Autorem terminu osobowość borderline (ang. Borderline Personality Disorder, BPD) – inaczej określanej zaburzeniami z pogranicza lub pogranicznymi zaburzeniami osobowości – jest amerykański psychoanalityk Adolph Stern, który wprowadził go do psychologii klinicznej i psychiatrii w roku 1938. Określił w ten sposób stan pacjentów, którzy balansowali na pograniczu nerwicy i psychozy – wykazywali symptomy ich obu.
Czym jest osobowość borderline?
Osobowość borderline nie jest chorobą. To jeden z typów zaburzeń osobowości. Mogą w nim współwystępować zaburzenia nastroju oraz zaburzenia przepływu neuroprzekaźników, a także utrudniony kontakt z rzeczywistością czy np. uzależnienie i/lub zaburzone zachowanie.
Osobowość borderline cechuje duże zróżnicowanie co do objawów. Osoby z zaburzeniem BPD nieustannie balansują pomiędzy depresją a uczuciami niepokoju i gniewu. Ten ostatni jest ich częstą reakcją i to w odpowiedzi na choćby minimalną prowokację. W relacjach międzyludzkich są więc impulsywni i niestabilni. Przywiązują nadmierną uwagę do swojego wizerunku oraz wykazują dużą zmienność nastroju. Ich doświadczeniem jest też chroniczne poczucie pustki.
Ludzie o osobowości borderline szybko się nudzą, w związku z czym wciąż poszukują dla siebie nowych form aktywności. Co dla nich charakterystyczne, są skłonni podejmować zachowania ryzykowne, takie jak np. hazard. Częściej od innych mogą też sięgać po substancje psychoaktywne czy wpaść w zaburzenia odżywiania.
W relacjach interpersonalnych są mocno obciążeni poczuciem zagrożenia – bardzo boją się porzucenia. W związku z tym podejmują wręcz desperackie próby, by tego uniknąć, do tego stopnia, że potrafią same zakończyć daną relację.
Co interesujące i warte podkreślenia, choć osobowość borderline powoduje nieustanną zmianę stanu emocjonalnego u osób, których dotyczy, to jednak jest on stabilny. Określane to jest stabilną niestabilnością, w której nie dochodzi do pogorszenia (jakie ma miejsce np. w schizofrenii).
Jakie są przyczyny zaburzeń osobowości typu borderline?
Przyczyny zaburzeń osobowości typu borderline są z pewnością wielowymiarowe. Składają się na nie różnorodne czynniki biologiczne, genetyczne i środowiskowe. Geneza BPD nie jest na ten moment dogłębnie poznana ani zrozumiana, mimo to można wyróżnić pewne istotne elementy mogące sprzyjać wystąpieniu tego zaburzenia:
- Czynniki biologiczne – pojawieniu się osobowości borderline mogą sprzyjać nieprawidłowości w zakresie funkcjonowania określonych obszarów mózgu, przede wszystkim tych, które odpowiadają za regulowanie impulsów i emocji. Duże znaczenie może mieć także wahanie poziomu niektórych neuroprzekaźników (takich jak np. serotonina).
- Czynniki genetyczne – jak potwierdziły wyniki badań naukowych, osobowość borderline może częściej występować w niektórych rodzinach. Świadczyłoby to o genetycznych predyspozycjach do zaburzenia BPD.
- Czynniki środowiskowe – rozwojowi osobowości borderline mogą sprzyjać m.in. traumatyczne doświadczenia z dzieciństwa, np. konflikty w rodzinie, zaniedbanie czy różne formy nadużyć (fizycznych, emocjonalnych, seksualnych), a także brak zapewniających bezpieczeństwo i stabilność relacji (szczególnie z kluczowymi dla dziecka opiekunami). Ryzyko wystąpienia BPD zwiększa się też pod wpływem traumatycznych wydarzeń czy chronicznego stresu w późniejszym wieku.
- Czynniki psychologiczne – jeśli chodzi o aspekt psychologiczny, jako możliwe przyczyny zaburzeń osobowości borderline wskazuje się trudności z kształtowaniem swojej tożsamości, celów i wartości, a także nieprawidłowości w regulacji emocji.
- Czynniki społeczne i kulturowe – BPD może uformować się pod wpływem różnorodnych aspektów rodzinnych i społecznych, w tym oczekiwań czy konfliktów. Ryzyko jest wyższe, jeśli chodzi o tworzenie relacji międzyludzkich czy regulowanie emocji.
