Czajka (zwyczajna) (Vanellus vanellus) to ptak z rodziny siewkowatych. Występuje powszechnie na obszarach umiarkowanych Euroazji, gdzie zasiedla różnorodne siedliska, od łąk po pola uprawne.
Taksonomia
Czajka zwyczajna została formalnie opisana przez szwedzkiego przyrodnika Karola Linneusza w 1758 roku w dziesiątej edycji Systema Naturae pod binominalną nazwą Tringa vanellus. Obecnie gatunek jest zaliczany do rodzaju Vanellus, który wprowadził francuski zoolog Mathurin Jacques Brisson w 1760 roku. Nazwa naukowa Vanellus pochodzi od łacińskiego średniowiecznego określenia czajki. Wywodzi się od słowa vannus, oznaczającego wachlarz do przesiewania ziarna. Gatunek jest monotypowy. Oznacza to, że nie wyróżnia się podgatunków.
Angielska nazwa „lapwing” wywodzi się prawdopodobnie od dźwięku „łopotania” skrzydeł lub nieregularnego toru lotu. Zgodnie z informacją zawartą w Słowniku Oxfordzkim może także pochodzić od staroangielskiego słowa oznaczającego „chwiejny lot”. Inna teoria wiąże nazwę z zachowaniem ptaka, który w celu odwrócenia uwagi drapieżników od gniazda udaje, że ma złamane skrzydło. Określenia takie jak „peewit”, „pewit”, „tuit” czy „tew-it” są onomatopejami nawiązującymi do charakterystycznego nawoływania czajki.
Opis czajki zwyczajnej
Czajka zwyczajna to ptak o długości ciała od 28 do 33 cm i rozpiętości skrzydeł wynoszącej od 67 do 87 cm. Masa ciała waha się od 128 do 330 gramów. Ptak charakteryzuje się zaokrąglonymi skrzydłami, a także grzebieniem na głowie oraz najkrótszymi nogami wśród wszystkich przedstawicieli czajek. Upierzenie jest głównie czarno-białe, z zielonym połyskiem na grzbiecie. Samce wyróżniają się dłuższym grzebieniem. Czarne czoło, gardło i pierś kontrastują u nich z białą twarzą. Samice i młode osobniki mają krótsze grzebienie. Ich głowy są mniej wyraźnie oznakowane. Reszta upierzenia jest podobna.
W okresie lęgowym czajka zwyczajna jest bardzo wokalna. Samce podczas widowiskowych lotów tokowych, pełnych zwrotów i opadań, nieustannie nawołują. Typowym dźwiękiem kontaktowym jest głośne, przenikliwe „pi-wit”. To właśnie od niego pochodzi angielska nazwa „peewit”. Podczas toków samce często wydają również świszczące odgłosy, takie jak „pi-wit, wit wit, iz wit”, a także skrzypiące lub miauczące dźwięki.
Zachowanie
Czajka zwyczajna to ptak wysoce wędrowny, który zimą opuszcza swoje rozległe lęgowiska. Przemieszcza się wówczas na południe aż do Afryki Północnej, Indii, Nepalu, Bhutanu i części Chin. Wędruje głównie w ciągu dnia, często w dużych stadach. Populacje nizinnych czajek z zachodnich krańców Europy są osiadłe. Sporadycznie trafiają jako zalatujące wędrowce do Ameryki Północnej, zwłaszcza po silnych burzach.
Czajka zwyczajna to siewka, która gniazduje na terenach uprawnych i w miejscach z niską roślinnością. Samica składa 3–4 jaja w płytkim zagłębieniu w ziemi. Gniazda oraz młode są agresywnie i hałaśliwie bronione przed intruzami, w tym nawet przed dużymi zwierzętami, takimi jak konie czy bydło.
Zimą czajki tworzą ogromne stada. Gromadzą się na otwartych terenach, szczególnie na polach uprawnych i błotnistych równinach. Żywią się głównie owadami oraz drobnymi bezkręgowcami. Często żerują w mieszanych stadach z siewkami złotymi i mewami śmieszkami. Te ostatnie, choć czasem podbierają czajkom pokarm, zapewniają im ochronę przed drapieżnikami. Podobnie jak siewki złote, czajki preferują żerowanie nocą. Gatunek jest objęty porozumieniem AEWA (Agreement on the Conservation of African-Eurasian Migratory Waterbirds), które chroni migrujące ptaki wodne.
