Psychologia sportu – jak nastawienie wpływa na efektywność treningów?

Osiągnięcia w sporcie zależą nie tylko od kondycji fizycznej i umiejętności technicznych, ale również od sposobu myślenia i mentalnego nastawienia zawodnika. Prawidłowe nastawienie psychiczne odgrywa istotną rolę nie tylko w osiąganiu przez sportowca wysokich wyników, ale także w sposobie, w jaki podchodzi on do swoich treningów i całej kariery.

Zrozumienie tego, jak umysł wpływa na wydajność ciała, jest elementem nowoczesnego treningu sportowego. Psycholog sportowy pomaga zawodnikom kształtować taką mentalność, która pozwala im maksymalizować ich możliwości. Dzięki pracy psychologów sportowych sportowcy mogą lepiej zarządzać stresem, zwiększać swoją odporność psychiczną oraz efektywniej dążyć do wyznaczonych celów¹.

Nastawienie psychiczne sportowca do treningu odgrywa kluczową rolę w określeniu jego poziomu motywacji, etyki pracy i ogólnych wyników. Związek między postawą sportowca a efektywnością treningu jest złożony i wieloaspektowy. Nastawienie psychiczne sportowca może wpływać na różne obszary jego treningu, w tym motywację, koncentrację, odporność na stres i niepowodzenia².

Kluczową rolę w budowaniu nastawienia zawodnika ma praca psychologa sportowego. Psychologia sportu to dziedzina, która dynamicznie się rozwija i ma wielki wpływ na osiąganie wysokich wyników sportowych³.

Psychologia sportu

Psychologia to nauka społeczna o charakterze empirycznym. W wyniku jej rozwoju powstały nowe działy i gałęzie, w tym psychologia sportu.

Psychologia sportu to nauka empiryczna, która bada procesy psychiczne i ich wpływ na działania związane bezpośrednio lub pośrednio ze sportem wyczynowym. Analizuje zachowania zawodników, trenerów, sędziów i widzów, zarówno podczas rywalizacji sportowej, treningu, jak i w czasie regeneracji psychobiologicznej. 

Najważniejszym celem psychologii sportu jest wyjaśnienie i prognozowanie zachowań związanych ze sportem wyczynowym. W praktyce dąży ona do skutecznego wpływania na te zachowania, biorąc pod uwagę kontekst sytuacyjny i motywacyjne aspekty prowadzonej aktywności sportowej⁴.

Psychologia sportu jako jedyna z poddziedzin psychologii skupia się na badaniu czynników psychologicznych mających wpływ na wyniki sportowe oraz ogólny rozwój fizyczny i mentalny sportowców. Jednym z kluczowych aspektów tej dziedziny jest rola nastawienia w kontekście treningów. Rola ta została wielokrotnie potwierdzona w literaturze naukowej, a związek między pozytywnym nastawieniem a sukcesem sportowym stał się przedmiotem wielu badań⁵.

Aktualnie do najbardziej znanych i cenionych na świecie publikacji zajmujących się psychologią sportu należą: „Journal of Sport and Exercise Psychology”, „The Sport Psychologist”, „Journal of Applied Sport Psychology”, „Journal of Sport Psychology”⁶.

W psychologii sportu wzrasta zainteresowanie odkrywaniem dodatkowych źródeł zasobów emocjonalnych i wolicjonalnych oraz wewnętrznych zapasów mentalnych sportowców. Dzieje się tak, ponieważ poziom obciążeń fizycznych, osiąganych rekordów i możliwości funkcjonalnych jest już prawie na maksymalnym poziomie. Dalsze poprawienie wyników sportowych wymaga zastosowania odpowiednich metod oddziaływania psychologicznego⁷.

Rola psychologa sportowego i znaczenie postawy w psychologii sportu 

Najnowsze badania pokazują, że postawa zawodników wobec sportu odgrywa istotną rolę w kształtowaniu ich zdrowia psychicznego. Postawy te obejmują ich stosunek do rywalizacji, reakcję na sukces i porażkę oraz poglądy na temat poczucia własnej wartości.

Psychologowie i naukowcy zajmujący się sportem badają tę zależność od dłuższego czasu i odkryli, że pozytywne nastawienie do sportu wiąże się z lepszym zdrowiem psychicznym, w tym niższym poziomem lęku, wyższą samooceną i lepszymi zdolnościami adaptacyjnymi. Z kolei negatywne nastawienie będzie prowadzić do wzrostu podatności na depresję i do stanów lękowych. Ponadto zdrowie psychiczne sportowców wpływa na ich wyniki w sporcie wyczynowym: osoby o pozytywnym nastawieniu zwykle zachowują spokój pod presją i wykazują większą odporność i zdolności adaptacyjne.

