Precesja osi Ziemi znana od starożytności?

Precesja osi Ziemi to zjawisko praktycznie niezauważalne z punktu widzenia długości ludzkiego życia. Jak to się więc stało, że o precesji mogli wiedzieć już ludzie starożytni?

Precesja planetarna to powolny kolisty obrót osi planety tak, że w określonym czasie zakreśla na niebie kształt powierzchni stożkowej. Przypomina ruch, jaki wykazuje oś nakręconego bąka (dziecięcej zabawki). W przypadku osi Ziemi jej pełny obrót precesyjny wynosi około 25 920 lat. Jeśli podzielimy wyznaczone przez oś ziemską pozorne koło precesyjne na 360 stopni, to niebieski biegun północny przesuwa się z prędkością 1° na 72 lata (czyli w ciągu jednego ludzkiego życia).

Precesja i zmiana gwiazdy polarnej

Północny biegun niebieski znajduje się obecnie w odległości niecałego 1° od gwiazdy Polaris należącej do gwiazdozbioru Małej Niedźwiedzicy. Dlatego jest ona zwana “gwiazdą polarną” (i oczywiście stąd jej nazwa “Polaris”). Ale dwa tysiące lat temu gwiazdy polarnej, która dokładnie wyznacza kierunek północy, nie mieliśmy. Najlepiej północ wskazywała gwiazda Kochab (również należąca do Małej Niedźwiedzicy), znajdująca się ok. 5-6° od północnego bieguna niebieskiego. W jego pobliżu mogą znaleźć się różne gwiazdy, które mogą lepiej lub gorzej pełnić funkcję gwiazdy polarnej. Mogą to być np. Thuban (gwiazdozbiór Smoka), Wega (gwiazdozbiór Lutni) czy Alderamin (gwiazdozbiór Cefeusza).

Oprócz tego zjawisko precesji osi ziemskiej koresponduje z równonocami oraz przesileniem letnim i zimowym. Ważna jest zwłaszcza równonoc wiosenna, która przypada na 20/21 marca, a której pozycję na ekliptyce wyznacza tzw. punkt Barana. Około 2500 lat temu w czasach rozkwitu astrologii Słońce podczas równonocy wiosennej znajdowało się w gwiazdozbiorze Barana (stąd “punkt Barana”). Jednak dzisiaj punkt ten znajduje się w gwiazdozbiorze Ryb, a za około 1500 lat będzie on w gwiazdozbiorze Wodnika.

Wiedza starożytnych na temat precesji

Wiemy, że starożytni byli bardzo dobrymi obserwatorami gwiazd i innych ciał niebieskich. Czy jednak byli na tyle bystrzy, by zauważyć niezwykle subtelny ruch precesyjny osi ziemskiej? Na pewno wiemy o Hipparchosie z Nikei, greckim astronomie, który żył w latach 190-120 p.n.e. Uważa się, że to on jako pierwszy odkrył zjawisko precesji, a nawet wyznaczył jego prędkość (z pewnym marginesem błędu)¹.

Precesja znana w Mezopotamii

Okazuje się jednak, że istnieją pośrednie dowody sugerujące, że o precesji wiedziały wcześniejsze cywilizacje – a przynajmniej odczuwały jej skutki. Sumerowie jako pierwsi wyznaczyli ekliptykę, dzieląc ją na 360°, a Babilończycy dodatkowo podzielili ten okrąg na 12 odcinków po 30° każdy. Każdemu z odcinków ekliptyki przypisano gwiazdozbiór, z którym się mniej więcej pokrywa. Ponieważ jednak punkt Barana jest ruchomy, to z czasem zmienia swoją pozycję. Dla starożytnych miało to znaczenie astronomiczne i astrologiczne.

Podział ekliptyki sporządzony do obliczania roku można z powodzeniem zastosować również do precesji osi ziemskiej. Ponieważ punkt Barana przesuwa się po ekliptyce w tempie 1° na 72 lata, to każda tzw. era astrologiczna wynosząca 30° trwa około 2160 lat (1/12 z 25 920 lat). Należą do nich m.in. Era Barana, Era Ryb czy Era Wodnika. Warto zauważyć, że gwiazdozbiory zodiakalne i ery astrologiczne nie pokrywają się ze sobą idealnie. Na przykład Era Ryb miałaby trwać od około 1 roku n.e. do około 2160 roku², ale astronomiczny punkt Barana przesunie się z Ryb do Wodnika dopiero za ok. 600 lat³.

