Pstrąg źródlany (Salvelinus fontinalis) to gatunek słodkowodnej ryby należącej do rodzaju Salvelinus, czyli głowacza, w obrębie rodziny łososiowatych (Salmonidae). Naturalnie występuje we wschodniej części Ameryki Północnej. Spotkać go można w Kanadzie oraz w Stanach Zjednoczonych. Amerykańska Służba Leśna wyróżnia dwie formy tego gatunku. Pierwszą z nich są długo żyjące populacje potamodromiczne. Zasiedlają jezioro Górne. Znane są jako tzw. coasters. Drugą formą są krótkowieczne i drapieżne populacje anadromiczne. Pojawiają się w północnych jeziorach i nadmorskich rzekach od Long Island aż po Zatokę Hudsona. Określa się je mianem salters.
W zależności od regionu pstrąg źródlany bywa również nazywany pstrągiem wschodnim, pstrągiem cętkowanym, głowaczem źródlanym, brookie, squaretail czy nawet pstrągiem błotnym. Dorosłe osobniki formy coaster mogą osiągać długość ponad 60 cm i wagę do 6,8 kg. Przeciętny salter mierzy od 15 do 38 cm i waży od 0,5 do 2,3 kg. Ryba wyróżnia się oliwkowozielonym ubarwieniem ciała z czerwonymi plamkami otoczonymi niebieskimi obwódkami, pomarańczowymi płetwami z czarno-białymi krawędziami oraz charakterystycznym marmurkowaniem na grzbiecie. Dieta pstrąga źródlanego zależy od sezonu i środowiska. Zwykle obejmuje owady wodne i lądowe, larwy ryb, skorupiaki, zooplankton i dżdżownice.
Od XIX wieku pstrąg źródlany był sztucznie introdukowany poza swoim rodzimym zasięgiem, zarówno w Ameryce Północnej, jak i w wielu innych regionach świata. Działania te miały na celu wzmocnienie zasobów rybackich. Opierały się głównie na sztucznym rozrodzie i akwakulturze. Niestety, tam, gdzie został wprowadzony, często wypierał rodzime gatunki ryb, żerując na nich, konkurując o zasoby lub krzyżując się z nimi. Z tego powodu trafił na listę 100 najbardziej inwazyjnych gatunków świata.
Pomimo że nie figuruje na czerwonej liście gatunków zagrożonych Międzynarodowej Unii Ochrony Przyrody (IUCN), to rodzime populacje we wschodnich Stanach Zjednoczonych znajdują się w odwrocie. Przyczyną są zanieczyszczenia wód, degradacja siedlisk, obecność gatunków inwazyjnych i piętrzenie rzek.
Taksonomia
Pstrąg źródlany został po raz pierwszy opisany naukowo w 1814 roku przez przyrodnika Samuela Lathama Mitchilla pod nazwą Salmo fontinalis. Później przeniesiono go do rodzaju głowaczy (Salvelinus), który w Ameryce Północnej obejmuje również takie gatunki jak troć jeziorowa, pstrąg tęczowy, malma oraz głowacz pręgopłetwy. Nazwa gatunkowa fontinalis pochodzi z łaciny. Oznacza „źródlany”. Odnosi się do naturalnego środowiska ryby: czystych, chłodnych strumieni i jezior.
Podgatunki
Systematyka pstrąga źródlanego nie jest bardzo skomplikowana. Zaproponowano zaledwie dwa podgatunki. Salvelinus fontinalis timagamiensis występuje endemicznie w dwóch jeziorach w dystrykcie Temagami w kanadyjskim Ontario. Salvelinus agassizii lub S. f. agassizii z kolei uznawany jest dziś za wymarły. Ostatni raz widziany był w 1930 roku w Dublin Pond, w stanie New Hampshire. Biolog Robert J. Behnke uznawał go za silnie wyspecjalizowaną formę pstrąga źródlanego.