Dla zrozumienia przyczyn osobowości borderline kluczowe jest uświadomienie sobie, że żaden z powyższych elementów nie stanowi jednoznacznego powodu wystąpienia tego zaburzenia. Co najwyżej współdziałają one ze sobą. Z całą pewnością można powiedzieć, że każdy przypadek jest inny i wymaga indywidualnego podejścia w kwestii diagnozy, a następnie leczenia.
Cechy osobowości borderline
Osoba o osobowości borderline doświadcza ogromu nieprzyjemnych emocji, pomiędzy którymi mają miejsce okresy względnego spokoju, niepomiernego pobudzenia, jak również obniżonego, a nawet depresyjnego nastroju. To, co dodatkowo charakteryzuje to zaburzenie, to duża wrażliwość emocjonalna.
Kolejną cechą osobowości typu borderline jest odczuwanie przez osoby nią dotknięte pobudzenia wegetatywnego – jest ono niezrozumiałe nawet dla nich samych. Tego rodzaju stan jest co do symptomów porównywalny do nerwicy wegetatywnej. Do najczęściej występujących objawów należą:
- odczuwanie lęku i niepokoju;
- kołatanie serca;
- duszność;
- suchość w ustach.
Ogólnie rzecz ujmując, chodzi o wynikające ze stresu napięcie psychiczne.
Jeśli chodzi o to zaburzenie osobowości, to wiąże się ono ze sposobem, w jaki osoba, u której ono występuje, zachowuje się, a także od jej stanu ogólnego. Mające istotne znaczenie w praktyce klinicznej cechy BPD stanowią skrajne lub znaczące odchylenia od tych, które uznaje się za standardowe, jak i społecznie akceptowalne. Tym, co niejako wyróżnia osobowość z pogranicza spośród innych zaburzeń, jest zarówno ilość odczuwanych emocji, jak i ich skrajności. Trzeba jednak podkreślić, że mimo tego cechy zaburzenia charakteryzuje ścisłe zintegrowanie i w takiej formie stanowią one trwały wzorzec zachowań.
Jak zachowuje się osoba z borderline?
Analizując zachowanie osoby z borderline, trzeba wymienić przede wszystkim skrajność i zmienność nastrojów. Każdy taki poszczególny stan mógłby zostać określony przy użyciu innej jednostki diagnostycznej, a byłoby wśród nich poczucie pustki, działania agresywne i impulsywne, a także zachowania autoagresywne czy nawet halucynacje.
Co najczęściej charakteryzuje zachowanie osoby z borderline?
- częste zmiany nastrojów (tzw. objawy chwiejności emocjonalnej, niestabilność emocjonalna);
- wybuchy emocji;
- impulsywność i brak umiejętności jej kontroli;
- nieumiejętność samokontroli;
- brak przewidywalności zarówno nastrojów, jak i zachowań;
- nieumiejętność przewidywania następstw swoich zachowań;
- mocne wyrażanie i akcentowanie negatywnych uczuć, takich jak gniew, złość, frustracja, smutek, wrogość czy np. wstyd;
- problemy z pohamowaniem silnych emocji, brak umiejętności radzenia sobie z nimi;
- trudność powstrzymania impulsów behawioralnych;
- zaniżone poczucie własnej wartości;
- poczucie rozczarowania swoją osobą;
- poczucie pustki emocjonalnej;
- obniżony nastrój;
- poczucie bycia niespełnionym;
- zaburzenie tożsamości, a nawet kryzys tożsamości;
- nieumiejętność budowania stabilnych relacji interpersonalnych;
- niezdolność do utrzymywania zdrowych relacji;
- brak umiejętności kształtowania stałych związków emocjonalnych/partnerskich, niestabilne związki;
- silny lęk przed odrzuceniem, opuszczeniem i samotnością;
- odczuwanie trudności w funkcjonowaniu w społeczności;
- burzliwe relacje z innymi ludźmi;
- podejrzliwość, nieufność i negatywne postrzeganie otoczenia;
- skłonność do zaczepek i konfliktów z innymi;
- poczucie bycia skrzywdzonym;
- objawy psychotyczne (np. omamy, epizody urojeniowe);
- skłonność do ryzykownych zachowań;
- nadużywanie substancji psychoaktywnych;
- samouszkodzenia;
- podejmowanie prób samobójczych, skłonność do zachowań samobójczych.
Jak leczyć borderline?
