Fizyczne podobieństwo żubra (Bos bonasus) i bizona (Bos bison) sprawia, że te dwa zwierzęta często bywają mylone ze sobą. Faktycznie, oba parzystokopytne ssaki łączy bliskie pokrewieństwo. Reprezentują one tę samą rodzinę wołowatych (Bovidae) oraz taki sam rodzaj Bisons. Są to przedstawiciele dwóch odrębnych gatunków, pomiędzy którymi występuje szereg różnic. Jak mówi Księga Rodzaju: I rzekł Bóg: Niech ziemia wyda istoty żywe według ich rodzajów (Rdz 1,24). Warto dowiedzieć się więcej na temat tych zwierząt, by docenić, jak zróżnicowane i cudowne jest Boże stworzenie.
Gdzie żyją żubry?
Żubry to obecnie największe lądowe ssaki żyjące na terenie Starego Kontynentu. Zamieszkują one głównie obszary leśne. Preferują zwłaszcza lasy znajdujące się na podmokłych terenach Ich pierwotny obszar występowania rozciągał się na rozległe terytoria zachodniej i centralnej Europy. Niegdyś wyróżniano dwa podgatunki tego zwierzęcia, czyli:
- żubra nizinnego, czasem określanego też mianem żubra białowieskiego albo żubra europejskiego (Bison bonasus bonasus);
- żubra kaukaskiego, nazywanego też żubrem górskim (Bison bonasus caucasicus)1.
Do obecnych czasów przetrwał jedynie pierwszy z wymienionych gatunków. Aktualnie duża część jego populacji (prawie co piąty osobnik) żyje w Polsce. Zwierzęta te spotyka się głównie na terenie rezerwatu w Białowieży, a także w Puszczy Białowieskiej oraz Boreckiej. Występują również w Bieszczadach, w okolicach Pszczyny i Niepołomic2. Pozostałe żubry europejskie zamieszkują tereny Rosji, Ukrainy, Białorusi, Słowacji oraz Niemiec. W 2022 roku przeprowadzono również introdukcję tych ssaków na terenie Wysp Brytyjskich3. Natomiast ostatni żubr kaukaski zakończył swój żywot w 1927 roku.
Gdzie żyją bizony?
Podobnie jak żubry, bizony także szczycą się tytułem największych ssaków lądowych. Miano to dotyczy jednak innego kontynentu, a mianowicie Ameryki Północnej. Środowisko życia bizonów różni się w zależności od tego, z jakim podgatunkiem mamy do czynienia w danym przypadku. W obrębie gatunku Bos bison wyróżnia się bowiem:
- bizona preriowego (Bison bison bison) – zasiedlającego bezdrzewne prerie;
- bizona leśnego (Bison bison athabascae) – zamieszkującego leśne obszary północnych rejonów Kanady i Alaski4.
Bizony preriowe tworzą znacznie liczniejszą populację od swych leśnych odpowiedników. Zazwyczaj przemierzają one ogromne dystanse w poszukiwaniu pożywienia. Żubry leśne prowadzą natomiast osiadły tryb życia.
Żubr vs. bizon – jak wyglądają oba zwierzęta?
Wspomnieliśmy już, że żubry i bizony łączy podobny wygląd zewnętrzny. Jednak po bliższym przyjrzeniu się przedstawicielom obu gatunków można łatwo zauważyć dzielące ich różnice. Bizony odznaczają się z reguły masywniejszą sylwetką oraz znacznie większą i cięższą głową niż ma to miejsce w przypadku żubrów. Królowie amerykańskich prerii mogą osiągać około 2,5 metra wysokości w kłębie oraz od 2,1 do 3,5 metra długości. Ich masa ciała waha się natomiast w przedziale od 450 do 1350 kg. Dla porównania analogiczne wymiary u żubrów wynoszą od 1,6 do 2,0 m wysokości i od 2,3 do 2,9 m wysokości przy wadze od 500 do 1000 kg5.
Rozmiar ciała to jedno. Oba zwierzęta różni jednak także odmienny wygląd grzywy, rogów oraz pleców. Ta pierwsza jest gęstsza i bardziej puszysta u bizonów oraz krótsza i rzadsza u żubrów. Dla europejskich wołowatych charakterystyczne są też długie i zakrzywione rogi oraz płaski grzbiet. Ich amerykańscy odpowiednicy mają natomiast niewielkie proste rogi. Można je także łatwo rozpoznać po znajdującym się na plecach garbie złożonym z długich włókien mięśniowych6.
Warto też wspomnieć o różnicach genetycznych między przedstawicielami obu gatunków. Przeprowadzone badania wykazały, że oba przeżuwacze mają odmienną liczbę chromosomów. U bizonów amerykańskich wynosi ona 60, a u żubrów europejskich – 547.
Bizon vs żubr – zachowanie i dieta
Bizony z reguły łączą się w stada, które mogą liczyć od kilku do nawet kilkuset osobników. Na ogół zachowują się spokojnie, jednak w sezonie godowym wykazują naturalne skłonności do agresji. Mogą wówczas stwarzać pewne niebezpieczeństwo dla ludzi i innych zwierząt znajdujących się w pobliżu. Główny składnik ich diety stanowią trawy8.
