Projektowanie ludzi – szansa czy zagrożenie?

Na czym polega projektowanie ludzi, a dokładniej ich genetyczne modyfikowanie? Jakie szanse i zagrożenia może przynieść światu ta technologia?

Czwarta rewolucja przemysłowa to nie tylko sztuczna inteligencja, Internet rzeczy czy drukarki 3D. Bardzo interesujące zmiany dokonują się również na polu biologii i genetyki. Do jednych z największych osiągnięć ludzkości należy bowiem uzyskanie pierwszego całkowitego genomu w 2003 roku. Stało się to w ramach tzw. Human Genome Project (Projektu ludzkiego genomu). Cały projekt trwał 13 lat i wydano na niego 2,7 miliarda dolarów. Od tego czasu koszt sekwencjonowania genomu znacznie spadł. W 2009 roku wynosił on 100 000 dolarów, a w 2016 roku już tylko 1000 dolarów¹. Dzisiejsze badania genomu człowieka wynoszą kilkaset złotych i potrafią powiedzieć nam, skąd pochodzili nasi przodkowie.

Jednak sekwencjonowanie DNA to jedno, a jego edycja to już trochę co innego. Ta druga technika stała się bardziej dostępna wraz z wynalezieniem metody CRISPR/Cas9 w 2012 roku. Polega ona na wykorzystaniu mechanizmu immunologicznego odkrytego u bakterii E. coli, zwanego właśnie CRISPR (Clustered Regularly-Interspaced Short Palindromic Repeats, pol. zgrupowane, regularnie rozproszone, krótkie, powtarzające się sekwencje palindromiczne), aby przy pomocy białka Cas9 wycinać określone fragmenty DNA. W 2020 roku odkrywczyni tej metody, Jennifer Doudna i Emmanuelle Charpentier, otrzymały nagrodę Nobla z dziedziny chemii².

Pierwsi genetycznie zmodyfikowani ludzie na Ziemi

Jednak chińscy naukowcy poszli jeszcze dalej. Znając możliwości, jakie daje metoda CRISPR, prof. He Jiankui, biofizyk z Południowego Uniwersytetu Nauki i Techniki w Shenzhen, dokonał rzeczy rewolucyjnej. W listopadzie 2018 roku ogłosił narodziny dwóch genetycznie modyfikowanych dziewczynek bliźniaczek, którym nadano imiona Lulu i Nana. W następnym roku urodziła się trzecia dziewczynka imieniem Amy³. Naukowcy wykorzystali metodę CRISPR przy modyfikacji embrionów dziewczynek, aby uodpornić je na wirus HIV. Jednak ze względu na nieetyczność badań uczelnia profesora odcięła się od nich, a on sam został skazany przez chiński rząd na 3 lata więzienia⁴.

Dziewczynki zostały ochrzczone mianem dzieci zaprojektowanych genetycznie lub dzieci CRISPR. Tym samym stały się one pierwszymi w historii genetycznie zaprojektowanymi przez innych ludzi istotami ludzkimi. A to zrodziło cały szereg pytań na temat przyszłości ludzkości i tego, dokąd zmierzamy jako cywilizacja.

Wspomniane trzy dziewczynki określa się jako zaprojektowane, choć zmiana genetyczna była pojedyncza, a one urodziły się jak każde inne dziecko. To oczywiście tylko początki. Możliwe, że z czasem pojawią się kliniki oferujące modyfikacje genetyczne za pomocą metody CRISPR, dzięki którym dziecko stanie się odporne na taką czy inną chorobę. Być może rodzice będą się obawiać, że ich dziecko odziedziczy chorobę genetyczną któregoś z nich. Chętnie przytaczanym przykładem może być zespół Downa. Co ciekawe, w bieżącym roku japońskim naukowcom udało się skutecznie usunąć dodatkowy chromosom wywołujący tę chorobę, także dzięki metodzie CRISPR⁵.

