Medytacja, mindfulness i modlitwa: jak te praktyki się różnią?

Wiele praktyk wywodzących się z religii, m.in. mindfulness, niesie ze sobą korzyści psychiczne. Czy mogą również nam szkodzić?

Czym jest mindfulness?

Mindfulness wywodzi się z buddyjskich technik treningu umysłu. Według buddyzmu stabilny, skoncentrowany i klarowny umysł prowadzi do czystszej percepcji świata i zdolności do postrzegania rzeczy takimi, jakimi są w chwili obecnej¹. Niemniej koncepcja świeckiej praktyki mindfulness jest stosunkowo nowa². Jej początki sięgają lat 80. i wiążą się z pracą studenta medycyny, Jona Kabat-Zinna, który wraz z kolegami opracował program znany jako Mindfulness Based Stress Reduction (MBSR).

Program ten umożliwił szerszej, niebuddyjskiej publiczności skorzystanie z treningu mindfulness³. Przyniósł on takie korzyści, jak poprawa radzenia sobie z emocjami, wyższa odporność na stres i zwiększona koncentracja⁴. Metaanaliza 209 badań⁵, obejmująca łącznie 12 145 uczestników z różnych grup wiekowych, płci i profilów klinicznych, wykazała, że Terapia Oparta na Uważności (Mindfulness Based Therapy – MBT) jest umiarkowanie skutecznym środkiem terapeutycznym dla różnych problemów psychologicznych, zwłaszcza w zakresie redukcji lęku, depresji i stresu.

Mindfulness a medytacja

Często terminy mindfulness i medytacja są zamiennie używane do opisu praktyki relaksu. Warto jednak zauważyć różnicę między mindfulness a medytacją ezoteryczną, która również zdobyła popularność we współczesnym świecie, wraz z taoistyczną jogą, procesem obudzenia energii tao oraz tzw. procesem nowych narodzin. Praktyka mindfulness to forma „naturalistycznej obserwacji, w której obiektami obserwacji są zauważalne zjawiska psychiczne, które normalnie pojawiają się podczas świadomego czuwania”⁶. Medytacja natomiast to szerokie pojęcie, które obejmuje różnorodne praktyki o zróżnicowanym tle kulturowym.

Choć mindfulness kojarzy się z „dyscypliną świadomości” i może być interpretowane jako praktyka medytacyjna, znacząco różni się od ezoterycznych praktyk medytacyjnych, które niestety mogą prowadzić do licznych komplikacji psychiatrycznych. Zaawansowane etapy medytacji prowadzą do stanu, w którym „umysł jest opróżniony ze wszystkich treści umysłowych”⁷. Medytację najlepiej zrozumieć jako „trans” lub „transcendencję świadomości”, których główne cechy to „częściowe oderwanie od natychmiastowego doświadczenia sensorycznego i zwiększona podatność na sugestię”⁸.

Chociaż praktykę tę często stosuje się do wspomagania samoregulacji i zarządzania emocjami, może się niestety wiązać z poważnymi ryzykami dla praktykującego, w tym depersonalizacją, derealizacją, objawami psychotycznymi takimi jak halucynacje, paranoja i zaburzenia nastroju. Paradoksalnie, jedna z praktyk medytacyjnych znana jako Medytacja Transcendentalna (TM), promowana jako środek oferujący relaks i złagodzenie stresu, może również zwiększyć uczucie lęku, napięcie, pobudzenie i epizody psychotyczne⁹. TM odnosi się do konkretnej formy cichej mantry i obejmuje „brak kontroli umysłu, brak monitorowania myśli”¹⁰. W początkach lat 2000. praktyki tej nauczano milionów ludzi, w tym studentów i praktykantów biznesu, „docierając również do Wall Street”¹¹.

Czym jest chrześcijańska modlitwa według Biblii?