Żubry prowadzą zwykle samotniczy tryb życia. W ich przypadku tylko sporadycznie można natknąć się na grupy złożone z kilku osobników. Lubią tarzać się w błocie i kurzu. Często też zaznaczają swoje terytorium poprzez ocieranie się o korę drzew. To spokojne i nieagresywne zwierzęta. Ich jadłospis jest bardziej urozmaicony niż ma to miejsce w przypadku bizonów. Poza ulubionym przysmakiem, czyli trawą, składa się on z pędów roślin, a także liści, gałązek i kory drzew, głównie jesionów. Żubry nigdy nie zjadają natomiast kory drzew iglastych9.
Żubr i bizon a człowiek – ochrona
Żyjące w Polsce żubry od wieków cieszyły się wielkim poważaniem ze strony człowieka. W czasach panowania Piastów i Jagiellonów uznawano je za królewskie zwierzęta. Większość polskich władców przykładała ogromną wagę do ich ochrony. Niektórzy sprowadzali nawet specjalnych opiekunów do dokarmiania tych zwierząt. Za czasów króla Zygmunta Augusta za zabicie żubra karano śmiercią.
Mimo podejmowanych na przestrzeni wieków działań ochronnych w ciągu ostatnich kilkudziesięciu lat przed wybuchem I wojny światowej dochodziło do stopniowego wymierania żubrów na terenie całej Europy. Ostatecznie przed 1914 rokiem nieliczne populacje tych zwierząt w stanie dzikim odnotowywano jedynie w Puszczy Białowieskiej. Prowadzone działania wojenne przyczyniły się do ostatecznej zagłady wspomnianych osobników.
W późniejszych latach gatunek ten udało się jednak odtworzyć dzięki kilkudziesięciu osobnikom żyjącym w prywatnych hodowlach i ogrodach zoologicznych. Według przeprowadzonych pod koniec 2022 roku badań cała światowa populacja żubrów europejskich wynosi około 10,5 tys. osobników i wykazuje trend wzrostowy10. Mimo to omawiany gatunek wciąż jest uznawany za bliski zagrożenia wymarciem. W Polsce podlega ścisłej ochronie gatunkowej. W Księdze Przysłów czytamy: Sprawiedliwy dba o życie swojego zwierzęcia (Prz 12, 10). Żubry, podobnie jak inne stworzenia Boże, zasługują na opiekę i ochronę.
Relacja między człowiekiem a bizonem także nie należała do najłatwiejszych. Szacuje się, że jeszcze na przełomie XVIII i XIX w. na amerykańskich preriach żyło swobodnie nawet 60 mln osobników. Organizowane na masową skalę polowania doprowadziły jednak do drastycznego spadku liczebności populacji owych zwierząt. Na początku XX w. ich liczba wynosiła niewiele ponad 500 sztuk. Dzięki podjętym działaniom ochronnym oraz utworzeniu rezerwatów przyrody udało się jednak zapobiec wyginięciu bizonów. Obecnie ich liczbę szacuje się na około 500 tysięcy11. Większość tych ssaków żyje w tzw. stadach komercyjnych.
Żubrobizon – mieszaniec gatunkowy
W naturalnych warunkach żubry i bizony żyją w zupełnie różnych częściach świata, dlatego raczej nie dochodzi do krzyżowania się obu gatunków. Dzięki interwencji człowieka niekiedy dochodzi jednak do powstania tzw. żubrobizonów. Są to płodne hybrydy przedstawicieli obu gatunków12. Odegrały one ogromną rolę w restytucji żubra europejskiego.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Jaki dinozaur ma 500 zębów? – nigerzaur – jaszczur z Nigru
- Bizon
- Bawół afrykański
- Banteng azjatycki – banteng
- Czy wiara naprawdę jest ślepa?
Przypisy
1. Żubr puszcz imperator, Białowieski Park Narodowy, https://bpn.com.pl/index.php?option=com_content&task=view&id=51&itemid=82&lang=pl [dostęp: 22.01.2025].
2. Żubr europejski, Media Nauka, 13.03.2022, https://www.medianauka.pl/zubr [dostęp: 22.01.2025].
3. Żubr europejski, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/%C5%BBubr_europejski [dostęp: 22.01.2025].
4. Bizon amerykański, Media Nauka, 11.06.2022, https://www.medianauka.pl/bizon [dostęp: 22.07.2025].
5. Tamże.
6. Co odróżnia bizona od żubra? Pod lupą różnice między tymi majestatycznymi gatunkami, Centrum Dziedzictwa Przyrody Górnego Śląska, https://www.cdpgs.katowice.pl/artykul/co-odroznia-bizona-od-zubra-pod-lupa-roznice-miedzy-tymi-majestatycznymi-gatunkami-345543/ [dostęp: 22.01.2025].
7. Tamże.
8. Bizon amerykański, Media Nauka, dz. cyt.
9. Żubr europejski, Media Nauka, dz. cyt.
10. Żubr europejski, Wikipedia, dz. cyt.
11. Bizon, Wikipedia, https://pl.wikipedia.org/wiki/Bizon [dostęp: 22.01.2025].
12. A. Krutysz, Żubr a bizon – czym się różnią?, Zubry.org, https://zubry.org.pl/zubr-a-bizon-czym-sie-roznia/ [dostęp: 22.01.2025].
© Źródło zdjęcia głównego (żubry): Canva.