Charakterystycznym elementem wyglądu niektórych zwierząt są duże, przyciągające uwagę oczy. Niektórych ludzi fascynują, innych przerażają. Są też tacy, których wspomniany fakt skłania do zadania kilku pytań. Mogą one dotyczyć zarówno posiadaczy olbrzymich narządów wzroku, jak i powodu ich wyposażenia przez Stwórcę w ogromne, często nieproporcjonalnie wielkie w stosunku do reszty ciała, ślepia. W Biblii czytamy następujące słowa: niechaj stanie się światłość! (Rdz 1,3). Oczy, zarówno te zwierzęce, jak i ludzkie, mają na celu przede wszystkim rozświetlanie ciemności. Które zwierzęta posiadają zatem największe oczy na świecie? Jak ten stan rzeczy wpływa na ich życie?
Oczy człowieka a zwierzęce ślepia – różnice w wymiarach
Wzrok stanowi dla człowieka najważniejszy zmysł. To właśnie za jego pomocą w głównej mierze poznajemy świat. Jest on dla nas absolutnie podstawowym narzędziem do realizacji wspomnianego celu. Mimo to nie możemy pochwalić się zbyt imponującymi rozmiarami gałki ocznej. Ta część ciała u ludzi waży przeciętnie od 7 do 8 gramów, a jej średnica wynosi mniej więcej 25 mm1. Pod względem wymiarów pozostaje ona daleko w tyle za największymi jak dotąd znanymi narządami wzroku, które należały do szonizaura, określanego łacińską nazwą Shonisaurus sikanniensis. Naukowcy obliczyli, że średnica oczu wspomnianego gada oscylowała na poziomie około 1 metra2. Był to zatem absolutny rekordzista w tej materii, przynajmniej wśród dinozaurów odkrytych na przestrzeni lat przez paleontologów.
Zwierzęta z dużymi oczami
Współcześnie w świecie fauny nie spotyka się już zwierząt o tak gigantycznych oczach. Niemniej jednak wielkość narządów wzroku przedstawicieli niektórych gatunków zapiera niejednej osobie dech w piersiach. Co ciekawe, dotyczy to nie tylko istot o ogromnych rozmiarach ciała, takich jak płetwale błękitne czy kałamarnice albo chociaż konie bądź strusie. Także wiele znacznie mniejszych od człowieka zwierząt może poszczycić się olbrzymimi jak na swoje wymiary oczami. Warto poznać choćby kilka gatunków, dla których omawiana cecha stanowi jeden ze znaków rozpoznawczych.
Kałamarnica kolosalna – współczesna rekordzistka o oczach jak talerze
Które zwierzę ma największe oczy na świecie? Obecnie prym w tej dziedzinie wiedzie kałamarnica kolosalna (Mesonychoteuthis hamiltoni), będąca jednym z najdłuższych i najcięższych mięczaków na świecie. Dorosłe osobniki mogą dorastać do około 14 m długości przy masie ciała na poziomie ok. 500 kg3. Średnica gałek ocznych osobników zaliczanych do tego gatunku waha się na poziomie od 27 do nawet 30 cm. To sprawia, że oczy tych istot wielkością przypominają talerze obiadowe4.
Olbrzymie oczy kałamarnic są doskonale przystosowane do odbierania bodźców wizualnych na dużych, znacznie przekraczających 1000 metrów, głębokościach. Dzięki nim zwierzęta są w stanie bez problemu dostrzec i zidentyfikować zmiany zachodzące w bioluminescencyjnym planktonie – i to pomimo panującego w głębinach morskich także za dnia mroku. Umiejętność ta ma kluczowe znaczenie dla przetrwania poszczególnych osobników. Z jednej strony ułatwia im bowiem zdobywanie pożywienia. Z drugiej natomiast pozwala uniknąć spotkania z drapieżnikiem dzięki wczesnemu wykryciu jego obecności w pobliżu5. W Biblii czytamy: oczy moje widzą twą zbawczą moc (Ps 27,1). Oczy zwierząt, podobnie jak nasze, mogą pełnić funkcję obronną i prześwietlać mrok.
Płetwale błękitne – duże, ale niezbyt przydatne oczy
Duże, choć nie tak ogromne jak u kałamarnic, ślepia stanowią także domenę płetwali błękitnych (Balaenoptera musculus), dzierżących tytuł największych zwierząt na całej kuli ziemskiej. Średnica oczu tych stworzeń oscyluje na poziomie około 11 cm – jest zatem porównywalna do średnicy grejpfruta. Dla płetwali wzrok nie ma jednak większego znaczenia, choć specjalnie zagięta rogówka poprawia nieco widzenie w głębinach morskich. Do lokalizacji potencjalnych ofiar zwierzęta te wykorzystują bowiem zmysł słuchu, który jest u nich doskonale rozwinięty6. Biblijne słowa: nie patrzcie na to, co widzicie, ale na to, co słyszycie, bo to jest prawdziwe (Iz 55,3) stanowią przypomnienie, że zmysł wzroku nie jest jedynym narzędziem ułatwiającym przetrwanie.
Koń – zwierzę, któremu nic nie umknie
Relatywnie duże oczy wyróżniają nie tylko zwierzęta morskie, ale także lądowe. Do stworzeń dysponujących sporymi, liczącymi sobie od 5 do 7 cm, gałkami ocznymi należą konie (Equus caballus). Narządy wzroku tych nieparzystokopytnych roślinożerców umiejscowione są po obu stronach głowy. Dzięki temu kąt pola widzenia konia wynosi nawet 350 stopni. To pozwala zwierzęciu dostrzec zbliżające się z którejkolwiek strony zagrożenie. Oczy koni świetnie radzą sobie z odbieraniem bodźców wzrokowych zarówno w dzień, jak i po zapadnięciu zmroku. Zwierzęta te najprawdopodobniej nie dysponują jednak zdolnością rozróżniania kolorów7.
