Parkinson a ruch: jak fizjoterapia pomaga w chorobie Parkinsona

Choroba Parkinsona stanowi duże wyzwanie dla współczesnej medycyny. Jest to schorzenie neurodegeneracyjne, które stopniowo prowadzi do upośledzenia ruchowego oraz różnorodnych problemów zdrowotnych, znacząco wpływając na jakość życia pacjentów i ich rodzin. W obliczu tego wyzwania fizjoterapia staje się niezwykle istotnym narzędziem w zarządzaniu tym schorzeniem.

Co to jest choroba Parkinsona?

Choroba Parkinsona jest zwyrodnieniem struktur mózgu. Z tym schorzeniem przyczynowo związane jest zaburzenie objawiające się niedoborem dopaminy i uszkodzeniem przekaźnictwa dopaminergicznego. Około 5% ludzi na świecie cierpi na różne formy tej choroby. Wczesne rozpoznanie jest niezwykle trudne ze względu na możliwości kompensacyjne mózgu².

Objawy

Pierwszym i najważniejszym objawem choroby Parkinsona jest bradykinezja, czyli spowolnienie ruchowe. Dotyczy ono wszystkich czynności dnia codziennego: ubierania się, mowy, chodzenia itd. Dla chorego problem stanowi rozpoczęcie ruchu oraz jego przyspieszenie.

Następnym ważnym objawem jest drżenie o charakterze spoczynkowym. Oznacza to, że ręka lub noga drżą, gdy chory nie wykonuje żadnej czynności. W początkowym etapie choroby drżenie ustępuje po rozpoczęciu ruchu. W zaawansowanej formie choroby Parkinsona drżenie występuje również podczas ruchu. U chorego zaobserwować można także drżenie brody, natomiast nie występują drżenia głowy.

W chorobie Parkinsona ważnym i charakterystycznym objawem jest sztywność mięśniowa. Objawia się bólem lub dyskomfortem w trakcie wykonywania ruchów chorobowo zajętą kończyną, ale może też dotyczyć mięśni tułowia i szyi, co prowokuje do rozwoju pochylonej postawy ciała, charakterystycznej dla tej choroby. Zauważalne jest także spowolnienie i sztywność mięśni twarzy, co prowadzi do zubożenia mimiki (tzw. twarz pokerzysty lub twarz maskowata).

Kolejnym objawem jest niestabilność postawy ciała. Chorzy często określają ją mianem zawrotów głowy. W późniejszym okresie choroby trudności z utrzymaniem równowagi mogą prowadzić do upadków.

Charakterystyczny dla choroby Parkinsona jest asymetryczny, jednostronny początek objawów. Ta asymetria utrzymuje się do końca choroby, nawet gdy objawy są już obustronne³.

Rehabilitacja w chorobie Parkinsona

Rehabilitacja ruchowa powinna stanowić podstawowy element leczenia pacjentów z chorobą Parkinsona. Jest uzależniona od stopnia zaawansowania choroby, wieku oraz poziomu sprawności chorego.

Na początkowym etapie choroby nacisk należy położyć na korekcję chodu, utrzymanie prawidłowej postawy ciała, aktywność fizyczną i aktywizację społeczno-zawodową. Zajęcia powinny obejmować ćwiczenia oddechowe, rozluźniające i koordynacyjne, wspomagane rytmem i muzyką. Wysokie krzesła o twardym siedzeniu i oparciu będą ułatwiały wstawanie. Ćwiczenia z piłką lekarską zwiększą ruchomość kręgosłupa.

W reedukacji chodu duży nacisk należy kłaść na przesadne unoszenie stóp. Wykorzystuje się tor przeszkód. Zastosowanie w reedukacji chodu znajduje także Nordic Walking. Podczas ćwiczeń oprócz przesadnego unoszenia stóp należy zwrócić uwagę na stawianie dłuższych i większych kroków, utrzymywanie odpowiedniej odległości między stopami oraz angażowanie kończyn górnych podczas chodu.

