Zjawiska nadprzyrodzone i paranormalne to kategorie zjawisk, których nauka nie jest w stanie udowodnić. Czy to oznacza, że one nie występują?
Czasem mawia się, że są na świecie rzeczy, które się filozofom nie śniły. Choć zjawiska nadprzyrodzone i paranormalnie nie są obce również filozofom (zwłaszcza że sprawozdania na ich temat pojawiają się już od czasów starożytnych), to jednak jest coś w tym powiedzeniu. Na prawo i lewo słyszymy bowiem, że ktoś zobaczył ducha lub UFO czy też doznał jakiegoś objawienia lub cudu, który uratował mu życie.
Z drugiej strony świat nauki praktycznie w ogóle nie daje wiary takim zjawiskom. Bierze się to z faktu, że naukowcy są naturalnymi sceptykami. A zatem to, czego nie udało się udowodnić empirycznie, w świecie nauki oficjalnie nie istnieje, dopóki nie zostanie to empirycznie udowodnione. W 1964 roku James Randi Educational Foundation nawet zaoferowało wysoką nagrodę pieniężną dla osoby, która bezsprzecznie udowodniłaby jakieś zjawisko paranormalne. Jednak nikt nie otrzymał nagrody i wycofano ją w 2015 roku1.
Czy to naprawdę oznacza, że duchy, UFO, jasnowidzenie i wszelkie inne niewytłumaczalne naukowo zjawiska to tylko hochsztaplerstwo lub zaburzenia psychiczne, lub że można je wyjaśnić tylko jako zjawiska naturalne?
Zjawiska nadprzyrodzone i paranormalne – definicje
Spróbujmy w pierwszej kolejności zdefiniować oba terminy. Wbrew pozorom nie są one tożsame, ale ich znaczenie w dużej mierze pokrywa się.
Zjawisko nadprzyrodzone, jak sama nazwa wskazuje, to takie zjawisko, które zgodnie ze sprawozdaniem człowieka nie mogło mieć miejsca w ramach znanych nam praw świata fizycznego. Innymi słowy, są to zjawiska, które łamią te prawa, być może wszystkie prawa fizyki. Zwykle przypisuje się je nie ludziom, ale istotom mającym żyć poza naszą rzeczywistością fizyczną: bogom, aniołom, demonom i innym istotom duchowym.
Do fenomenów tego rodzaju możemy zaliczyć np. cuda Jezusa Chrystusa opisane w Biblii czy objawienia różnych istot nadprzyrodzonych. Ponadto zaliczymy tutaj opętanie człowieka przez demony, który wtedy przemawia wręcz nieludzkim głosem i zyskuje nadzwyczajną siłę fizyczną.
Zjawisko paranormalne natomiast to takie zjawisko, którego po prostu nie potrafimy logicznie i racjonalnie wyjaśnić. Nie oznacza to jednak, że takie wyjaśnienie nie istnieje. Innymi słowy, dzisiaj nie potrafimy go pojąć, ale być może zrozumiemy je w niedalekiej przyszłości za pomocą metody naukowej. Jest to ta kategoria zjawisk, którymi zajmują się m.in. parapsycholodzy, których celem jest zbadanie ich oraz ewentualnie ich ujarzmienie.
W tym sensie zjawisko paranormalne nie musi być koniecznie postrzegane jako nadprzyrodzone. Przykładem takiej dziedziny jest kryptozoologia, czyli poszukiwania zwierząt legendarnych i innych, tzw. kryptyd, których istnienia nie potwierdza nauka. Również cała dziedzina parapsychologii ma zajmować się takimi zjawiskami, jak telepatia czy lewitacja. W tej kategorii mieszczą się również ufologia czy tzw. miejsca mocy.
Innymi słowy, gdy mowa o zjawiskach nadprzyrodzonych, to najczęściej są one przypisywane istotom boskim lub anielskim, nie z tego świata fizycznego. Z kolei gdy mowa o zjawiskach paranormalnych, to zwykle są one przypisywane temu, co tajemne, włącznie z rzekomymi nieodkrytymi przez naukę zdolnościami samego człowieka. Niemniej obie te dziedziny nakładają się na siebie na tyle często, że praktycznie można stosować je zamiennie. Na przykład duchy i opętania również są uważane za zjawiska paranormalne, a nie tylko nadnaturalne.
Co mówią statystyki?
Raport agencji SW Research na zlecenie Crime Investigation Polsat opublikowany w 2017 roku dzieli zjawiska nadprzyrodzone i paranormalne na 5 kategorii:
- Zjawiska związane z duchami, w szczególności duszami bliskich osób zmarłych, np. kontakt z duchami lub nawiedzone domy;
- Zjawiska ze sfery religijnej lub interpretowane w sposób religijny, tj. opętanie, egzorcyzmy i cuda;
- Zjawiska wywodzące się z wierzeń ludowych, np. wróżby, horoskopy, astrologia czy też demony ludowe;
- Zjawiska parapsychiczne i ezoteryczne w duchu New Age, np. reinkarnacja, channelling czy projekcje astralne;
- Zjawiska „szerokiego spektrum” wytłumaczalności, które mogą być interpretowane zarówno w sposób sceptyczny, jak i pozaracjonalny, np. telepatia, jasnowidzenie czy obserwacje UFO2.