W niektórych latach czajki po okresie lęgowym stają się bardziej towarzyskie. Gromadzą się wówczas w wielotysięcznych stadach. Przykładem może być obserwacja około 3000 osobników w Ystad w Szwecji 24 września 2017 roku.
Występowanie
Czajka zwyczajna zamieszkuje niemal całą Europę oraz umiarkowaną strefę Azji. Spotkać ją można aż po wybrzeża Pacyfiku, w tym okolice Morza Japońskiego. Zimuje na terenach Europy Zachodniej, a także wyspach wschodniego Atlantyku, w północnej Afryce, basenie Morza Śródziemnego, na Bliskim i Dalekim Wschodzie oraz w Indiach. W Polsce występuje na obszarze całego kraju. Jej liczebność jest jednak nierównomierna. Najwięcej osobników można spotkać we wschodnich regionach. Pojawia się także w niższych partiach gór.
Populacje z zachodniej i południowej Europy są osiadłe. Migracje czajek w Polsce odbywają się głównie w marcu i kwietniu, a także w czerwcu oraz w późniejszych miesiącach.
Ekologia
Czajka zwyczajna zamieszkuje bagna, wilgotne łąki, pastwiska, osuszone stawy oraz brzegi zbiorników wodnych. Spotkać ją można również na suchych polach uprawnych, pod warunkiem że w pobliżu znajduje się woda. Ptaki unikają terenów z nierównościami, takich jak pagórki oraz obszarów zadrzewionych lub zarośniętych krzewami, które ograniczają widoczność. Preferują całkowicie odkryte przestrzenie.
Czajka zwyczajna – spadek populacji
Badania populacji czajki zwyczajnej w Anglii i Walii wykazały spadek liczebności ptaków, do którego doszło między 1987 a 1998 rokiem. Od 2009 roku gatunek ma status ochronny na czerwonej liście w Wielkiej Brytanii. Głównym czynnikiem, który wpłynął na ten spadek, jest intensyfikacja rolnictwa. Na nizinach przyczyniła się do tego utrata nieużytków, przekształcanie ich w grunty orne lub ulepszone łąki, a także zanikanie gospodarstw mieszanych oraz przejście z upraw jarych na ozime. W terenach górskich do spadku populacji przyczyniło się zwiększenie zagęszczenia wypasu.
Natural England, w ramach programu Environmental Stewardship Scheme, udziela dotacji na odtwarzanie siedlisk czajki. Jednym z zaleceń programu są tzw. nieuprawiane działki dla ptaków gniazdujących na ziemi. Zaleca się tworzenie nieobsiewanych działek o powierzchni co najmniej 2 ha, które stanowią miejsca lęgowe. Powinny one znajdować się w pobliżu pastwisk, co zapewnia dodatkowe tereny żerowiskowe. Działki są uprawiane wiosną w celu stworzenia szorstkich ugorów, które pozostają nieużywane.
Oprócz intensyfikacji rolnictwa i zmian w użytkowaniu gruntów istotnym zagrożeniem dla czajek jest drapieżnictwo. Badania z użyciem radioznaczników i automatycznych systemów śledzenia wykazały, że pisklęta padają ofiarą drapieżników zarówno w dzień, jak i w nocy. Największe straty powodują ssaki.
Spadek liczebności populacji czajki i utratę siedlisk lęgowych odnotowano również w Armenii. W regionie Bliskiego Wschodu z kolei gatunek jest zagrożona nadmiernym odstrzałem podczas zimowej migracji.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Grindwal
- Gniewosz plamisty – miedzianka
- Lamentacje Ipuwera – egipski tekst potwierdza biblijną historię o plagach i exodusie
- Czym jest układ okresowy pierwiastków i do czego jest wykorzystywany?
- Paradoks młodego, słabego Słońca
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Northern_lapwing [dostęp: 27.01.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikipedia Commons. Autor: Andreas Trepte. Licencja: CC BY-SA 2.5.