Co wiedziały starożytne cywilizacje? – cz. 2: Nauka i technika

W poprzednim artykule (czytaj tutaj) przyjrzeliśmy się niesamowitym osiągnięciom, jakich dokonały starożytne cywilizacje w dziedzinie budownictwa. Obecnie skupimy się na osiągnięciach w obszarze nauki oraz techniki użytkowej i zdobniczej.

Twierdzenie Pitagorasa

W szkole na historii (ewentualnie na matematyce) wielu z nas dowiedziało się o Pitagorasie. Żyjącemu w VI wieku p.n.e. greckiemu matematykowi przypisuje się słynne twierdzenie trygonometryczne (choć nie ma dowodów, że twierdzenie pochodzi od niego). Głosi ono, że w trójkącie prostokątnym suma kwadratów długości przyprostokątnych (a²+b²) jest równa kwadratowi długości przeciwprostokątnej (c²). Tzw. twierdzenie Pitagorasa stało się bardzo użyteczne choćby w geodezji.

Okazuje się jednak, że twierdzenie Pitagorasa nie pochodzi dokładnie od niego. Inne starożytne cywilizacje też z niego korzystały Istnieją dowody na to, że już Egipcjanie i Babilończycy stosowali twierdzenie Pitagorasa w celach praktycznych. Na przykład Komnata Króla w Piramidzie Cheopsa zawiera w sobie wymiary o stosunku 3, 4 i 5¹ (odpowiednio bok jednej ściany, przekątna drugiej i przekątna komnaty)². To by oznaczało, że Egipcjanie znali twierdzenie Pitagorasa na co najmniej półtora tysiąca lat przed samym Pitagorasem.

Tabliczki babilońskie

To nie wszystko. Niedawno dr Daniel Mansfield z University of New South Wales Science’s School of Mathematics and Statistics dokonał ciekawego odkrycia, badając starobabilońską tabliczkę glinianą Si.427 z około 1700 roku p.n.e., przechowywaną w Stambule. Jest to tabliczka geodezyjna mająca na celu wyznaczenie dokładnej granicy działek. Matematyk odkrył, że przy sporządzaniu tabliczki posługiwano się trójkami pitagorejskimi. Co więcej, jego zdaniem, inna starobabilońska tabliczka Plimpton 322 zawiera całą tabelę trygonometryczną. Wszystko na ponad tysiąc lat przed Pitagorasem³.

Stonehenge

Jakby tego było mało, autorzy książki Megaliths: Studies in Stone (z języka angielskiego Megality: badania w kamieniu) twierdzą, że budowniczy Stonehenge również znali twierdzenie Pitagorasa i wykorzystali je przy budowie kręgu kamiennego. „W budowie Stonehenge można dostrzec trójkąty i prostokąty, które stanowią uproszczoną wersję twierdzenia Pitagorasa” – przekonuje John Matineau, jeden ze współautorów książki⁴.

Starożytna astronomia i kalendarze

Stonehenge stanowi ciekawą zagadkę również z kilku innych powodów. Pozostaje tajemnicą, w jaki sposób przetransportowano niektóre głazy z kamieniołomu znajdującego się 290 km na zachód w Walii⁵. Inna tajemnica dotyczy wzniesienia głazów do pozycji pionowej i uniesienia niektórych z nich tak, aby położyć je poziomo na szczycie dwóch pionowych głazów.

Bardzo ciekawy jest również cel powstania tej budowli. Stonehenge jest ustawione zgodnie ze wschodami i zachodami Słońca o szczególnych porach w ciągu roku. Są to przesilenia letnie i zimowe oraz równonoce jesienna i wiosenna. Stonehenge wyznacza również punkty związane z ruchami Księżyca. Grunt pod budowę struktury musiał zostać wcześniej odmierzony w taki sposób, aby odpowiednio ułożyć bloki kamienne. To oznacza, że budowla została zaplanowana w najdrobniejszych szczegółach⁶.

Heliocentryzm?

Wiedza astronomiczna starożytnych nie ogranicza się do ruchów Słońca i Księżyca. Wiadomo, że starożytne cywilizacje, takie jak Babilończycy, Egipcjanie i Grecy, wiedziały o pięciu planetach: Merkurym, Wenus, Marsie, Jowiszu i Saturnie. Ale pojawiają się nie do końca potwierdzone sugestie, że już Sumerowie (żyjący około 2000 roku p.n.e.) mogli wiedzieć o większej liczbie planet. Co więcej, mogli nawet wiedzieć, że żyjemy w heliocentrycznym układzie planetarnym, na około 1700 lat przed Arystarchem z Samos⁷.