Hybrydy
Pstrąg źródlany łatwo krzyżuje się zarówno z blisko spokrewnionymi gatunkami z rodzaju Salvelinus, jak i z przedstawicielami innych rodzajów. Jednym z takich mieszańców jest splake – krzyżówka z trocią jeziorową (S. namaycush). W naturze rzadki, ale powszechnie uzyskiwany sztucznie i wykorzystywany do zarybiania jezior. Mimo że splake są płodne, ich rozród w warunkach naturalnych jest utrudniony z powodów behawioralnych. Rośną szybciej niż pstrągi źródlane, wcześniej przechodzą na dietę rybożerną i lepiej znoszą konkurencję.
Pstrąg tygrysi z kolei to międzyrodzajowy mieszaniec pstrąga źródlanego i pstrąga potokowego (Salmo trutta). Rzadko występuje w naturze, ale bywa hodowany sztucznie. Takie hybrydy są niemal zawsze bezpłodne. Cenione są w programach zarybiania z uwagi na szybki wzrost i silny instynkt drapieżny, który pomaga ograniczać populacje gatunków niepożądanych w łowiskach.
Istnieje także hybryda pstrąga źródlanego z głowaczem arktycznym (S. alpinus), znana jako sparctic char.
Opis pstrąga źródlanego
Pstrąg źródlany wyróżnia się ciemnozielonym do brunatnego ubarwieniem, z charakterystycznym marmurkowym wzorem. Jaśniejsze linie pokrywają grzbiet i boki ryby, często sięgając aż do płetwy ogonowej. Wzdłuż boków widoczne są także czerwone kropki otoczone niebieskimi obwódkami. Brzuch oraz dolne płetwy mają czerwonawy odcień. Płetwy wyróżniają się białymi, kontrastowymi krawędziami. W okresie tarła, szczególnie u samców, brzuch przybiera intensywnie czerwony lub pomarańczowy kolor.
Długość pstrągów źródlanych waha się zazwyczaj od 25 do 65 cm, przy wadze od 0,3 do 3 kg. Największy odnotowany osobnik mierzył 86 cm i ważył 6,6 kg. Choć przeciętnie ryby te żyją do siedmiu lat, w Kalifornii, gdzie zostały introdukowane, obserwowano osobniki w wieku nawet 15 lat. Tempo wzrostu zależy od wielu czynników: wieku, pory roku, temperatury wody i powietrza, a także przepływu wody. Ten ostatni czynnik znacząco wpływa na relację między temperaturą a przyrostem masy. Wiosną ryby rosną szybciej przy wyższych temperaturach, jeśli towarzyszy im silniejszy przepływ wody.
Zasięg występowania
Pstrąg źródlany naturalnie występuje na rozległym obszarze wschodniej Ameryki Północnej. Jego zasięg obejmuje Kanadę. Spotkać go można od dorzecza Zatoki Hudsona po prowincje morskie i system Wielkich Jezior oraz Rzekę Świętego Wawrzyńca – a także północno-wschodnie Stany Zjednoczone oraz górne dorzecze Missisipi aż po wschodnią Iowę. Na południu, w Appalachach, gatunek coraz częściej bytuje wyłącznie w wyżej położonych, trudno dostępnych strumieniach w Georgii i Karolinie Południowej. Tamtejsze populacje zostały poważnie ograniczone przez utratę siedlisk oraz konkurencję ze strony introdukowanych pstrągów potokowych i tęczowych.
Już od połowy XIX wieku pstrąg źródlany był celowo wprowadzany poza swój rodzimy zasięg. Początkowo rozszerzono jego występowanie na zachód Stanów Zjednoczonych, głównie dzięki działaniom American Acclimatization Society oraz instytucjom federalnym i stanowym. W kolejnych dekadach ryba trafiła także do Europy, Ameryki Południowej i Oceanii – między innymi do Argentyny i Nowej Zelandii. Choć nie wszystkie introdukcje zakończyły się sukcesem, wiele z nich doprowadziło do powstania dzikich, samopodtrzymujących się populacji w nienaturalnych dla gatunku środowiskach.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Przydacznia olbrzymia
- Pręgowiec amerykański
- Życie bociana – ile trwa i od czego zależy?
- Rodzaje dinozaurów – poznaj podział, gatunki i ciekawostki
- Dziwny przypadek Zaginionej Eskadry
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Brook_trout [dostęp: 30.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Jay Flemin. Licencja: Domena Publiczna.
