Przydacznia olbrzymia (Tridacna gigas) to najbardziej rozpoznawalny gatunek spośród tzw. małży olbrzymich – największych żyjących dziś małż na świecie. Choć wiele innych przedstawicieli rodzaju Tridacna także określanych jest mianem „olbrzymich”, to właśnie T. gigas osiąga najbardziej imponujące rozmiary i bywa najczęściej mylona z innymi. Spotykana jest w płytkich rafach koralowych Oceanu Indyjskiego i południowego Pacyfiku. Może ważyć ponad 200 kg, dorastać do 120 cm długości i dożywać ponad stu lat.
Przydacznie były znane społecznościom Azji Południowo-Wschodniej od tysiącleci. Już w 1521 roku wspominał o nich w swym dzienniku wenecki podróżnik Antonio Pigafetta. Dziś, mimo szerokiego zasięgu – od wybrzeży Filipin po Morze Południowochińskie i rafy Malezji – gatunek znika z wielu rejonów, w których kiedyś występował licznie. Przydacznie zamieszkują piaszczyste dno koralowe lub pokruszone rafy, sięgając głębokości nawet 20 metrów.
Mimo że larwy są planktoniczne, dorosłe osobniki prowadzą osiadły tryb życia. Sekretem ich sukcesu jest symbioza z jednokomórkowymi glonami – zooksantelami – które żyją w ich tkance płaszczowej. W ciągu dnia muszla się otwiera, a płaszcz wystawiany jest na słońce, by umożliwić algom fotosyntezę. Dzięki temu małża czerpie większość energii z procesu, który dziś inspiruje naukowców pracujących nad wydajnymi bioreaktorami.
Anatomia
Młode osobniki przydaczni olbrzymiej trudno odróżnić od innych przedstawicieli podrodziny Tridacninae. Inaczej sprawa wygląda w przypadku dorosłych małż, które posiadają niezwykle unikalną cechę. Jako jedyne nie są w stanie całkowicie zamknąć muszli. Zawsze pozostaje widoczna część ich brązowożółtego płaszcza. Odróżnienie je to od podobnego gatunku T. derasa. Identyfikację ułatwiają także fałdy pionowe na muszli. Przydacznia olbrzymia ma ich cztery lub pięć, podczas gdy T. derasa sześć lub siedem.
Muszla przydaczni, podobnie jak szkielet koralowców, powstaje w wyniku biomineralizacji – procesu budowania struktury wapiennej, silnie uzależnionego od sezonowych zmian temperatury. Analiza stosunku izotopów tlenu oraz proporcji strontu do wapnia w materiale muszli pozwala naukowcom odczytywać dane o historycznych temperaturach powierzchni mórz.
Szczególne zainteresowanie badaczy budzi płaszcz przydaczni. Jego brzeg pokrywają setki, a nawet tysiące oczek o średnicy zaledwie 0,5 mm. Każde z nich to zagłębienie z otworem przypominającym źrenicę i podstawą złożoną ze stu lub więcej fotoreceptorów, reagujących m.in. na światło ultrafioletowe. Cecha ta może być unikalna w świecie mięczaków. Dzięki nim T. gigas potrafi częściowo zamknąć muszlę w odpowiedzi na nagłe przyciemnienie, zmianę kierunku światła lub ruch w pobliżu. Cały układ optyczny tworzy obraz poprzez lokalne wygaszanie światła w poszczególnych oczkach z wykorzystaniem pigmentu. To niezwykle zaawansowany mechanizm, jak na organizm bezkręgowy.
Największy znany okaz
Największy znany okaz przydaczni olbrzymiej miał aż 137 cm długości. Ważył 230 kg po śmierci. Szacuje się, że za życia jego masa mogła dochodzić do 250 kg. Został odkryty około 1817 roku u północno-zachodnich wybrzeży Sumatry, Jego imponujące muszle można dziś podziwiać w muzeum w Irlandii Północnej.