Ten sam raport wskazuje, że aż 41% Polaków wierzy w cuda, a 37% w prorocze sny. Tyle samo ankietowanych wierzy w egzorcyzmy. Z kolei aż 22% ankietowanych miało przeżyć coś, co można by przypisać duchom (choć spotkanie zjawy ma zdarzać się w zaledwie 1% przypadków). Sporym zainteresowaniem cieszą się także wróżby, przesądy, horoskopy i różne zjawiska wywodzące się z wierzeń ludowych. Wreszcie część badanych interesuje się zjawiskami z zakresu parapsychologii, takimi jak np. telepatia3.
Według innego badania przeprowadzonego przez Instytut Badania Opinii RMF, ogółem w którekolwiek zjawisko nadprzyrodzone wierzy nawet 58% rodaków4. To nie są małe liczby. Mimo że większość to osoby, które jedynie wierzą w nie, to część doświadczyła ich na własnej skórze. I choć dużą część z nich na pewno można wytłumaczyć racjonalnie, to co z pozostałymi, zwłaszcza tymi, które brzmią zarówno wiarygodnie, jak i naprawdę nieprawdopodobnie?
Zjawiska nadprzyrodzone i paranormalne – autentyczne?
A przynajmniej niektóre z tych historii naprawdę brzmią autentycznie. Należą do nich chociażby spotkania pilotów samolotów z UFO, a które opisała Leslie Kean w książce UFO. Wojskowi, piloci i funkcjonariusze państwowi mówią o faktach z 2020 roku5. Również Piotr Cielebiaś, zastępca redaktora naczelnego czasopisma Nieznany świat, twierdzi, że 5-20% przypadków obserwacji UFO nie da się wyjaśnić w sposób racjonalny6.
Jedną z najdziwniejszych historii jest zaginięcie Travisa Waltona na ok. 5 dni w wyniku rzekomego porwania go przez kosmitów w 1975 roku. Wszystkie osoby, które zostały dotknięte przez to wydarzenie, zarzekają się, że Walton naprawdę został porwany w sposób nadprzyrodzony. Do dzisiaj jest to jedno z najbardziej tajemniczych epizodów o charakterze paranormalnym.
Ale zdarzają się również historie, które sugerują, że pod względem zachowania rzekomym kosmitom bliżej do chochlików niż przedstawicieli rozwiniętych cywilizacji. Przykładem jest historia z naszego polskiego Emilcina w województwie lubelskim z 1975 roku, kiedy kosmici mieli wylądować we wsi i zamienić kilka słów z miejscowymi. Jak więc zauważa Cielebiaś: UFO to najbardziej problematyczne ze wszystkich „nieznanych” zjawisk7.
Podsumowanie
Co zatem myśleć o tym wszystkim? Czy te zjawiska naprawdę dadzą się wyjaśnić tylko za pomocą metod naukowych? Czy ludzie, którzy mieli takie niezwykłe doświadczenia, cierpią na choroby psychiczne lub wprost kłamią (a niektórzy zarabiają na tym)? A może jednak naprawdę mamy do czynienia z ukrytą sferą rzeczywistości, do której metoda naukowa nie ma dostępu? W części II spróbujemy zastanowić się nad charakterem niektórych z owych zjawisk, jak naukowcy wyjaśniają je, a także co na ich temat mówi Pismo Święte.
Przypisy
- G. Taylor, The One Million Dollar Paranormal Challenge, PSI Encyclopedia, 02.03.2015, https://psi-encyclopedia.spr.ac.uk/articles/one-million-dollar-paranormal-challenge
- Zjawiska nadprzyrodzone oczami Polaków. Raport 2017, Crime+Investigation Polsat, 2017, str. 5.
- Polacy wierzą w zjawiska nadprzyrodzone: 41 proc. przyznaje się do wiary w cuda, MedMiasto.pl, https://medmiasto.pl/polacy-wierza-w-zjawiska-nadprzyrodzone-41-proc-przyznaje-sie-do-wiary-w-cuda [dostęp: 09.09.2024].
- A. Fiedorowicz, Zjawiska nadprzyrodzone – skąd się biorą? “Omamy to czasem skutek nieszczelnego pieca lub… pleśni”, Focus, 22.07.2021, https://www.focus.pl/artykul/skad-bierze-sie-wiara-w-zjawiska-nadprzyrodzone [dostęp: 09.09.2024].
- Zob.: L. Kean, UFO. Wojskowi, piloci i funkcjonariusze państwowi mówią o faktach, Społeczny Instytut Wydawniczy Znak, Kraków, 2020.
- Zjawiska nadprzyrodzone oczami…, op. cit., str. 19.
- Ibid.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.
