,11.html [dostęp: 10.06.2024].
11. S. Bocian, Rtęć w żywności – najnowsze doniesienia, SGS, 30.06.2022, https://www.sgs.com/pl-pl/aktualnosci/2022/06/rtec-w-zywnosci-najnowsze-doniesienia [dostęp: 10.06.2024].
12. Bitwa o nasz umysł #4, nadzieja TV, 12.11.2021, https://youtu.be/0vnIK0ABeQ8?si=c1LzqwAxBvHhgpC3, [dostęp: 10.06.2024].
13. M. Jurgowiak, Mózg i umysł – moc do życia i działania, Głos Uczelni, 30.09.2022, https://glos.umk.pl/wiadomosci/?id=27252 [dostęp: 10.06.2024].
14. 3 Rzeczy, dzięki którym twój mózg może więcej [Infografika], Krajowa Reprezentacja Doktorantów, https://krd.edu.pl/3-rzeczy-dzieki-ktorym-twoj-mozg-moze-wiecej/ [dostęp: 10.06.2024].
15. G. Bortacka, Sadystyczny eksperyment Harlowa, CiekawostkiHistoryczne.pl, 13.06.2022, https://ciekawostkihistoryczne.pl/2022/06/13/sadystyczny-eksperyment-harlowa/ [dostęp: 10.06.2024].

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: vegefox.com.