Mówiąc o tym, jak leczyć borderline, należy wymienić dwie metody leczenia pacjentów: farmakologiczną i psychologiczną. W praktyce terapia oparta jest zazwyczaj na obu jednocześnie, ponieważ BPD wymaga wielokierunkowego leczenia.
Leczenie farmakologiczne stosuje się z reguły doraźnie, tak żeby zmniejszyć stopień nasilenia poszczególnych dokuczliwych objawów, takich jak np. odczuwanie niepokoju, gwałtowne zmiany nastroju, depresja, lęk. Oznacza to, że nie ma możliwości wyleczenia BDP farmaceutykami, co odróżnia borderline od innych zaburzeń (np. depresji endogennej). Dochodzi do tego dodatkowo kwestia różnej skuteczności leków u poszczególnych osób.
Z farmakologii najpowszechniej wykorzystywane są:
- selektywne inhibitory zwrotnego wychwytu serotoniny (ang. selective serotonin reuptake inhibitors, SSRI);
- tzw. stabilizatory nastroju (takie jak np. karbamazepina czy kwas walproinowy);
- małe dawki leków przeciwpsychotycznych (do których należą np. olanzapina, rysperydon, kwetiapina).
Co istotne, biorąc pod uwagę skłonność osób o osobowości borderline do uzależniania się od substancji psychoaktywnych, najczęściej nie zaleca się i nie stosuje leków uspokajających (przede wszystkim pochodnych benzodiazepiny).
Co do drugiej metody leczenia borderline, to z podejść psychoterapeutycznych jako najbardziej skuteczną wskazuje się psychoterapię psychoanalityczną i inne, w których stanowi ona źródło. Wśród tych ostatnich wymienić można opracowaną przez Fonagy’ego i Batemana terapię opartą na mentalizacji (ang. mentalization based therapy, MBT), a także terapię skoncentrowaną na przeniesieniu (ang. transference focused therapy, TFT) Kernberga.
Wyniki badań naukowych dowiodły również skuteczności leczenia borderline inną metodą (jej podstawą jest terapia poznawczo-behawioralna), tj. terapią dialektyczno-behawioralną (ang. dialectical behavior therapy) Linehan.
Warto zaznaczyć, że w osobowości borderline dużym wsparciem jest psychoanalityczne zrozumienie zarówno rozwoju samego zaburzenia osobowości, jak i dynamiki procesu terapii.
Czy borderline jest dziedziczne?
Borderline nie jest dziedziczne w całości, tj. nie można odziedziczyć zaburzenia osobowości – z tej prostej przyczyny, że nie ma czegoś takiego jak gen osobowości borderline. Genetyka obejmuje raczej określone cechy związane z symptomami BPD, takie jak np.:
- chwiejność emocjonalna;
- wysoka wrażliwość;
- impulsywność.
Jak wykazano w badaniach naukowych, od 37% do 69% diagnozowanych przypadków zaburzenia osobowości typu borderline jest związanych z dziedziczeniem (Ahmad, Ramoz, Thomas, Jardri i Gorwood, 2014; Distel i in., 2008; Gunderson i in., 2011).
BPD u osób, wśród których krewnymi pierwszego stopnia (tzn. rodziców, rodzeństwo lub dzieci) są osoby ze stwierdzoną osobowością borderline, rozpoznawane jest pięć razy częściej niż w przypadku jednostek bez takich powiązań (American Psychiatric Association, 2015; Gunderson, 1994).
Objawy pogranicznych zaburzeń osobowości, takie jak niepokój, trudności w relacjach międzyludzkich, impulsywność czy nieumiejętność kontrolowania nastroju, w dużym stopniu podlegają dziedziczeniu (Reichborn-Kjennerud i in., 2013; Zanarini i in., 2004).
W tym miejscu warto jednak podkreślić, że chodzi o cechy i predyspozycje, a te same w sobie nie definiują powstania zaburzenia.
Źródła
- https://www.genetyczne.pl/porady/osobowosc-borderline/
- https://www.grotowska.org.pl/zaburzenie-osobowosci-typu-borderline-borderline-personality-disorder/
- https://mentalpath.pl/problematyka/zaburzenia-osobowosci-borderline/
- https://www.damian.pl/zdrowie-psychiczne/osobowosc-borderline/
- https://www.mp.pl/pacjent/psychiatria/zaburzenia_osobowosci/74280,osobowosc-borderline-informacje-ogolne
- https://zaburzenieborderline.pl/przyczyny-borderline/