Majowie

Warto również wspomnieć o Majach, którzy rozwinęli astronomię na bardzo wysokim poziomie. Majowie stworzyli system trzech kalendarzy: religijnego (tzolkin) i świeckiego (haab), a także tzw. długiej rachuby. Wszystkie kalendarzy splatały się ze sobą. Świecki kalendarz haab liczył 365 dni w roku, podobnie jak kalendarz gregoriański. Okazuje się jednak, że Majowie mogli być świadomi tego, że rok wynosi troszkę więcej, bo 365,232036 dnia. Jest to bardziej dokładna rachuba niż przyjęta przez nas liczba 365,2425 dni w roku⁸.

Precesja

Starożytne cywilizacje mogą mieć więcej osiągnięć w zakresie astronomii. Wiemy o Hipparchu, greckim astronomie żyjącym w II wieku p.n.e., który pierwszy wspomniał o precesji Ziemi. Istnieją jednak teorie, że o precesji mogli już wiedzieć Egipcjanie, Babilończycy i Majowie⁹. Pozostają one dość kontrowersyjne. Tymczasem Martin B. Sweatman i Alistair Coombs opublikowali artykuł, w którym udowadniają, że precesję znały już ludy paleolityczne! Swoje wnioski opierają na badaniach takich miejsc, jak Göbekli Tepe i Çatalhöyük w Turcji czy jaskinia Lascaux we Francji¹⁰.

Mechanizm z Antykithiry

O zaawansowanych obliczeniach astronomicznych świadczy też przedmiot znaleziony na początku XX wieku we wraku okrętu u wybrzeży wyspy Andikitira w pobliżu Krety. Tzw. mechanizm z Antykithiry jest datowany na II lub I wiek p.n.e., a czasem nawet na 205 rok p.n.e. Stanowi on bardzo skomplikowany mechanizm obliczeniowy – jest wręcz nazywany starożytnym „komputerem”¹¹.

Zachowany mechanizm składa się z 30 kół zębatych wykonanych z brązu. Służył do wyznaczania pozycji Słońca, Księżyca i znanych Grekom planet. Pozwalał też przewidywać fazy Księżyca, zaćmienia Słońca i Księżyca, wyznaczać czas wschodu i zachodu ważniejszych gwiazd¹². Co ciekawe, wyznaczał także daty igrzysk olimpijskich co cztery lata i mniejszych wydarzeń sportowych. Urządzenie jest niezwykle dokładne w swoich obliczeniach. Najnowsze dane sugerują, że jego twórcami byli Pitagorejczycy¹³.

Kielich Likurga

Starożytny mechanizm z Antykithiry robi duże wrażenie na współczesnych. Jeszcze większe wrażenie może jednak zrobić rzymski wynalazek z IV wieku n.e. Tzw. kielich Likurga powstał w Aleksandrii. Zdobi go scena kary nałożonej na Likurga, mitycznego króla Tracji, który został uwięziony przez gąszcze winogronowe. Kielich wykazuje jednak niezwykłą właściwość: zmienia barwę!

Tę niesamowitą właściwość zauważono w latach 50. XX wieku. Jednak dopiero w 1990 roku ujawniono, dlaczego tak się dzieje¹⁴. Obserwacje kielicha pod mikroskopem wykazały, że zawiera on drobinki złota i srebra o średnicy zaledwie 50 nanometrów. Rzymianie musieli rozdrobnić złoto i srebro do 50 nanometrów, a potem zmieszać z drobinkami szkła. W ten sposób stworzyli tzw. szkło dichroiczne, które wydaje się zmieniać kolor w zależności od kąta padania światła. W jaki sposób starożytnym Rzymianom udało się rozdrobnić złoto i srebro do mikroskopijnych rozmiarów, nie wiadomo do dziś¹⁵.

Czy starożytne cywilizacje były zaawansowane technicznie?

Oprócz powyższych wynalazków starożytne cywilizacje mogą się poszczycić także innymi osiągnięciami:

• smukłe posągi z granitu¹⁶ – w jaki sposób Egipcjanie potrafili obrabiać twardy granit?
• aerodynamiczny ptak z Sakkary¹⁷ – czy Egipcjanie znali się na aerodynamice albo lotnictwie?
• grecka turbina Herona na parę wodną¹⁸,
• starożytny chiński sejsmoskop¹⁹,
• bateria z Bagdadu²⁰ – czy Babilończycy wynaleźli elektryczność?

Wydaje się, że powyższe wynalazki zupełnie nie pasują do czasów starożytnych. Stąd narosło wokół nich wiele mitów i teorii. Niektórzy wręcz twierdzą, że starożytne cywilizacje były bardzo zaawansowane pod względem technologicznym, np. posiadały elektryczność czy samoloty. Trudno uznać te teorie za poważne.

Niemniej wszystkie te wynalazki istnieją i powodują nasze zakłopotanie. Czy słusznie? Starożytne cywilizacje wcale nie musiały polegać na elektryczności czy lotnictwie. Zwłaszcza, że najwyraźniej nie wynaleźli fabryk ani produkcji masowej. Niemniej łatwo dostrzec, że ci ludzie musieli być naprawdę spostrzegawczy i twórczy. To podpowiada nam, że byli oni znacznie bardziej inteligentni niż sądzimy.