Jeszcze cięższy egzemplarz znaleziono w 1956 roku u wybrzeży japońskiej wyspy Ishigaki. Choć muszla miała mniejszą długość – 115 cm – to ważyła aż 333 kg po śmierci. Masa żywego zwierzęcia mogła wynosić nawet 340 kg. Te rekordowe okazy pokazują, do jakich rozmiarów potrafią dorosnąć te niezwykłe, symbiotyczne mięczaki.
Ekologia przydaczni olbrzymiej
Pokarm
Choć przydacznie olbrzymie są filtratorami, to aż 65–70 procent ich zapotrzebowania energetycznego pokrywa symbioza z glonami zooksantelami. Dzięki temu potrafią osiągać ponad metr długości, nawet w ubogich w składniki odżywcze wodach raf koralowych. Specjalny układ krążenia umożliwia im utrzymywanie znacznie większej liczby symbiontów w przeliczeniu na objętość ciała niż u innych organizmów. Brzegi płaszcza są wręcz „naszpikowane” zooksantellami. Wykorzystują one dostarczany przez małżę dwutlenek węgla, fosforany i azotany do prowadzenia fotosyntezy.
U najmniejszych osobników – o suchej masie tkanki rzędu 10 miligramów – filtracja dostarcza około 65% węgla potrzebnego do oddychania i wzrostu. Dla większych małż (ok. 10 gramów suchej masy) udział ten spada do zaledwie 34%. Podkreśla to znaczenie fotosyntezy jako dominującego źródła energii w dorosłym życiu przydaczni. Co ciekawe, te same gatunki zooksanteli mogą żyć zarówno w tkankach mały, jak i w koralach budujących rafę, tworząc sieć współzależności w ekosystemie.
Rozmnażanie
Przydacznie olbrzymie rozmnażają się płciowo. Są obojnakami. Każdy osobnik wytwarza zarówno komórki jajowe, jak i plemniki. Choć samozapłodnienie nie zachodzi, posiadanie obu funkcji rozrodczych umożliwia każdej przydaczni reprodukcję z dowolnym innym przedstawicielem gatunku. Taka strategia nie tylko ułatwia znalezienie partnera, ale też podwaja potencjalną liczbę potomstwa. Jednocześnie zapewnia różnorodność genetyczną kolejnych pokoleń.
Ze względu na osiadły tryb życia, przydacznie rozmnażają się przez tarło zewnętrzne. Uwalniają plemniki i jaja bezpośrednio do wody. Cały proces jest synchronizowany za pomocą specjalnej substancji zwanej SIS (spawning induced substance). Działa ona jak biologiczny sygnał uruchamiający tarło. SIS wydostaje się przez syfon wydalniczy. Jest natychmiast wykrywany przez inne małże dzięki chemoreceptorom umieszczonym przy syfonie wpustowym. Sygnał dociera następnie do zwojów nerwowych, pełniących funkcję prymitywnego mózgu.
Pod wpływem SIS małża nabrzmiewa w centralnej części płaszcza i kurczy mięsień zwieracza, zamykając syfon wpustowy. Następnie pompuje wodę do wnętrza i gwałtownie wyrzuca jej zawartość przez syfon wydalniczy. Po kilku takich „suchych” skurczach zaczyna się właściwe tarło. Do wody trafiają komórki rozrodcze. Jaja mają średnicę ok. 100 mikrometrów. Dorosły osobnik potrafi uwolnić ich ponad 500 milionów jednocześnie.
Tarło zwykle zbiega się z przypływami w okolicach pełni i nowiu. Skurcze związane z uwalnianiem gamet występują co dwie–trzy minuty. Całe zjawisko może trwać od pół godziny do nawet dwóch i pół godziny. Osobniki, które nie reagują na sygnały z otoczenia, mogą pozostawać w stanie czasowej nieaktywności rozrodczej.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Pręgowiec amerykański
- Pójdźka ziemna – sowa ziemna – sówka ziemna
- Zimowe zwyczaje ptaków! Kiedy sójki i jaskółki odlatują na zimę z Polski?
- Projektowanie ludzi – szansa czy zagrożenie?
- Fenomen mózgu i jego implementacja
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Giant_clam [dostęp: 30.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Charles J. Sharp. Licencja: CC BY-SA 4.0.