Projektowanie ludzi – problemy i nadużycia

Możemy sobie jednak wyobrazić przyszłość, w której projektowanie dzieci jest już na porządku dziennym. Wyobraźmy sobie rodziców, którzy idą do kliniki, aby zamówić odpowiednią modyfikację genetyczną dla swojego dziecka. Mogą oni wybrać dla niego kolor włosów, kolor oczu, kształt nosa, wzrost, osobowość, określone cechy charakteru, szczególne zdolności, upodobania itd. Na pierwszy rzut oka może wydawać się, że na tym właśnie będzie polegać przyszłość i powinniśmy się z tym pogodzić.

Ale takie podejście wywołuje cały ogrom dylematów i problemów. Genetycznie modyfikowane dziecko może zostać uznane za całkowitą własność rodziców lub ewentualnie kliniki czy firmy, w której dokonano edycji jego DNA. Innymi słowy, rodzice mogą stać się całkowicie odpowiedzialni za to, jakie dziecko sobie stworzyli. A to oznacza, że mogą ponosić współodpowiedzialność za wszelkie przestępstwa dziecka, jeśli zostaną one powiązane z edycją jego genów. Oprócz tego, skoro rodzice będą mogli edytować swoje dzieci do woli, to rodzi to pole dla całego ogromu nadużyć.

Możliwe konsekwencje projektowania ludzi

Michio Kaku, znany fizyk teoretyczny i wizjoner przyszłości, zwrócił uwagę, że naukowcom już udało się wyizolować szereg genów odpowiadających za m.in. inteligencję czy siłę, zarówno u zwierząt, jak i u ludzi⁶. I teraz wystarczy zastosować metodę CRISPR przy modyfikacji komórek rozrodczych, aby nadać dzieciom upragnione cechy. Tak właśnie uczynił He Jiankui, gdy sprawił, że Lulu, Nana i Amy stały się odporne na wirus HIV. Co zatem stoi na przeszkodzie, aby uczynić własne dziecko geniuszem fizyki kwantowej lub naturalnym kulturystą? Łatwo wyobrazić sobie różne kasty modyfikowanych ludzi. Co gorsza, równie łatwo wyobrazić sobie kastę posłusznych robotników, całkowicie niezdolnych do buntu.

Pojawia się także inny problem. Gdy modyfikowanie ludzi stanie się powszechne, to ostatecznie cała ludzkość stanie się genetycznie zmodyfikowana⁷. Ewentualnie, znając ludzką naturę, niektórzy niemodyfikowani ludzie w imię sprzeciwu mogą założyć izolowane wspólnoty. Niemniej tak wysoki poziom modyfikacji genetycznej ludzkości może przynieść nieznane dziś konsekwencje, zarówno jednostkowe, jak i społeczne, czy nawet egzystencjalne. Nie wspominając już o tym, że technologia ta może trafić również do przestępców. Z pewnością potrzebne będą wszelkie możliwe obwarowania moralne, etyczne i prawne, gdy ostatecznie edytowanie genomu ludzkiego rozpowszechni się.

Projektowanie ludzi według Biblii

Moralne ograniczenia będą o tyle ważne, że według Pisma Świętego nie należymy sami do siebie. Jak sugeruje Biblia, my wszyscy zostaliśmy genetycznie zaprojektowani. Król Dawid ujął to niezwykle obrazowo w słowach: Ty bowiem utworzyłeś moje nerki, Ty utkałeś mnie w łonie mej matki⁸. W sensie bardziej dosłownym słowa te dotyczą Dawida. W sensie rozszerzonym dotyczą one jednak nas wszystkich, każdego człowieka, ponieważ Bóg zaprojektował każdego z nas z indywidualnymi cechami. Ale słowa te mają także znaczenie szczególne i zarazem prorocze. Wskazują one na Tego, który został poczęty przez Ducha Świętego w łonie pewnej młodej żydowskiej kobiety. Jak to powiedział jej anioł:

Duch Święty zstąpi na Ciebie i moc Najwyższego okryje Cię cieniem. Dlatego też Święte, które się narodzi, będzie nazwane Synem Bożym⁹.

