Pstrąg tęczowy, tęczak kalifornijski, pstrąg kalifornijski, pstrąg łososiowy (Oncorhynchus mykiss) to gatunek ryby łososiowatej. Pierwotnie występował w zimnych dopływach Pacyfiku w Ameryce Północnej i Azji. Jedną z jego form jest wędrowny pstrąg tęczowy (ang. steelhead), który po kilku latach spędzonych w oceanie wraca do rzeki na tarło. Forma ta odnosi się do wybrzeżnego pstrąga tęczowego (O. m. irideus) lub pstrąga tęczowego z dorzecza Kolumbii (O. m. gairdneri).
Osobniki dorosłe zamieszkujące strumienia zazwyczaj ważą od 0,5 do 2,5 kg. Formy żyjące w jeziorach lub migrujące do morza mogą osiągać nawet 9 kg. Ubarwienie różni się znacznie w zależności od podgatunku i środowiska. Charakterystycznym znakiem dorosłych ryb jest szeroki, czerwonawy pas biegnący wzdłuż linii bocznej. Ciągnie się od skrzeli po ogon. Szczególnie wyraźny jest u samców w okresie rozrodu.
Zarówno dziko żyjące, jak i hodowlane formy pstrąga tęczowego zostały rozprzestrzenione jako gatunek konsumpcyjny i sportowy w ponad 45 krajach na wszystkich kontynentach z wyjątkiem Antarktydy. Niestety, wprowadzenie tego gatunku poza naturalny zasięg – m.in. do Stanów Zjednoczonych, Europy Południowej, Australii, Nowej Zelandii i Ameryki Południowej – wpłynęło negatywnie na lokalne ekosystemy. Pstrągi mogą wypierać rodzime gatunki poprzez drapieżnictwo, rywalizację o zasoby, przenoszenie chorób (jak wirująca choroba ryb) oraz krzyżowanie się z pokrewnymi rybami. Z tego powodu tęczak kalifornijski znajduje się na liście 100 najbardziej inwazyjnych gatunków świata.
W niektórych regionach introdukcja pstrąga łososiowego przyniosła pozytywne efekty – zwłaszcza w wodach wcześniej pozbawionych ryb lub tam, gdzie rodzime populacje zostały mocno zredukowane. Przykłady to Wielkie Jeziora w Ameryce Północnej czy rzeka Firehole w Wyoming. Powstały tam atrakcyjne łowiska sportowe.
Część lokalnych populacji poszczególnych podgatunków jest zagrożona lub narażona na wyginięcie. Warto dodać, że steelhead jest oficjalną rybą stanu Waszyngton.
Taksonomia
Naukowa nazwa pstrąga tęczowego to Oncorhynchus mykiss. Gatunek został po raz pierwszy opisany w 1792 roku przez niemieckiego przyrodnika i taksonoma Johanna Juliusa Walbauma na podstawie okazów pochodzących z Kamczatki. Epitet mykiss wywodzi się od lokalnej, kamczackiej nazwy ryby – mykizha. Nazwa rodzajowa Oncorhynchus pochodzi z greki: ὄγκος (ónkos) oznacza „zgrubienie” lub „hak”, a ῥύγχος (rhúnkhos) – „ryj” lub „pysk”. Odnosi się to do charakterystycznie zagiętej szczęki samców w okresie tarła.
W 1836 roku szkocki przyrodnik Sir John Richardson opisał jeden z okazów tęczaka kalifornijskiego jako Salmo gairdneri. Upamiętnił w ten sposób Mereditha Gairdnera – lekarza Kompanii Zatoki Hudsona, który dostarczył mu egzemplarze z Fortu Vancouver nad rzeką Kolumbia. Dwie dekady później, w 1855 roku, William P. Gibbons z California Academy of Sciences opisał populację pstrąga jako Salmo iridia (z łac. „tęczowy”). Nazwa ta została później poprawiona na Salmo irideus. Obie jednak wyszły z użycia po ustaleniu, że opisywane osobniki są tożsame z gatunkiem opisanym przez Walbauma, a więc jego nazwa ma pierwszeństwo.