Badania wykazały, że sportowcy z bardziej pozytywnym nastawieniem do treningu i rywalizacji często osiągają lepsze wyniki w porównaniu do tych, którzy podchodzą do swoich działań z negatywnym nastawieniem⁸.

Praca z trenerem mentalnym lub psychologiem sportowym przyczynia się do kształtowania pozytywnej postawy, wzmocnienia motywacji i pewności siebie, polepszenia relacji między członkami zespołu oraz do poprawy koncentracji⁹.

Uznaje się, że jednym z kluczowych aspektów osiągnięć mistrzowskich w sporcie jest tzw. prime performance, czyli zdolność do wielokrotnego osiągania wyników na najwyższym poziomie swoich możliwości. Taki poziom jest możliwy do osiągnięcia, gdy zawodnik zdobędzie umiejętności, które często są efektem treningu psychologicznego. Trening ten umożliwia osiąganie optymalnego stanu psychicznego zwanego flow, co pozwala na pełne wykorzystanie swoich umiejętności i możliwości nabytych podczas treningu fizycznego, w tym przygotowania technicznego i taktycznego. Równie ważna jest koordynacja działań psychologa sportowego z innymi specjalistami, którzy zajmują się zawodnikiem, np. fizjologiem czy dietetykiem¹⁰.

Uważa się, że nie istnieje jeden idealny wzorzec osobowości mistrza sportowego. Dla zawodników o wysokim poziomie typowe okazują się być następujące cechy charakteru:

• optymistyczne nastawienie do życia, nastawienie na pokonywanie przeszkód, chęć zwyciężania;
• wysoka motywacja osiągnięć, dodatnie samomotywowanie;
• nastawienie na własne siły;
• samodzielność;
• samodyscyplina;
• wysokie poczucie własnej godności, własnej wartości;
• umiejętność wywierania dodatniego wrażenia na innych¹¹.

Psycholog sportowy współpracuje z zawodnikami w celu zwiększenia ich zdolności psychofizycznych, nauczenia ich metod radzenia sobie ze stresem i rozwiązywania problemów w funkcjonowaniu zespołów sportowych. Jest ona nauczycielem pewnych umiejętności, np. koncentracji czy technik relaksacji¹².

W ostatnim czasie wzrosło zainteresowanie psychologią sportu. Skutki współpracy psychologów z zawodnikami są promowane zarówno przez samych zawodników, jak i media. To stwarza wyzwanie dla psychologów sportowych, których działania są na bieżąco śledzone, oceniane i komentowane¹³.

Poczucie własnej skuteczności według Alberta Bandura

Kanadyjski psycholog Albert Bandura, twórca teorii społecznego uczenia się, wprowadził pojęcie poczucia własnej skuteczności. Im wyższe poczucie własnej skuteczności posiada sportowiec, tym będzie miał większą motywację do podejmowania działań i częściej osiągnie zamierzone przez siebie cele. Dla przykładu, jeśli skoczek narciarski wiele razy poradził sobie w trudnych warunkach i oddał dobry skok, tym bardziej będzie wierzył, że w przyszłości w podobnych warunkach odda równie satysfakcjonujący skok.

Według Bandury niskie przekonanie o własnej skuteczności zmniejsza motywację zawodnika do zaangażowania się w dane zadanie.

Kiedy na przykład na początku meczu bramkarz ma nieudaną interwencję i tę sytuację będzie kojarzył z porażką swojego zespołu, to w następnych meczach może się ona powtórzyć, jeśli straci on wiarę w swoją skuteczność.

Sportowcy z wysokim poziomem samoskuteczności są bardziej skłonni do angażowania się w intensywne treningi i lepiej radzą sobie ze stresem¹⁴.

Wpływ nastawienia na efektywność treningową 

Psychologia sportu oferuje różnorodne narzędzia i strategie, które pomagają w optymalizacji efektywności treningowej przez odpowiednie nastawienie psychiczne. Trenerzy mentalni mogą pomóc zawodnikom w rozwijaniu tych umiejętności¹⁵.