Jezus Chrystus, Syn Boży, nie był po prostu kolejnym człowiekiem. Biblia mówi, że On, sam pierwotnie będąc Bogiem, stał się taki jak my. Bóg Najwyższy uczynił dla Niego ciało¹⁰, z całą jego genetyką. I On w tym ciele umarł za nas wszystkich, za każdego człowieka, za nasze grzechy, które sprawiły, że to my zasługujemy na wieczną śmierć. On to wszystko wziął na siebie i w ten sposób wykupił każdego z nas. A zatem wszyscy jesteśmy teraz Jego własnością. Pisał o tym apostoł Paweł:

Czyż nie wiecie, że ciało wasze jest przybytkiem Ducha Świętego, który w was jest, a którego macie od Boga, i że już nie należycie do samych siebie? Za wielką bowiem cenę zostaliście nabyci. Chwalcie więc Boga w waszym ciele!¹¹

Potrzeba granic etycznych, moralnych i prawnych

Dlatego genetyczne modyfikowanie człowieka jest co najmniej nie na miejscu i dlatego tak ważne jest określenie odpowiednich granic. A ponieważ żyjemy w zepsutym świecie, podatnym na uszkodzenia genetyczne, edycja genów w celu eliminacji chorób genetycznych rzeczywiście brzmi jak wybawienie dla milionów naszych potomków. Ale dążenie do stworzenia swoistego nadczłowieka, wręcz ludzkiego boga, może skończyć się prawdziwą tragedią (wystarczy przyjrzeć się starożytnym mitologiom). Od właściwego podejścia zależy więc to, czy projektowanie ludzi będzie dla nas szansą, czy zagrożeniem.

Polecamy również poniższe artykuły:

• Ulepszanie człowieka – czy świat zaleją cyborgi?
• Implanty neuronowe i ich możliwe skutki
• Implanty, czyli czym są technologie wszczepialne?
• CRISPR – czeka nas ulepszanie ludzkiego DNA?

Przypisy

1. K. Schwab, Czwarta rewolucja przemysłowa, Studio Emka, tłum. A.D. Kamińska, Wyd. Studio Emka, 2018, s. 199-200.
2. Zob. The Nobel Prize in Chemistry 2020, The Nobel Prize, https://www.nobelprize.org/prizes/chemistry/2020/popular-information/ [dostęp: 17.09.2025].
3. E. Xie, ‘Respect them,’ says He Jiankui, creator of world’s first gene-edited humans, South China Morning Post, 07.02.2023, https://www.scmp.com/news/china/science/article/3209289/we-should-respect-them-chinese-creator-worlds-first-gene-edited-humans-says [17.09.2025].
4. China jails 'gene-edited babies’ scientist for three years, BBC News, 30.12.2019, https://www.bbc.com/news/world-asia-china-50944461 [17.09.2025].
5. Breakthrough in Down Syndrome Research: CRISPR Removes Excess Chromosome, Szkoła Główna Mikołaja Kopernika (Nicolaus Copernicus Superior School), 10.07.2025, https://www.sgmk.edu.pl/breakthrough-in-down-syndrome-research-crispr-removes-excess-chromosome/ [17.09.2025].
6. M. Kaku, Fizyka przyszłości. Nauka do 2100 roku, Prószyński i S-ka, Warszawa 2021, s. 178-186.
7. M. Kaku, Przyszłość ludzkości. Podbój Marsa, podróże międzygwiezdne, nieśmiertelność i nasze miejsce poza Ziemią, wersja EPUB, Prószyński i S-ka, Warszawa 2023, s. 267-270.
8. Księga Psalmów 139,13b.
9. Ewangelia według Łukasza 1,35b.
10. List do Hebrajczyków 10,5.
11. I List do Koryntian 6,19-20.

Wszelkie fragmenty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.

© Źródło zdjęcia głównego: Canva.