Korzeniak szkodliwy (Pratylenchus penetrans) to gatunek nicieni z rodzaju Pratylenchus. Występuje w strefach umiarkowanego klimatu na całym świecie, w regionach między subtropikami a kołami polarnymi.
Nicienie te zasiedlają korzenie wielu różnych roślin, powodując swoimi działaniami martwicze zmiany na ich powierzchni. Zakażenie korzeniakiem jest trudne do rozpoznania, ponieważ jego objawy przypominają inne choroby roślin. Na pewne zdiagnozowanie problemu pozwala jedynie analiza gleby.
Fizycznie P. penetrans jest podobny do innych nicieni, ale wyróżnia się specyficzną budową aparatu gębowego. Używa on przekształconych narządów gębowych do uszkadzania zewnętrznych warstw korzeni, po czym wnika do ich wnętrza, gdzie odżywia się tkanką roślinną.
Korzeniaki są uważane za pasożyty roślin uprawnych, dlatego rolnicy często stosują pestycydy w celu ograniczenia szkód powodowanych przez plagę tych nicieni. Niestety, takie działania mogą jednocześnie zniszczyć wiele pożytecznych organizmów glebowych, co w dłuższej perspektywie prowadzi do degradacji jakości gleby. W niektórych regionach świata istnieją jednak alternatywne, bardziej zrównoważone metody kontrolowania populacji P. penetrans.
Gospodarze i objawy
Korzeniak szkodliwy atakuje wiele roślin, w tym jabłonie, wiśnie, drzewa iglaste, róże, pomidory, ziemniaki, kukurydzę, cebulę, buraki cukrowe oraz rośliny ozdobne, takie jak narcyzy. Zidentyfikowano ponad 164 gatunki roślin będących żywicielami tego nicienia. Niektóre z nich, jak pszenica, owies, groch zwyczajny polny, bób czy ciecierzyca, są bardzo podatne na działania tych nicieni, podczas gdy inne, jak jęczmień i rzepak, są mniej zagrożone.
Objawy działań korzeniaków szkodliwych obejmują spowolniony wzrost roślin, plamy na owocach oraz żółknięcie liści, co wynika z osłabienia korzeni. Na części podziemnej rośliny pojawiają się ciemne, martwicze zmiany, które początkowo są punktowe, ale mogą z czasem łączyć się, tworząc większe obszary martwej tkanki. Nasilenie objawów zależy od wielkości populacji nicieni. Niewielkie ich ilości mogą nie powodować widocznych objawów nad ziemią, natomiast duże populacje prowadzą do zahamowania wzrostu, niedoborów składników odżywczych oraz obumierania roślin.
Cykl życiowy
Korzeniaki szkodliwe to nicienie migracyjne, które przemieszczają się między korzeniami i wnikają do ich wnętrza.
Samce i samice rozmnażają się płciowo, a samice składają pojedyncze jaja w glebie lub korzeniach. Larwy przechodzą przez kilka stadiów rozwoju zanim osiągną dorosłość. W każdym z tych stadiów mogą atakować korzenie, wnikając do nich poprzez zastosowanie mechanicznego nacisku i sztyletu, którym przebijają tkanki roślinne. Odżywiają się komórkami roślin, powodując ich zniszczenie.
Środowisko
Korzeniaki występują na całym świecie w strefach umiarkowanych z powodu szerokiego zakresu roślin-gospodarzy. Czynniki takie jak wilgotność gleby i powietrza mają bezpośredni wpływ na ich przeżycie, potrzebna jest ona także nicieniom do przemieszczania się.
W zimniejszych okresach lub przy braku żywiciela nicienie przechodzą w stan diapauzy, czyli zahamowania rozwoju, co pozwala im przetrwać niesprzyjające warunki. P. penetrans może również wejść w stan anabiozy, w którym ich ciała prawie całkowicie tracą wodę, co chroni je przed ekstremalnymi warunkami środowiskowymi.
Zarządzanie i kontrola
Najlepszym sposobem zapobiegania chorobom wywołanym przez korzeniaki szkodliwe jest powstrzymanie przedostawania się nicieni na pole uprawne. Można to osiągnąć poprzez fumigację (okadzanie) gleby przed sadzeniem roślin.
Istnieją także odporne odmiany roślin, chociaż są one ograniczone do kilku gatunków, takich jak niektóre rośliny strączkowe i ziemniaki. Praktyki rolnicze, np. stosowanie czystego materiału siewnego, ugorowanie oraz uprawy okrywowe (rośliny okrywowe sadzone są w celu pokrycia gleby i mają służyć jako ochrona przed np. szkodnikami), mogą pomóc w zarządzaniu populacją nicieni.
Stosowanie chemicznych środków ochrony roślin, takich jak nematocydy, przed sadzeniem jest skuteczne, ale może mieć negatywny wpływ na plony. Badania nad wykorzystaniem roślin ozdobnych, takich jak aksamitki, w celu redukcji liczby nicieni, dały obiecujące wyniki w tym zakresie.
Znaczenie
Nicienie wywołujące uszkodzenia korzeni zajmują trzecie miejsce pod względem największych strat ekonomicznych w uprawach na całym świecie, ustępując jedynie guzakom i globoderom. W północno-wschodnich Stanach Zjednoczonych jest to najgroźniejszy szkodnik nicieniowy.
Rośliny podatne na grzyby doświadczają jeszcze większych szkód, gdy są jednocześnie zainfekowane nicieniami. Szkody te są znacznie poważniejsze niż suma uszkodzeń spowodowanych przez każdy patogen osobno. W przypadku ziemniaków ustalono, że korzeniak szkodliwy współdziała z grzybem Verticillium dahliae, co prowadzi do przedwczesnego niszczenia ziemniaków. Jest to choroba powodująca duże straty w plonach. Objawia się przedwczesnym obumieraniem łodyg, pojawieniem się zapadniętych, chropowatych plam na bulwach oraz ciemnych narośli na nich, a które stają się fioletowe podczas przechowywania. Mimo że nie wykazano, aby grzyb był przenoszony przez nicienie, jego zdolność do infekowania zwiększa się na skutek uszkodzeń mechanicznych wywołanych przez nicienie. Odmiany roślin zwykle odporne na ten rodzaj grzyba mogą stać się podatne na infekcję nim po zaatakowaniu przez korzeniaka.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Pratylenchus_penetrans [dostęp: 09.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: USDA ARS. Licencja: domena publiczna.