Struś – ptak o oczach większych niż mózg
Oczami wielkości kuli bilardowej szczycą się również strusie (Struthio camelus). Gałki oczne tych największych na świecie ptaków mają średnicę około 5 cm. Co ciekawe, każda z nich przewyższa swymi rozmiarami mózg zwierzęcia. Wzrok strusia jest doskonale rozwinięty. Przedstawiciele tego gatunku są w stanie bez problemu dostrzec obiekty oddalone o około 3,5 km od miejsca, gdzie aktualnie się znajdują. Ochronie narządów wzroku przed wysuszeniem służą specjalne membrany działające na podobnej zasadzie jak wycieraczki samochodowe. Długie rzęsy skutecznie zapobiegają natomiast przedostawaniu się do oczu piasku i kurzu8.
Wyrak upiorny – duże oczy, niewielkie ciało
W porównaniu do wyżej opisanych zwierząt wyraki upiorne (Tarsius tarsier) to bardzo małe istoty. Długość ciał przedstawicieli tego gatunku zwykle nie przekracza bowiem 14 cm. Są one jednak posiadaczami gigantycznych jak na ich wymiary oczu. Gałki oczne o średnicy 1,6 cm mają wielkość zbliżoną do mózgu wyraków. Co ciekawe, gdyby Bóg przy stwarzaniu ludzkich oczu zastosował analogiczne proporcje, nasze narządy wzroku musiałyby swymi rozmiarami przypominać jabłka9. Warto też mieć świadomość, że wyraki w trakcie snu zawsze mają jedno oko otwarte10.
Kameleon – oczy niczym kamery
Wśród gadów palmę pierwszeństwa pod względem wielkości oczu dzierżą kameleony (Chamaeleonidae). Średnica ich gałek ocznych wynosi średnio 18 mm. Narządy wzroku wspomnianych jaszczurek wyróżniają się nie tylko proporcjonalnie dużą w stosunku do reszty ciała wielkością. Uwagę zwraca też ich nietypowa budowa. Bowiem u zwierząt tych powieka dolna i górna są zrośnięte ze sobą. Za nimi kryją się niemal całe oczy, z wyjątkiem wystającej na zewnątrz źrenicy. Narządy wzroku kameleonów obracają się we wszystkie strony. Robią to niezależnie od siebie. Dzięki temu zwierzę dysponuje bardzo szerokim polem widzenia bez konieczności poruszania głową na boki11.
Wszystkie te zwierzęta – tak różne – uświadamiają nam cud Bożego stworzenia. Każde z nich ma do odegrania swoją rolę w świecie. Wzrok zaś stanowi jedno z najważniejszych narzędzi służących do poznania rzeczywistości i zwiększających szansę przetrwania.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Czy ćmy gryzą ludzi i jak długo żyją w domu?
- Czym się różni aligator, krokodyl i kajman – poznaj różnice
- Jaki dinozaur ma 500 zębów? – nigerzaur – jaszczur z Nigru
- Żubr a bizon, czyli jaka jest pomiędzy nimi różnica?
- Ludzie i mamuty – fakty ukrywane przez dekady
- Datowanie dinozaurów radiowęglem – czemu nie?
Przypisy
1. Ciekawostki na temat ludzkiego ciała II: oczy, CEFARM24, 06.02.2020, https://www.cefarm24.pl/czytelnia/zdrowie/jestem-kobieta/ciekawostki-na-temat-ludzkiego-ciala-ii-oczy/, [dostęp: 05.02.2025].
2. R. Nawrot, Nie wieloryby i nie dinozaury. To mogły być największe zwierzęta świata, Zielona Interia, 16.04.2024, https://zielona.interia.pl/przyroda/zwierzeta/news-nie-wieloryby-i-nie-dinozaury-to-mogly-byc-najwieksze-zwierz,nId,7454734, [dostęp: 05.02.2025].
3. M. Błoński, Największe oczy w przyrodzie, Kopalnia Wiedzy, 30.04.2008, https://kopalniawiedzy.pl/kolosalna-kalamarnica-Mesonychoteutchis-hamiltoni,4757, [dostęp: 05.02.2025].
4. A. Pavlinec, Zwierzęta o dużych oczach, Ekologia.pl, https://www.ekologia.pl/srodowisko/zwierzeta-o-duzych-oczach/, [dostęp: 05.02.2025].
5. R. Noah, 10 najlepszych zwierząt o dużych oczach, AnimlasAroundTheGlobe, 02.12.2024, https://www.animalsaroundtheglobe.com/pl/top-10-big-eyed-2-125857/, [dostęp: 05.02.2025].
6. A. Pavlinec, Zwierzęta o dużych oczach, dz. cyt.
7. Tamże.
8. Te zwierzęta mają jedne z największych oczu na świecie, IFAW, 08.02.2024, https://www-ifaw-org.translate.goog/journal/animals-biggest-eyes-world?_x_tr_sl=en&_x_tr_tl=pl&_x_tr_hl=pl&_x_tr_pto=rq, [dostęp: 05.02.2025].
9. A. Pavlinec, Zwierzęta o dużych oczach, dz. cyt.
10. W. Kozicki, Wyrak upiorny zagrożony. Niezwykłe zwierzęta znikają, PLANETA, 22.04.2024, https://www.planeta.pl/przyroda/wyrak-upiorny-zagrozony-niezwykle-zwierzeta-znikaja, [dostęp: 05.02.2025].
11. A. Pavlinec, Zwierzęta o dużych oczach, dz. cyt.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.