Precesja w sztuce egipskiej

W egipskiej Denderze znajduje się starożytna świątynia Hathor. Zbudowano ją już w czasach grecko-rzymskich (w I wieku p.n.e.), jednak zawiera ona mapę nieba, która swoimi cechami pasuje bardziej do III tysiąclecia p.n.e. Sfera niebieska jest podtrzymywana przez dwanaście postaci, a cztery z nich stoją w narożnikach. Uważa się, że te cztery postacie przedstawiają dwie równonoce i dwa przesilenia. Dokładnie nad nimi wewnątrz sfery niebieskiej znajdują się symbole czterech gwiazdozbiorów zodiakalnych: Byka, Lwa, Skorpiona i Wodnika⁴.

Dlaczego właśnie te znaki zodiaku są umieszczone w tych pozycjach, skoro w I wieku p.n.e. punkty równonocy i przesileń znajdują się już w innych znakach zodiaku, tj. w Baranie, Raku, Wadze i Koziorożcu? Najwyraźniej owa mapa nieba przedstawia czasy, gdy punkt Barana znajdował się w Byku. Era Byka trwała od około 4320 roku do około 2160 roku p.n.e. Obecność takiej konfiguracji gwiazdozbiorów na mapie nieba z Dendery sugeruje nam, że Era Byka miała dla Egipcjan znaczenie religijne. To oznacza, że Egipcjanie dobrze znali zjawisko precesji⁵.

Inne starożytne symbole precesji

Wiedza starożytnych na temat precesji jest również ukryta w starożytnych mitach. W latach 60. XX wieku prof. Giorgio de Santillana, historyk nauki z MIT (Massachusetts Institute of Technology), i prof. Hertha von Dechend z uniwersytetu we Frankfurcie wydali książkę pod tytułem Młyn Hamleta. Tytuł nawiązuje do starej legendy islandzkiej o niebiańskim młynie, który obraca się wokół Ziemi (Hamlet wspomniany jest tu, ponieważ William Szekspir zaadaptował tę legendę na potrzeby swego dzieła)⁶.

Autorzy książki zauważają, że liczne starożytne mity wykorzystują liczby precesyjne, przez które można dzielić 25 920 lat. Należą do nich m.in. 12, 36, 54, 72, 108, 240 czy 360. Przykładowo, gdy pomnożymy 72 razy 360, to wychodzi nam 25 920, czyli liczba lat precesji osi ziemskiej. Symbolika ta widoczna jest m.in. w mitologii hinduskiej, gdzie “koło czasu” podzielone jest na 12 szprych symbolizujących 12 gwiazdozbiorów zodiakalnych i tym samym 12 er astrologicznych. Z kolei 720 synów boga Agni przywodzi na myśl 72 lata, w ciągu których punkt Barana przesuwa się o 1° na ekliptyce z powodu ruchu precesyjnego⁷.

Podsumowanie

Wszystkie powyższe fakty sugerują nam, że starożytni znali zjawisko precesji osi Ziemi. Wbrew temu, co twierdzą ewolucjoniści, starożytni ludzie byli niezwykle utalentowani i spostrzegawczy. Tylko w ten sposób byli w stanie zbudować Wielką Piramidę lub dostrzec zjawisko precesji na niebie. Wysoką inteligencję starożytnego człowieka potwierdza również Pismo Święte. Biblia mówi nam, że tuż po potopie Noego ludzie wciąż żyli po kilkaset lat (około 200-500)⁸. Dlatego mogli dostrzec zmiany w precesji osi ziemskiej, a następnie umieścić je w mitach dla potomnych.

Przypisy

1. Zob. https://mathshistory.st-andrews.ac.uk/Biographies/Hipparchus/
2. Niektórzy uważają, że już weszliśmy w Erę Wodnika, np. zwolennicy ruchu New Age.
3. Zob. https://www.wwu.edu/astro101/a101_precession.shtml, potwierdzone przy użyciu programu Stellarium.
4. Palla A.J., Tajemnica zodiaku, “Znaki Czasu”, 09.2008, s. 14-17.
5. Ibid.
6. Nienhuis J.I., Tajemnice epoki lodowcowej, Wyd. Amber, Warszawa 2009, s. 46-50.
7. Ibid.
8. Rdz 11,10-31.