Oto kilka kluczowych aspektów, jak nastawienie może wpływać na efektywność treningową:

Motywacja: motywacja jest kluczowa dla utrzymania regularnych treningów i osiągania wysokich wyników. Sportowcy z wysokim poziomem motywacji wewnętrznej często osiągają lepsze wyniki, ponieważ ich trening jest determinowany przez osobiste cele i satysfakcję¹⁶.

Cel: wyznaczanie jasnych, osiągalnych celów może znacznie zwiększyć skuteczność treningu. Cele powinny być precyzyjnie określone, możliwe do zmierzenia, osiągalne, realistyczne i wyznaczone w określonym czasie. Takie podejście pomaga w skupieniu i podążaniu za ścieżką rozwoju¹⁷.

Pozytywne myślenie: pozytywne nastawienie może znacząco wpływać na wyniki treningowe. Wizualizacja sukcesów, utrzymanie pozytywnego nastawienia może pomóc w przezwyciężeniu przeciwności i utrzymaniu motywacji¹⁸.

Radzenie sobie ze stresem i presją: umiejętność radzenia sobie ze stresem, zwłaszcza w ważnych momentach zawodów czy treningów, jest istotna. Techniki relaksacyjne czy mentalne przygotowania do wysiłku pomagają w utrzymaniu optymalnego poziomu stresu, co przekłada się na poprawę wyników sportowych¹⁹.

Odporność psychiczna: silne nastawienie psychiczne umożliwia sportowcom lepsze radzenie sobie niepowodzeniami i kontynuowanie treningów mimo przeszkód. Odporność psychiczna pozwala na odbudowę po niepowodzeniach i dalsze dążenie do celów²⁰.

Koncentracja: zdolność do koncentracji na zadaniu i utrzymaniu uwagi na treningu przez cały czas jest niezbędna dla osiągnięcia maksymalnej efektywności. Im wyższy poziom sportowy, tym większa potrzeba skupienia na doskonałości mentalnej i technicznej podczas rywalizacji²¹.

Interakcje zespołowe i komunikacja: w sportach zespołowych pozytywne i skuteczne interakcje oraz komunikacja w zespole mogą znacząco wpływać na atmosferę i wyniki. Dobry zespół wspiera się nawzajem, co może poprawić osobiste i grupowe wyniki treningowe²².

Wytrwałość i zwycięstwo – zalecenia apostoła Pawła dla sportowców

Apostoł Paweł wielokrotnie używał metafor, aby nakreślić duchowe znaczenie prawdy i zachęcić współwyznawców do podtrzymywania wiary. W Pierwszym Liście do Koryntian 9,24 porównuje chrześcijańską postawę do wyścigów: „Czy nie wiecie, że zawodnicy na stadionie wszyscy biegną, a tylko jeden zdobywa nagrodę? Tak biegnijcie, abyście nagrodę zdobyli” (Biblia Warszawska).

Dla sportowca ten cytat z Biblii może stanowić źródło inspiracji. Apostoł Paweł zwraca uwagę na znaczenie wysiłku, dyscypliny i koncentracji, które są niezbędne w życiu chrześcijańskim oraz w sporcie. Sportowcy angażują się z pasją w treningi i rywalizację, aby rozwinąć swój potencjał. Apostoł zachęca chrześcijan, aby z podobną determinacją byli wierni swoim wartościom chrześcijańskim, ponieważ nagrodą jest życie wieczne.

Sportowcy często muszą pokonywać różne trudności fizyczne i psychiczne. Włączanie praktyk duchowych do rutyny treningowej może pomóc zawodnikom nie tylko w osiąganiu celów fizycznych, ale także w rozwijaniu wewnętrznej siły i determinacji, które są kluczowe na drodze do zwycięstwa.

Podsumowanie

Psychologia sportu to dziedzina, która odgrywa istotną rolę w osiąganiu sukcesów przez sportowców, wpływając znacząco na ich efektywność treningową i wyniki rywalizacji.

Pozytywne nastawienie, motywacja, odporność psychiczna oraz umiejętność radzenia sobie ze stresem i presją oraz skuteczna komunikacja w zespole to zasadnicze komponenty, które decydują o osiąganych przez zawodników wynikach.

Dzięki współpracy z trenerami mentalnymi sportowcy mogą znacznie poprawić swoje nastawienie do treningów oraz zwiększyć swoje zdolności psychofizyczne. Praca ta obejmuje nie tylko rozwijanie umiejętności psychicznych, ale również wspiera zdrowie psychiczne sportowców, pomagając im utrzymać wysoką samoocenę.

