Pójdźka ziemna, sowa ziemna, sówka ziemna (Athene cunicularia) to niewielka, długonoga sowa prowadząca głównie naziemny tryb życia. Występuje na otwartych terenach obu Ameryk. Zamieszkuje prerie, półpustynie, tereny rolnicze oraz suche obszary porośnięte niską roślinnością. Gniazduje i odpoczywa w norach, które rzadko kopie sama. Zamiast tego wykorzystuje opuszczone korytarze stworzone wcześniej przez inne zwierzęta, jak borsuki amerykańskie (Taxidea taxus), lisy (Vulpes sp.), susły czy pieski preriowe (Cynomys spp.).
W odróżnieniu od większości sów bywa aktywna także za dnia. Unika jednak największych upałów. Poluje głównie o zmierzchu i świcie. Korzysta z doskonałego słuchu i wzroku przystosowanego do słabego oświetlenia. Jej długie nogi to adaptacja do życia na otwartych przestrzeniach – od prerii po pustynie. Dzięki nim potrafi biegać za zdobyczą niczym kukawka kalifornijska, a także łatwiej wzbijać się w powietrze. Mimo to unika długich lotów. Zwykle wznosi się jedynie nisko nad ziemię, głównie w sytuacjach zagrożenia.
Taksonomia
Sowę ziemną po raz pierwszy opisał hiszpański przyrodnik Juan Ignacio Molina w 1782 roku. Nadał jej nazwę Strix cunicularia. Okaz pochodził z Chile. Epitet gatunkowy cunicularia wywodzi się z łaciny. Oznacza „kopiący nory” lub „górnik”. Obecnie gatunek klasyfikowany jest w rodzaju Athene, utworzonym w 1822 roku przez niemieckiego zoologa Friedricha Boie. Choć dawniej niektórzy badacze umieszczali pójdźkę ziemną w odrębnym, monotypowym rodzaju Speotyto ze względu na odmienną morfologię i kariotyp, to dane osteologiczne i analizy DNA potwierdziły jej bliskie pokrewieństwo z innymi sowami z rodzaju Athene.
Opisano aż 18 podgatunków sówki ziemnej. Różnice między nimi są często subtelne, a zasadność wyróżnienia niektórych wciąż budzi wątpliwości. Dwa z podgatunków – z Gwadelupy i Antigui – wymarły na początku XX wieku. Większość podgatunków występuje w Andach oraz na wyspach karaibskich. Niektóre populacje, jak np. sowa ziemna z Florydy (A. c. floridana), uznawana są za narażone na wyginięcie, ale ich relacje względem innych karaibskich form pozostają niejasne.
Szczątki podgatunku A. c. providentiae odkryto na Bahamach. Jego związek z dzisiejszą populacją z Florydy nie został dotąd ustalony. Niewyjaśnione pozostaje również pokrewieństwo kopalnych form z innych karaibskich wysp, takich jak Jamajka, Portoryko czy Kajmany, które zanikły prawdopodobnie wskutek zmian klimatycznych i podniesienia poziomu mórz. Co ciekawe, te wymarłe sowy różniły się rozmiarami od współczesnych.
Opis sowy ziemnej
Sowy ziemne wyróżniają się intensywnie żółtymi oczami oraz dziobem, którego kolor – od ciemnożółtego po szary – zależy od podgatunku. Nie posiadają charakterystycznych dla wielu sów pęczków piór na uszach, a ich twarz zdobi spłaszczony, kolisty dysk. Nad oczami biegną wyraźne białe „brwi”. Pod dziobem widoczna jest biała plama przypominająca brodę – ptaki rozdymają ją i prezentują. Gdy są zaniepokojone, poruszają głową ruchem przypominającym kiwanie.
Dorosłe osobniki mają brązową głowę i skrzydła pokryte białymi plamkami. Spód ciała jest jaśniejszy – biały z nieregularnym brązowym cętkowaniem lub prążkowaniem, zależnie od podgatunku. Młode przypominają dorosłe. Brakuje im jednak większości białych plamek na grzbiecie i prążków na brzuchu. Mają za to jasnobeżowy pasek na górnej powierzchni skrzydeł oraz piersi w kolorze beżowym, a nie białym. Wszystkie przedstawicie gatunku, wyróżniają się stosunkowo długimi, szarawo ubarwionymi nogi – dłuższymi niż u innych sów.