Wnioski

Teoria ewolucji założyła, że prehistoryczni i starożytni ludzie byli tylko barbarzyńcami niezdolnymi do wynalezienia czegoś więcej niż podstawowe narzędzia. Taka narracja dobrze wpisuje się w ideę stopniowego rozwoju ludzkiej cywilizacji. Tymczasem wiedza i umiejętności starożytnych zadają jej kłam²¹. Pasują zaś do biblijnego modelu historii starożytnej, w którym człowiek po potopie był niezwykle długowieczny, a przy tym niezwykle inteligentny i kreatywny.

Ciąg dalszy: część 3.

Przypisy

1. Cyfry 3, 4 i 5 tworzą jedną z tzw. trójek pitagorejskich, gdzie suma kwadratów dwóch mniejszych liczb jest równa kwadratowi największej liczby – 3²+4²=9+16=25=5².
2. Spivey R. J., Ancient metrication of the King’s Chamber inside the Great Pyramid, sierpień 2016, https://www.researchgate.net/publication/306255649_Ancient_metrication_of_the_King’s_Chamber_inside_the_Great_Pyramid
3. Grzelak K., Tajemnice starożytnej geometrii. Babilończycy używali twierdzenia Pitagorasa 1000 lat przed narodzinami Pitagorasa, Focus.pl, 16 sierpnia 2021, https://www.focus.pl/artykul/tajemnice-starozytnej-geometrii-babilonczycy-uzywali-twierdzenia-pitagorasa-1000-lat-przed-narodzinami-pitagorasa
4. McRae M., Stonehenge Builders Used Pythagoras’ Theorem 2,000 Years Before He Was Born, 22 czerwca 2018, https://www.sciencealert.com/pythagoras-triangle-used-construction-stonehenge
5. Cox G., Stunning Stonehenge!, „Creation”, 42 (2), 2020, s. 36-38, https://creation.com/stonehenge
6. Landis D., The Genius of Ancient Man, Master Books, 2012, s. 69.
7. Kosowski A., Kosowska M.M., Sfery w przestrzeni, Wyd. Poligraf, 2013, s. 23.
8. Landis D., op. cit., s. 49.
9. Magli G., On the possible discovery of precessional effects in ancient astronomy, 1 sierpnia 2004, https://arxiv.org/ftp/physics/papers/0407/0407108.pdf
10. Sweatman M.B., Coombs A., Decoding European Palaeolithic art: Extremely ancient knowledge of precession of the equinoxes, „Royal Society Open Science”, 31 maja 2018, https://arxiv.org/ftp/arxiv/papers/1806/1806.00046.pdf
11. Freeth T. et. al., A Model of the Cosmos in the ancient Greek Antikythera Mechanism, „Scientific Reports”, 11, 2021, https://www.nature.com/articles/s41598-021-84310-w
12. Ibid.
13. Chrysopoulos P., The Antikythera Mechanism: New Research Uncovers Secrets of the World’s First Computer, „Greek Reporter”, 13 marca 2021, https://greekreporter.com/2021/03/13/antikythera-mechanism-the-worlds-first-computer-continues-to-amaze-scientists/
14. Merali Z., This 1,600-Year-Old Goblet Shows that the Romans Were Nanotechnology Pioneers, Smithsonian Magazine, wrzesień 2013, https://www.smithsonianmag.com/history/this-1600-year-old-goblet-shows-that-the-romans-were-nanotechnology-pioneers-787224/
15. Landis D., The Secrets of Ancient Man, Master Books, 2015, s. 92.
16. Serotta A., Carò F., Hidden Secrets of Ancient Egyptian Technology, 22 maja 2015, https://www.metmuseum.org/blogs/now-at-the-met/2015/ancient-egyptian-technology
17. Aamoth D., Cryptids: The Saqqara Bird, „TIME”, 9 czerwca 2010, https://techland.time.com/2010/06/09/cryptids-the-saqqara-bird/
18. Aeolipile, Encyclopaedia Brittanica, https://www.britannica.com/technology/aeolipile
19. Mitrica D., World’s first earthquake detector was invented 2000 years ago in China, 26 kwietnia 2019, https://www.zmescience.com/science/geology/worlds-first-seismoscope-53454/
20. Matthews R., Was the Baghdad Battery really a battery?, „Science Focus”, https://www.sciencefocus.com/science/was-the-baghdad-battery-really-a-battery/
21. Landis D., Ancient Man and Intelligence: Were People Originally Dumb Brutes or Brilliant?, w: The New Answers Book 4, Master Books, 2013, https://answersingenesis.org/human-evolution/brilliant-or-dumb-brutes/