W Piśmie Świętym odnajdujemy różne formy komunikacji człowieka z Bogiem. Czasami jest to bezpośrednia rozmowa, innym razem wyrażana za pomocą pieśni i psalmów. Psalmy stanowią doskonały przykład modlitw, które pełniły również rolę formy medytacji. Poniżej kilka przykładów z Biblii ukazujących, jak wyglądała modlitwa w tradycji chrześcijańskiej:

• „Otwieram oczy, nim wyruszą nocne straże, aby rozmyślać o Twej obietnicy”¹²;
• „O, jakże kocham Twoje prawo! Rozmyślam o nim cały dzień”¹³;
• „Wspominam dawne dni, rozmyślam o wszystkich twoich dziełach i rozważam czyny twoich rąk”¹⁴.
• „Wspominam się na łożu moim, rozmyślam [org. medytuję] o tobie podczas straży nocnych”¹⁵;
• „Nie troszczcie się o nic, ale we wszystkim w modlitwie i błaganiach z dziękczynieniem powierzcie prośby wasze Bogu. A pokój Boży, który przewyższa wszelki rozum, strzec będzie serc waszych i myśli waszych w Chrystusie Jezusie. Wreszcie, bracia, myślcie tylko o tym, co prawdziwe, co poczciwe, co sprawiedliwe, co czyste, co miłe, co chwalebne, co jest cnotą i godne pochwały”¹⁶.

Celem modlitwy i kontemplacji chrześcijańskiej jest skupienie uwagi na słowie Bożym, Jego dziełach, miłości, obecności i błogosławieństwach. To nie tylko koncentracja na otaczającym nas świecie – choć praktyka ta jest korzystna dla zdrowia umysłu – ale także zwrócenie uwagi na Stwórcę. Modlitwa nie pustoszy umysłu z myśli, lecz raczej go napełnia właściwymi myślami o Bogu, pomagając nam odnaleźć spokój, mądrość, siłę i duchowy rozwój. Te praktyki nie podnoszą człowieka do roli Boga. Zamiast tego skoncentrowane są na Bogu, kierując myśli ku Niemu, by przynieść zdrową pokorę, równowagę w postrzeganiu siebie i innych oraz zaufanie, że Bóg troszczy się o nas i ma względem nas dobre zamiary.

Przypisy

1. Gunaratana H. (2011), Mindfulness in plain English. 20th anniversary ed. Boston [Mass.]: Wisdom Publications. 
2. Hyland P. K., Lee R. A., Mills M. J. (2015), Mindfulness at Work: A New Approach to Improving Individual and Organizational Performance, Industrial and Organizational Psychology, 8(4), str. 576–602.
3. Kabat-Zinn J. (2011), Some reflections on the origins of MBSR, skillful means, and the trouble with maps, Contemporary Buddhism, 12(1), str. 281–306.
4. Grossman P. et al. (2004), Mindfulness-based stress reduction and health benefits, Journal of Psychosomatic Research, 57(1), str. 35–43.
5. Khoury B. et al. (2013), Mindfulness-based therapy: A comprehensive meta-analysis, Clinical Psychology Review, 33(6), str. 763–771. 
6. Grossman P. et al. (2004), Mindfulness-based stress reduction and health benefits, Journal of Psychosomatic Research, 57(1), str. 36.
7. Epstein M. D., Lieff J. D. (1981), Psychiatric complications of meditation practice, The Journal of Transpersonal Psychology, 13(2).
8. Kuijpers H. J. H. et al. (2007), Meditation-Induced Psychosis, Psychopathology, 40(6), str. 461–464.
9. Epstein M. D., Lieff J. D., op. cit.
10. Transcendental Meditation (2019). Available at: https://uk.tm.org.
11. Feloni R. (2016) How the offshoot of an ancient Hindu practice popularized by the Beatles made its way to Wall Street, Business Insider.
12. Psalm 119,148-154; Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza.
13. Psalm 119,97; Pismo Święte Starego i Nowego Przymierza.
14. Psalm 143,5; Uwspółcześniona Biblia Gdańska.
15. Psalm 63,7; Biblia Warszawska.
16. List św. Pawła do Filipian 4,6-8; Biblia Warszawska.