Samce i samice są do siebie bardzo podobne. Nie wykazują wyraźnego dymorfizmu płciowego. Samice zazwyczaj ważą więcej. Samce z kolei mają dłuższe skrzydła i ogony. U dorosłych samców upierzenie może wydawać się jaśniejsze, ponieważ spędzają więcej czasu poza norą w ciągu dnia. Ich pióra ulegają odbarwieniu pod wpływem słońca. Długość ciała sowy ziemnej wynosi od 19 do 28 cm, a rozpiętość skrzydeł od 51 do 61 cm. Masa ciała mieści się w przedziale 140–240 gramów. Dla porównania – dorosła sowa ziemna jest nieco większa od drozda wędrownego.
Zasięg występowania
Przed kolonizacją obu Ameryk przez Europejczyków, sowy ziemne najprawdopodobniej zamieszkiwały wszystkie dostępne i odpowiednie siedliska Nowego Świata. Obecnie ich zasięg w Ameryce Północnej uległ ograniczeniu, głównie w wyniku działalności człowieka. Odwrotną tendencję obserwuje się natomiast w Ameryce Południowej. Gatunek rozszerza tam swoje terytorium na obszary wcześniej pokryte lasem – w wyniku postępującego wylesiania.
W zachodnich Stanach Zjednoczonych najliczniejsze populacje podgatunku A. c. hypugaea występują m.in. na terenie rezerwatu Rocky Mountain Arsenal National Wildlife Refuge. Stale zamieszkują także Kolorado, Arizonę, Nowy Meksyk, Teksas i Kalifornię. Ich liczebność spada tam jednak z powodu presji urbanizacyjnej i intensywnej zabudowy.
Zasięg występowania pójdźki ziemnej rozciąga się od południowych prowincji Kanady – Kolumbii Brytyjskiej, Alberty, Saskatchewan i Manitoby – przez Meksyk aż po zachodnią Panamę. Ptaki spotkać można również na Florydzie i niektórych wyspach karaibskich. W Ameryce Południowej są powszechnie obecne w niemal każdym kraju, z wyjątkiem gęsto zalesionego wnętrza Amazonii i najwyższych partii Andów. Preferują raczej umiarkowane i subtropikalne rejony przybrzeżne. Na południe od Amazonii populacja gatunku ponownie się zwiększa. Sowy występują licznie od południowej Brazylii i Pantanalu aż po Patagonię i Ziemię Ognistą.
Na większości obszarów występowania sówki ziemne prowadzą osiadły tryb życia przez cały rok. Tylko populacje gniazdujące w Kanadzie i północnych stanach USA odbywają sezonowe migracje. Spędzają zimy w Meksyku i południowych rejonach Stanów Zjednoczonych.
Sowa ziemna – ekologia
Sowy ziemne mogą dożyć co najmniej 9 lat na wolności, a w niewoli – nawet ponad dekadę. Ich życie w naturalnym środowisku wiąże się z wieloma zagrożeniami. Często giną pod kołami pojazdów, a do ich naturalnych drapieżników należą m.in. borsuki, kojoty i węże. Nierzadko padają też ofiarą psów i kotów – zarówno dzikich, jak i domowych. W badaniach przeprowadzonych w kolumbijskim parku narodowym La Macarena dwa osobniki nie wykazywały obecności pasożytów krwi. Może to wskazywać na wysoką odporność w niektórych populacjach.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Potrzos (zwyczajny)
- Potrzeszcz
- Czy ryba to zwierzę?
- Największy ssak na świecie – płetwal błękitny
- Niedźwiedziopsy – czy powrócą?
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Burrowing_owl [dostęp: 30.08.2025]
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Frank Schulenburg. Licencja: CC BY-SA 4.0.
