Syndrom oszusta (ang. imposter syndrome) jest stanem emocjonalnym, a będącej w nim osobie – mimo osiągania przez nią pozytywnych wyników, zdobytych kwalifikacji i doświadczenia – towarzyszy poczucie niekompetencji i niedowartościowania.
Syndrom oszusta – co to jest?
Cierpiąc na imposter syndrome, mamy do czynienia z nawracającym uczuciem niepewności, a także wrażeniem oszukiwania np. w pracy zawodowej. W swoich myślach nieustannie podważamy swoje kwalifikacje i kompetencje. W obliczu uznania ze strony otoczenia czy sukcesu uznajemy, że na nie nie zasługujemy. Dzieje się tak, choć zewnętrzne dowody poświadczają zarówno nasze umiejętności, jak i zasługi. Porównujemy się z innymi i robimy to bardzo krytycznie – postrzegamy siebie jako mniej zdolnych. To z kolei generuje nieuzasadnione lęki, nieustanne obawy przed zdemaskowaniem (ktoś może odkryć, że jesteśmy do niczego).
W przypadku imposter syndrome mamy do czynienia z pewnego rodzaju paradoksem, bowiem najczęściej dotyczy on osób ze wszech miar kompetentnych, bardzo pracowitych i wybitnie uzdolnionych.
Co interesujące, zgodnie ze statystykami syndrom oszusta dotyczy nawet 70% społeczeństwa, przy czym najczęściej są to kobiety.
Jakie są przyczyny syndromu oszusta?
Za syndromem oszusta mogą stać różnorodne czynniki. Do tzw. wewnętrznych należy w szczególności perfekcjonizm, a także zaniżone poczucie własnej wartości. Osoby nim dotknięte uważają zazwyczaj, że ich sukces stanowi dzieło przypadku lub farta, a nie ich własnych kwalifikacji. Zewnętrznymi przyczynami syndromu bywają zwykle oczekiwania otoczenia oraz presja społeczna.
Do najpowszechniej spotykanych czynników wywołujących imposter syndrome należy okoliczność dorastania w rodzinie, w której wybitne wyniki i sukcesy mają dużą wagę i znaczenie i/lub w której osiągnięć dziecka nie zauważa się i nie docenia w sposób wystarczający.
Czasami mamy jednak do czynienia z inną sytuacją: syndrom oszusta może również dotknąć osób, które w dzieciństwie postrzegano jako wybitnie utalentowane i które w związku z tym spotykały się z uznaniem i podziwem swoich rodziców, a także kolegów i np. kadry nauczycielskiej. Takie doświadczenia mogą skutkować przeświadczeniem, że warunkiem miłości i podziwu jest perfekcja, że zależą one od osiągania wysokich wyników. Konsekwencję stanowi cierpienie w dorosłości z powodu poczucia niekompetencji w takich sytuacjach, jak np. popełnienie błędu w pracy.
Syndrom oszusta dotyczy osób ambitnych i perfekcjonistów, którym doskwiera zaniżone poczucie własnej wartości i które nie odczuwają zadowolenia ze swojej pracy.
Test na syndrom oszusta, czyli jak sprawdzić, czy dotyczy Cię ten problem?
Jeżeli podejrzewamy u siebie syndrom oszusta, możemy to sprawdzić, wykonując test. Wystarczy odpowiedzieć na 20 pytań, do których należą m.in. następujące:
- Czy kiedy coś nam się udaje i zostajemy za to docenieni, towarzyszą nam wątpliwości odnośnie tego, czy będziemy potrafili powtórzyć ten sukces w przyszłości?
- Czy mamy obawy, że wykonując nowe zadanie, poniesiemy porażkę, choć zazwyczaj radzimy sobie dobrze?
- Czy niepokoimy się, że zostaniemy zdemaskowani jako osoby, którym brak wiedzy lub umiejętności w danej dziedzinie?
- Czy jesteśmy rozczarowani tym, co osiągnęliśmy, uważamy, że powinniśmy zdobyć już w życiu zdecydowanie więcej?
- Czy mamy poczucie, że nasz sukces to kwestia wyłącznie szczęścia, zbiegu okoliczności lub znajomości?
- Czy mamy problemy z przyjmowaniem komplementów i pochwał na temat naszych osiągnięć lub np. inteligencji?
- Czy miała miejsce sytuacja, kiedy odnieśliśmy sukces w zadaniu, przed którego wykonaniem baliśmy się, że mu nie sprostamy?
Udzielenie odpowiedzi twierdzącej na większość pytań z testu to sygnał, że dotyczy nas schemat syndromu oszusta. Nie jest to co prawda zaburzenie psychiczne, ale to zjawisko psychologiczne może być jednak bardzo obciążające. Objawy imposter syndrome wyraźnie wpływają na nasze codzienne życie, w tym pracę, w której potrafią doprowadzić do spadku naszej wydajności, a nawet wypalenia zawodowego.
Leczenie syndromu oszusta – czy jest możliwe?
