Wiele praktyk wywodzących się z religii, m.in. mindfulness, niesie ze sobą korzyści psychiczne. Czy mogą również nam szkodzić?
Czym jest mindfulness?
Mindfulness wywodzi się z buddyjskich technik treningu umysłu. Według buddyzmu stabilny, skoncentrowany i klarowny umysł prowadzi do czystszej percepcji świata i zdolności do postrzegania rzeczy takimi, jakimi są w chwili obecnej1. Niemniej koncepcja świeckiej praktyki mindfulness jest stosunkowo nowa2. Jej początki sięgają lat 80. i wiążą się z pracą studenta medycyny, Jona Kabat-Zinna, który wraz z kolegami opracował program znany jako Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR).
Program ten umożliwił szerszej, niebuddyjskiej publiczności skorzystanie z treningu mindfulness3. Przyniósł on takie korzyści, jak poprawa radzenia sobie z emocjami, wyższa odporność na stres i zwiększona koncentracja4. Metaanaliza 209 badań5, obejmująca łącznie 12 145 uczestników z różnych grup wiekowych, płci i profilów klinicznych, wykazała, że Terapia Oparta na Uważności (Mindfulness Based Therapy – MBT) jest umiarkowanie skutecznym środkiem terapeutycznym dla różnych problemów psychologicznych, zwłaszcza w zakresie redukcji lęku, depresji i stresu.
Mindfulness a medytacja
Często terminy mindfulness i medytacja są zamiennie używane do opisu praktyki relaksu. Warto jednak zauważyć różnicę między mindfulness a medytacją ezoteryczną, która również zdobyła popularność we współczesnym świecie, wraz z taoistyczną jogą, procesem obudzenia energii tao oraz tzw. procesem nowych narodzin. Praktyka mindfulness to forma „naturalistycznej obserwacji, w której obiektami obserwacji są zauważalne zjawiska psychiczne, które normalnie pojawiają się podczas świadomego czuwania”6. Medytacja natomiast to szerokie pojęcie, które obejmuje różnorodne praktyki o zróżnicowanym tle kulturowym.
Choć mindfulness kojarzy się z „dyscypliną świadomości” i może być interpretowane jako praktyka medytacyjna, znacząco różni się od ezoterycznych praktyk medytacyjnych, które niestety mogą prowadzić do licznych komplikacji psychiatrycznych. Zaawansowane etapy medytacji prowadzą do stanu, w którym „umysł jest opróżniony ze wszystkich treści umysłowych”7. Medytację najlepiej zrozumieć jako „trans” lub „transcendencję świadomości”, których główne cechy to „częściowe oderwanie od natychmiastowego doświadczenia sensorycznego i zwiększona podatność na sugestię”8.
Chociaż praktykę tę często stosuje się do wspomagania samoregulacji i zarządzania emocjami, może się niestety wiązać z poważnymi ryzykami dla praktykującego, w tym depersonalizacją, derealizacją, objawami psychotycznymi takimi jak halucynacje, paranoja i zaburzenia nastroju. Paradoksalnie, jedna z praktyk medytacyjnych znana jako Medytacja Transcendentalna (TM), promowana jako środek oferujący relaks i złagodzenie stresu, może również zwiększyć uczucie lęku, napięcie, pobudzenie i epizody psychotyczne9. TM odnosi się do konkretnej formy cichej mantry i obejmuje „brak kontroli umysłu, brak monitorowania myśli”10. W początkach lat 2000. praktyki tej nauczano milionów ludzi, w tym studentów i praktykantów biznesu, „docierając również do Wall Street”11.
Czym jest chrześcijańska modlitwa według Biblii?
W Piśmie Świętym odnajdujemy różne formy komunikacji człowieka z Bogiem. Czasami jest to bezpośrednia rozmowa, innym razem wyrażana za pomocą pieśni i psalmów. Psalmy stanowią doskonały przykład modlitw, które pełniły również rolę formy medytacji. Poniżej kilka przykładów z Biblii ukazujących, jak wyglądała modlitwa w tradycji chrześcijańskiej:
- „Otwieram oczy, nim wyruszą nocne straże, aby rozmyślać o Twej obietnicy”12;
- „O, jakże kocham Twoje prawo! Rozmyślam o nim cały dzień”13;
- „Wspominam dawne dni, rozmyślam o wszystkich twoich dziełach i rozważam czyny twoich rąk”14.
- „Wspominam się na łożu moim, rozmyślam [org. medytuję] o tobie podczas straży nocnych”15;
- „Nie troszczcie się o nic, ale we wszystkim w modlitwie i błaganiach z dziękczynieniem powierzcie prośby wasze Bogu. A pokój Boży, który przewyższa wszelki rozum, strzec będzie serc waszych i myśli waszych w Chrystusie Jezusie. Wreszcie, bracia, myślcie tylko o tym, co prawdziwe, co poczciwe, co sprawiedliwe, co czyste, co miłe, co chwalebne, co jest cnotą i godne pochwały”16.
Celem modlitwy i kontemplacji chrześcijańskiej jest skupienie uwagi na słowie Bożym, Jego dziełach, miłości, obecności i błogosławieństwach. To nie tylko koncentracja na otaczającym nas świecie – choć praktyka ta jest korzystna dla zdrowia umysłu – ale także zwrócenie uwagi na Stwórcę. Modlitwa nie pustoszy umysłu z myśli, lecz raczej go napełnia właściwymi myślami o Bogu, pomagając nam odnaleźć spokój, mądrość, siłę i duchowy rozwój. Te praktyki nie podnoszą człowieka do roli Boga. Zamiast tego skoncentrowane są na Bogu, kierując myśli ku Niemu, by przynieść zdrową pokorę, równowagę w postrzeganiu siebie i innych oraz zaufanie, że Bóg troszczy się o nas i ma względem nas dobre zamiary.
Przypisy
- Gunaratana H. (2011), Mindfulness in plain English. 20th anniversary ed. Boston [Mass.]: Wisdom Publications.
- Hyland P. K., Lee R. A., Mills M. J. (2015), Mindfulness at Work: A New Approach to Improving Individual and Organizational Performance, Industrial and Organizational Psychology, 8(4), str. 576–602.
- Kabat-Zinn J. (2011), Some reflections on the origins of MBSR, skillful means, and the trouble with maps, Contemporary Buddhism, 12(1), str. 281–306.
- Grossman P. et al. (2004), Mindfulness-based stress reduction and health benefits, Journal of Psychosomatic Research, 57(1), str. 35–43.
- Khoury B. et al. (2013), Mindfulness-based therapy: A comprehensive meta-analysis, Clinical Psychology Review, 33(6), str. 763–771.
- Grossman P. et al. (2004), Mindfulness-based stress reduction and health benefits, Journal of Psychosomatic Research, 57(1), str. 36.
- Epstein M. D., Lieff J. D. (1981), Psychiatric complications of meditation practice, The Journal of Transpersonal Psychology, 13(2).
- Kuijpers H. J. H. et al. (2007), Meditation-Induced Psychosis, Psychopathology, 40(6), str. 461–464.
- Epstein M. D., Lieff J. D., op. cit.
- Transcendental Meditation (2019). Available at: https://uk.tm.org.
- Feloni R. (2016) How the offshoot of an ancient Hindu practice popularized by the Beatles made its way to Wall Street, Business Insider.
- Psalm 119,148-154; Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza.
- Psalm 119,97; Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza.
- Psalm 143,5; Uwspółcześniona Biblia Gdańska.
- Psalm 63,7; Biblia Warszawska.
- List św. Pawła do Filipian 4,6-8; Biblia Warszawska.