Przełom nastąpił w 1989 roku, kiedy to badania morfologiczne i genetyczne wykazały, że pstrągi z dorzecza Pacyfiku są bliżej spokrewnione z łososiami pacyficznymi (rodzaj Oncorhynchus) niż z europejskimi i atlantyckimi gatunkami rodzaju Salmo (np. łososiem atlantyckim Salmo salar czy pstrągiem potokowym Salmo trutta). W wyniku tych ustaleń taksonomowie przenieśli tęczaka kalifornijskiego i pokrewne gatunki do rodzaju Oncorhynchus. Nazwa Oncorhynchus mykiss, zgodna z zasadą pierwszeństwa, została uznana za poprawną nazwę gatunkową.
Dawne nazwy irideus i gairdneri pozostały w użyciu jako nazwy podgatunków – odpowiednio dla nadbrzeżnego pstrąga tęczowego (O. m. irideus) oraz pstrąga z dorzecza Kolumbii (O. m. gairdneri). To właśnie migrujące formy tych podgatunków nazywa się dziś powszechnie steelhead.
Opis pstrąga tęczowego
Dorosłe osobniki pstrąga tęczowego zamieszkujące wody rzeczne zazwyczaj osiągają masę od 0,5 do 2,5 kg. Formy jeziorowe i anadromiczne, czyli wędrowne, mogą dorastać nawet do 9 kg. Ubarwienie różni się znacząco w zależności od regionu i podgatunku. Typowe formy słodkowodne mają niebieskozielony lub oliwkowozielony grzbiet z licznymi czarnymi plamkami na całej długości ciała. Charakterystycznym elementem dorosłych ryb jest szeroki, czerwonawy pas biegnący wzdłuż linii bocznej. Ciągnie się od skrzeli aż po ogon. Szczególnie wyraźny jest u samców w okresie godowym. Płetwa ogonowa jest raczej kwadratowa i tylko lekko wcięta.
Formy jeziorowe i morskie mają zwykle bardziej srebrzyste ubarwienie. Czerwona pręga niemal całkowicie zanika. Młode tęczaki kalifornijskie mają ciemne, pionowe pasy typowe dla młodocianych łososiowatych. U niektórych form pstrąga czerwonego (redband trout) oraz złotego (golden trout), znaki te pozostają widoczne także u osobników dorosłych.
Niektóre populacje nadbrzeżnych pstrągów tęczowych (O. m. irideus), pstrąga z dorzecza Kolumbii (O. m. gairdneri) oraz hybrydy z pstrągiem kroplowanym (cutbow) mogą mieć także czerwonawe lub różowe znaczenia na gardle.
W wielu regionach pstrągi hodowlane da się odróżnić od dzikich dzięki przycięciu płetw. Najczęściej usuwa się płetwę tłuszczową. Jest to popularna metoda stosowana w zarządzaniu rybostanem w celu oznaczenia osobników pochodzących z hodowli.
Dieta
Pstrągi tęczowe to drapieżniki o niezwykle zróżnicowanej diecie. Zjadają niemal wszystko, co uda im się schwytać. Choć nie są tak agresywne ani tak silnie rybożerne jak pstrągi potokowe czy głowacze, to ich menu wciąż jest bogate. Zarówno dorosłe osobniki, jak i młodociane formy wędrownych pstrągów tęczowych żyjące w wodach słodkich, regularnie polują na larwy, poczwarki i postacie dorosłe owadów wodnych – głównie chruścików, jętek, widelnic oraz muchówek. Chętnie zjadają też ikrę ryb, a także owady lądowe (mrówki, chrząszcze, pasikoniki, świerszcze), które przypadkowo wpadają do wody. Zdarza im się również żywić glonami.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pstrąg źródlany
- Przydacznia olbrzymi
- Jakie dinozaury żyły w Polsce?
- Wróbel a mazurek – jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Czym są zmiany klimatyczne na Ziemi? Jaki jest w nich udział człowieka i jak możemy temu zaradzić
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Rainbow_trout [dostęp: 30.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Engbretson Ericn. Licencja: Domena Publiczna.