Pacjent musi nauczyć się także postępowania w trakcie zamarzania ruchów. Należy przerwać próby dalszego chodu, przycisnąć pięty do podłoża, utrzymać postawę wyprostowaną z uniesioną głową (uważając, by nie przechylać się do tyłu), patrzeć przed siebie (nie w dół), uderzyć ręką w kończynę dolną.

W III stadium choroby, przy zaburzeniach odruchów postawnych, zaleca się chodzenie co najmniej 100 m dziennie długimi krokami, z unoszeniem stóp powyżej 1,5 cm od podłoża na różnych nawierzchniach, z pokonywaniem przeszkód terenowych (np. krawężnik), chodzenie po schodach. Wskazane jest także ćwiczenie w domu na bieżni ruchomej.

W stadium IV konieczne jest wsparcie opiekuna, gdyż chory ma problemy z utrzymaniem równowagi w pozycji stojącej oraz z chodzeniem. Zalecenia są podobne jak w stadium III, z tym że wymagają asekuracji. Znaczną rolę odgrywają ćwiczenia koncentracji, skupiające maksymalną uwagę pacjenta na wykonaniu jednego zadania.

W stadium V chory przebywa w łóżku oraz porusza się na wózku inwalidzkim. Wskazana jest wówczas pionizacja bierna i czynna z asekuracją. Do chodzenia należy używać balkonika lub wózka do nauki chodu.

Kinezyterapia

Kinezyterapia powinna rozpoczynać się od ćwiczeń w pozycji niskiej. Stawy powinny być ćwiczone od dużych do małych, natomiast ruchy powinny zaczynać się od prostych, a kończyć na bardziej złożonych. Z czasem należy wydłużać czas oraz zwiększać liczbę powtórzeń danego ćwiczenia. Ćwiczenia nie powinny być dla pacjenta wyczerpujące.

U niektórych osób w pierwszych stadiach choroby możliwe jest zastosowanie intensywnych ćwiczeń siłowych. Większa różnorodność ćwiczeń gwarantuje większe powodzenie w dalszym leczeniu. W czasie przerw ważna jest nauka ćwiczeń relaksacyjnych i oddechowych. 

Wszystkie ćwiczenia wykonywane z terapeutą powinny być wykonywane także samodzielnie w domu.

Taniec

Taniec uczy specyficznych strategii ruchu, np. argentyńskie tango uczy strategii chodzenia do tyłu. Podczas tańca, szczególnie z partnerem, chory musi dynamicznie kontrolować równowagę oraz reagować na pojawiające się zakłócenia, np. na bycie potrąconym przez inną tańczącą parę. Inne pozytywne efekty tańca to poprawa równowagi i rozpoczęcia ruchu, zwiększenie siły oraz zmiana szybkości chodu i dystansu. Aby efekty były zauważalne, pacjent powinien tańczyć co najmniej 2 razy w tygodniu, w sesjach trwających 60-90 minut, przez ok. 6-12 tygodni⁴.

Zakończenie

Choroba Parkinsona jest to choroba, która prowadzi do trwałego kalectwa. Dlatego niezbędna jest jak najwcześniej podjęta rehabilitacja. Dzięki wczesnej interwencji i kompleksowej rehabilitacji pacjent jest w stanie przedłużyć okres sprawności fizycznej. Wymaga to jednak dużego zaangażowania i determinacji zarówno ze strony pacjenta, jak i terapeuty.

Przypisy

1. S. Myśliński, J. Ryżewski, Patofizjologia, Wydawnictwo Lekarskie PZWL, Warszawa, 2007, str. 132.
2. J. Sławek, Choroba Parkinsona, MP.pl, 11.04.2017, https://www.mp.pl/pacjent/neurologia/choroby/151060,choroba-parkinsona [dostęp: 25.02.2024].
3. J. Pasek, J. Opara, T. Pasek, S. Kwiatek, A. Sieroń, Aktualne spojrzenie na rehabilitację w chorobie Parkinsona – wybrane zagadnienia, Aktualności Neurologiczne, 2010, 10(2), str. 94-99.

Grafika na górze dla ilustracji. © Źródło: Adobe Stock. Autor: gballgiggs.