Syndrom oszusta potrafi odebrać radość życia, dlatego z pewnością nie warto go lekceważyć. Zbagatelizowany może skutecznie przystopować nas w rozwoju osobistym i zawodowym. Jeżeli nie przedsięwziemy adekwatnych środków, imposter syndrome może zablokować nasze działania, których zaniechamy z lęku przed porażką i związanym z nią ośmieszeniem.
Jak więc leczyć syndrom oszusta i czy jest to w ogóle możliwe?
Na szczęście syndrom oszusta da się pokonać. Zacząć należy jednak od najważniejszego: uświadomienia sobie, że ten problem nas dotyczy, oraz zrozumienia, że potrzebna jest nam pomoc. Jeżeli chodzi o leczenie imposter syndrome, najefektywniejszą metodę stanowi psychoterapia. Za jej sprawą możemy dojść do przyczyn, które leżą u podstaw syndromu oszusta, zyskujemy też możliwość przezwyciężenia go, rozwijając własne zasoby.
Terapia syndromu oszusta powinna polegać na pracy nad wzmocnieniem:
- wiary we własne umiejętności i możliwości;
- samooceny;
- poczucia własnej wartości.
Dodatkowo psychoterapia syndromu oszusta powinna się skupiać na:
- pracy z nadmiernym perfekcjonizmem;
- koncentracji na dowodach, które jednoznacznie potwierdzają, że za naszymi sukcesami stoi nasza wiedza, kompetencje i doświadczenie, a nie przypadek czy łut szczęścia.
Terapia umożliwia nam ponadto naukę doceniania i chwalenia samych siebie, a także osiąganych przez nas sukcesów.
Warto mieć na uwadze, że choć syndrom oszusta nie figuruje w klasyfikacji jako zaburzenie psychiczne, to jednak możliwe jest jego współwystępowanie z takimi zaburzeniami dotykającymi nasze zdrowie psychiczne, jak np. lęk czy depresja. Do skutecznej pracy nad takimi problemami niezbędna jest specjalistyczna pomoc psychologa lub psychiatry.
Jak sobie radzić z syndromem oszusta na co dzień?
Stawienie czoła syndromowi oszusta nie jest może łatwym i szybkim zadaniem, niemniej jednak istnieje wiele skutecznych technik, którymi możemy się wesprzeć, dążąc do jego przezwyciężenia. Co istotne, powinniśmy stosować te strategie systematycznie i wpleść je do swojego codziennego życia. Na pewno warto to zrobić – w ten sposób efektywnie przystopujemy negatywne myśli, zbudujemy też swoją pewność siebie.
- Zidentyfikowanie negatywnych myśli – bądźmy uważni i wyłapujmy chwile, kiedy w naszej głowie obecne są związane z syndromem oszusta myśli. Teraz czas na refleksję: rozważmy, czy bazują one na faktach, czy też stoi za nimi irracjonalny strach.
- Afirmacje – dobrą i polecaną praktyką jest codzienne powtarzanie pozytywnych afirmacji. Ich treść powinna wzmacniać naszą pewność siebie, np. „Jestem dobry/a w tym, co robię”.
- Realistyczne cele – ustalajmy realne do osiągnięcia cele, dzielmy je również na mniejsze, wykonalne kroki. Dzięki tej praktyce będziemy mogli zaobserwować postępy, a tym samym stopniowo budować pewność siebie.
- Społeczne wsparcie – niech w naszym otoczeniu znajdą się osoby motywujące nas i wspierające. Rozmowa z kimś, kto jest nam bliski i komu ufamy, pomoże nam w uzmysłowieniu sobie, że w swoich obawach nie jesteśmy odosobnieni.
- Pomoc profesjonalisty – w przypadku, gdy syndrom oszusta mocno i destabilizująco oddziałuje na nasze życie, weźmy pod uwagę konsultację z psychologiem lub psychoterapeutą. Pomoc profesjonalisty może pomóc nam skutecznie zwalczyć ten problem, o czym piszemy w punkcie wyżej.
Warto wdrożyć powyższe techniki w swoje codzienne życie. Ważna jest każda aktywność, jaką podejmujemy w kierunku zmiany, zauważmy więc i doceńmy nasze nawet najmniejsze inicjatywy i postępy. Zastosowanie tych strategii pomoże nam przezwyciężyć syndrom oszusta, a tym samym wyraźnie poprawić nasze samopoczucie i wzmocnić poczucie własnej wartości.
Źródła
- https://mentalpath.pl/2024/05/29/czym-jest-syndrom-oszusta-i-jak-sobie-z-nim-radzic/
- https://nofluffjobs.com/pl/log/hr-w-it/kultura-organizacyjna/syndrom-oszusta-zrob-test/
- https://psychomedic.pl/syndrom-oszusta/
- https://www.empowerment-coaching.com/post/syndrom-oszusta-czym-jest-jak-sobie-radzic
- https://www.doz.pl/czytelnia/a17446-Syndrom_oszusta__na_czym_polega
- https://www.superego.com.pl/syndrom-oszusta-jak-sobie-z-nim-radzic/
