Orzeł iberyjski (Aquila adalberti) jest gatunkiem ptaka drapieżnego występującego na Półwyspie Iberyjskim. Jego nazwa naukowa została nadana na cześć księcia Adalberta z Bawarii. W starszej literaturze ten gatunek często nazywany był orłem białoskrzydłowym ze względu na charakterystyczne białe barwy na skrzydłach.
W przeszłości orzeł ten był uznawany za podgatunek orła cesarskiego. Obecnie, ze względu na różnice w wyglądzie, ekologii i cechach genetycznych, jest traktowany jako odrębny gatunek.
Opis
Orzeł iberyjski jest dużym ptakiem drapieżnym, porównywalnym wielkością do orła cesarskiego, choć żyje w zupełnie innym środowisku. Jego waga waha się od 2,5 do 4,8 kg. Średnia waga samców wynosi 3,20 kg, podczas gdy samice ważą przeciętnie 3,45 kg. Inne badania wskazują, że średnia waga dorosłych osobników wynosi około 3,93 kg. Jego długość ciała wynosi od 72 do 85 cm, a rozpiętość skrzydeł mieści się w przedziale 177-220 cm. Skrzydła samców mają przeciętną rozpiętość około 190 cm, a samic 210 cm.
Dorosłe osobniki przypominają orła cesarskiego wschodniego, lecz są od niego ciemniejsze. Mają ciemnobrązowe upierzenie rozciągające się od gardła do brzucha oraz charakterystyczne białe pasy na krawędziach skrzydeł. Młode orły są koloru piaskowego z kontrastującymi czarnymi pasami na skrzydłach. Mają dłuższą szyję i bardziej płaski profil skrzydeł w locie.
Zasięg i siedlisko
Orzeł iberyjski zamieszkuje centralną i południowo-zachodnią Hiszpanię oraz sąsiednie obszary Portugalii. Gatunek ten jest osiadły, w przeciwieństwie do częściowo migrującego orła cesarskiego. Choć jego stała obecność w Maroku jest wątpliwa, młode ptaki często odwiedzają ten kraj podczas swoich wędrówek.
Zachowanie i ekologia
Orzeł iberyjski do lęgu preferuje suche, dojrzałe lasy, gdzie buduje gniazda i chroni się przed człowiekiem. Gniazda znajdują się często w pobliżu zarośli i obszarów wodnych, gdzie łatwiej o zdobycz. Gatunek ten zwykle zakłada gniazda w miejscach, gdzie jest spokój. Orły są terytorialne i bronią swoich obszarów. Sezon lęgowy przypada na okres od lutego do kwietnia.
Gniazda budowane są z gałęzi, a jego średnica wynosi do 1,5 m na drzewach, takich jak dęby czy sosny. Lęg liczy zazwyczaj od dwóch do trzech jaj, z okresem inkubacji około 43 dni. Średnia liczba piskląt wynosi 1,23-1,4. Głównymi zagrożeniami dla młodych są ludzie, niszczenie gniazd i zawalenie się ich konstrukcji, a także drapieżnictwo i zabójstwa między rodzeństwem. Młode opuszczają gniazdo w wieku 63-77 dni, lecz pozostają w pobliżu nawet do 160 dni po jego opuszczeniu.
Pożywienie i sposób odżywiania
Głównym składnikiem diety orła cesarskiego iberyjskiego są króliki europejskie, które przed epidemią myksomatozy i krwotocznej choroby królików stanowiły około 58% jego pokarmu. Po znacznym spadku populacji królików orły te zaczęły polować na różne kręgowce, w tym ptaki wodne, takie jak łyski eurazjatyckie, kaczki, gęsi, a także kuropatwy, gołębie, wrony i inne ptaki. Ich dieta obejmuje ponad 60 gatunków ptaków. Zdarza się, że łapią ssaki, takie jak gryzonie, zające, łasicowate, jeże, a nawet większe drapieżniki, jak lisy rude. Rzadko zdarza się, by polowały na gady czy ryby. Największa zdobycz, którą mogą złapać, przekracza 3,3 kg, np. lisy, gęsi gęgawy czy bociany białe, ale przeciętna masa ofiary jest niższa, szczególnie na terenach z mniejszą liczbą królików. W jednym z badań stwierdzono, że średnia masa ofiary wynosiła 450 g, choć zdarzały się także większe.
Orzeł iberyjski jest jednym z kilku drapieżników w Hiszpanii, które preferują króliki. W celu zmniejszenia konkurencji o pożywienie, zamieszkują głównie las. Często dochodzi jednak do rywalizacji o pożywienie między różnymi gatunkami drapieżników, a w jednym przypadku orzeł iberyjski zabił sępa kasztanowatego, broniąc swojego gniazda. Orły iberyjskie są szczytowymi drapieżnikami, wolnymi od naturalnych wrogów, choć czasem zdarza się, że zabijają się nawzajem. Gdy są chronione przed zagrożeniami ich śmiertelność jest niska, wynosząc 3-5,4% rocznie.
Ochrona
Orzeł iberyjski jest klasyfikowany jako gatunek narażony. Główne zagrożenia dla niego to utrata siedlisk, działalność człowieka, kolizje z liniami energetycznymi (które na początku lat 80. odpowiadały za 80% śmierci młodych ptaków) oraz nielegalne trucie. Zmniejszenie populacji królików, ich głównej ofiary, również stanowi poważne zagrożenie.
W latach 60. orzeł iberyjski znajdował się w stanie krytycznego zagrożenia, z populacją liczącą zaledwie 30 par, które zamieszkiwały wyłącznie Hiszpanię. Dzięki działaniom ochronnym, od lat 80. liczba par zaczęła rosnąć o pięć rocznie do 1994 roku. W 2011 roku światowa populacja wynosiła 324 pary, z czego 318 w Hiszpanii.
W 2003 roku gatunek ponownie zasiedlił Portugalię, po ponad 20 latach nieobecności, i liczba par powoli rosła, osiągając sześć w 2011 roku i dziewięć w 2012 roku. Populacja w Hiszpanii rosła w tempie średnio 7% rocznie w latach 1990–2011.
Te pozytywne zmiany są wynikiem działań takich jak zmniejszenie śmiertelności związanej z liniami energetycznymi, dodatkowe dokarmianie, naprawa gniazd, reintrodukcje i ograniczenie zakłóceń podczas lęgów.
Źródła
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Spanish_imperial_eagle [dostęp: 06.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Antonio Lucio Carrasco Gómez. Licencja: CC BY-SA 3.0.