Psychologia sportu znacząco zwiększa szanse zawodników na osiągnięcie sukcesu w sporcie.

Przypisy

1. E. Straw, Mind-Body Connection: The Link Beetween Mind&Body in Sports, Success Starts Within, 10.11.2023, https://www.successstartswithin.com/sports-psychology-articles/mindfulness-training-for-athletes/mind-body-connection-the-link-between-mind-body-in-sports/ [dostęp 06.06.2024].
2. P. Röthlin, S. Horvath, S.Trösch, M. grosse Holtforth & D. Birrer, Differential and shared effects of psychological skills training and mindfulness training on performance-relevant psychological factors in sport: a randomized controlled trial, BMC Psychology, 06.08.2020, https://bmcpsychology.biomedcentral.com/articles/10.1186/s40359-020-00449-7 [dostęp 06.06.2024].
3. J. Grężlikowska, Psychologia sportu – Kiedy? Dla kogo? Jak wygląda współpraca?, Twój Psycholog, 07.05.2020, https://twojpsycholog.pl/blog/psychologia-sportu [dostęp 06.06.2024].
4. F. Makurat, Psychologia sportu – cele i kierunki rozwoju, Studia Gdańskie X (1995), s. 123.
5. J. Blecharz, Psychologia we współczesnym sporcie – punkt wyjścia i możliwości rozwoju, „Przegląd Psychologiczny”, 2006, Tom 49, nr 4, s. 447.
6. Ibid.
7. N. Vysochina, A. Vorobiova, Basic Psychological Factors Affecting Athletes’ Training, Sport Tourism, 06.2019, Pol. J. Sport Tourism 2019, 26(2), https://www.researchgate.net/publication/338109326_Basic_Psychological_Factors_Affecting_Athletes’_Training [dostęp 06.06.2024].
8. X. Chen, Explore athletes’ sports attitude and its influence on mental health, Heliyon 10 (2024), 03.05.2024, https://www.cell.com/heliyon/fulltext/S2405-8440(24)06765-3 [dostęp 06.06.2024].
9. D. Domaradzki, Psychologia sportu: Jak sport łączy się z psychologią?, Siła Umysłu, 26.10.2023, https://silaumyslu.net/psychologia-sportu-jak-sport-laczy-sie-z-psychologia/ [dostęp 06.06.2024].
10. J. Blecharz, op.cit., s. 449.
11. F. Makurat, op.cit., s. 136.
12. J. Blecharz, op.cit., s. 451.
13. J. Blecharz, op.cit., s. 447.
14. M. Nowak, Poczucie własnej skuteczności a wynik sportowy. Jak budować poczucie własnej skuteczności?, Sport Med, https://www.sport-med.pl/poczucie-wlasnej-skutecznosci-a-wynik-sportowy [dostęp 06.06.2024].
15. T. Pielas, Czym jest psychologia sportu?, Psycholog Sportu, 25.01.2018, https://tamarapielas.pl/czym-jest-psychologia-sportu/ [ dostęp 06.06.2024]
16. D. O’Connel, Motivation for Athletes: The science behind sports motivation, Sports Psych, 02.09.2023, https://sportspsychologyandperformance.com/motivation-for-athletes-the-science-behind-sports-motivation/ [dostęp 06.06.2024].
17. A. Brycka, Jak skutecznie wyznaczać i realizować cele w sporcie?, Anna Brycka, 25.06.2024, https://sportowyumysl.pl/wyznaczanie-celow/ [dostęp 06.06.2024].
18. D. Domaradzki, op. cit.
19. J. Sutton, 14 Sports Psychology Techniques & Tips for Coaching Athletes, Positive Psychology, 28.03.2021, https://positivepsychology.com/sports-psychology-techniques/ [dostęp 06.06.2024].
20. T. Pielas, Co to jest odporność psychiczna?, Psychologia Sportu, 29.07.2018, https://tamarapielas.pl/co-to-jest-odpornosc-psychiczna/ [dostęp 06.06.2024].
21. D. Budnik-Przybylska, C. Staniszewski, Doskonalenie koncentracji uwagi, Strzelectwo sportowe (Nowoczesne rozwiązania szkoleniowe), zeszyt nr 14, Wrocław 2017, s. 81.
22. E. Fiho, The science behind expert teams: Insights from sport psychology, Association for Applied Sport Psychology, 31.01.2017, https://appliedsportpsych.org/blog/2017/01/the-science-behind-expert-teams-insights-from-sport-psychology/ [dostęp 06.06.2024].