Z pewnością każdy kojarzy historię Jonasza. Został on połknięty przez „wielką rybę” i przebywał w jej wnętrzu przez trzy dni. Późniejsze interpretacje mówiły o tym, że połknął go wieloryb. Bóg stworzył wiele różnych zwierząt, także tych, które zamieszkują morza i oceany: stworzył Bóg wielkie potwory morskie i wszelkie pływające istoty, które w wodach się roiły, według ich rodzajów1. Wiele z nich przez wieki ożywiało wyobraźnię ludzi i budziło lęk. Tak właśnie było z wielorybami, a właściwie waleniami. Oprócz biblijnej opowieści o Jonaszu istnieje jeszcze Moby Dick, powieść H. Melville’a, która oparta została (częściowo) na faktach. Statek wielorybniczy pada ofiarą napaści białego wieloryba (a faktycznie kaszalota). Podczas walki z nim kapitan Ahab traci nogę i zaprzysięga zemstę na białym wielorybie. Jak widać te zwierzęta morskie, zresztą często uznawane za biblijnego Lewiatana, budziły w ludziach grozę.
Czym właściwie jest wieloryb?
Według encyklopedycznej definicji jest to „nazwa zbiorcza dużych gatunków ssaków morskich z rzędu waleni”2.
Czy wieloryb jest ssakiem?
Nazwa „wieloryb” pochodzi z czasów, gdy nauka o stworzeniach morskich nie była jeszcze dobrze rozwinięta, a przedstawicieli tego gatunku postrzegano jako gigantyczne ryby. Pomimo podobieństwa do olbrzymich ryb są jednak ssakami i posiadają ich najważniejsze cechy, takie jak:
- oddychanie płucami (a zatem wieloryby muszą co jakiś czas wypływać na powierzchnię),
- stałocieplność, którą utrzymują dzięki grubej warstwie tłuszczowej,
- żyworodność,
- karmienie młodych mlekiem, które jest pobierane przez ssanie.
Anatomia i wygląd waleni zależne są od środowiska, w którym żyją i panujących w nim warunków. Można więc na przykład zauważyć, że narządy płciowe i uszy wielorybów nie znajdują się na zewnątrz, ale wewnątrz ciała tych ssaków. Wynika to z konieczności zmniejszenia oporu wody działającego na ciało zwierzęcia.
Wieloryb – gatunki
Walenie to nazwa zbiorcza, która określa duże ssaki morskie z rzędu o tej samej nazwie. Rząd ten skupia zaś około 80 gatunków dużych zwierząt. Wśród nich znaleźć można na przykład:
- delfiny – ssaki wodne średniej wielkości, które charakteryzują się wydłużonym pyskiem. Zamieszkują one morza na obu półkulach, a także wiele rzek znajdujących się w strefie równikowej. Cechami charakterystycznymi delfinów jest np. wyraźnie zaznaczona w stadzie hierarchia. Przypuszcza się też, że oprócz zdolności do echolokacji posiadają swój język, jednak jest to wciąż temat badany przez naukowców. Ciekawostką jest fakt, że delfiny podczas snu unoszą się na głębokości pół metra i śpią z jednym okiem otwartym. Aby zaczerpnąć powietrza wynurzają się co 30 sekund na powierzchnię, nie budząc się przy tym3;
- kaszaloty, czyli ssaki z rodziny kaszalotowatych. Przedstawicielem tego rodzaju jest jeden gatunek, który występuje we wszystkich oceanach. Waga ciała kaszalotów waha się od 24000 do 70000 kg (w zależności od płci – samice są lżejsze), a długość od 1040 do 1920 cm4.
Największy z wielorybów – płetwal błękitny
Wśród tak wielu gatunków waleni można wskazać ich największego przedstawiciela. Jest to znany w świecie nauki płetwal błękitny (ang. blue whale). Dlaczego to właśnie on zasługuje na miano największego z wielorybów? Odpowiedź jest prosta: noworodek płetwala błękitnego osiąga długość ciała do 700 cm, a ważyć może od 2000 do 3000 kg. Można więc tylko wyobrazić sobie, jakie wymiary mają dorosłe osobniki! A właściwie nie trzeba sobie tego wyobrażać, gdyż zostało to zmierzone, o czym będzie mowa poniżej.

Płetwal błękitny, wieloryb – waga i masa
Wśród płetwali występuje wyraźny dymorfizm płciowy, co oznacza, że dorosłe przedstawicielki płetwali są większe od swoich męskich rówieśników.
W starszych opracowaniach naukowych można zobaczyć podane następujące wartości: długość ciała płetwala błękitnego według dawnych szacunków wynosiła do 3300 cm5.
Jednak pomiary te nie są do końca rzetelne.
Dzisiaj wiadomo, że długość ciała płetwala błękitnego może wynosić od 3170 do 3260 cm. Natomiast ich masa wedle współczesnego stanu wiedzy waha się od 113 000 do 190 000 kg.
Oficjalnie uznaje się, że płetwale błękitne są największymi zwierzętami żyjącymi na Ziemi.
Ciekawostką obrazującą dokładniej rozmiary tego potężnego ssaka jest to, że jego język waży tyle, co jeden słoń, zaś serce – prawie tonę (900 kg), a to wartość porównywalna z wagą samochodu osobowego.
Płetwal błękitny, bo tak w rzeczywistości nazywa się „wieloryb błękitny”, swoją nazwę zawdzięcza błękitnoszaremu ubarwieniu skóry. Brzuch płetwala jest jaśniejszy od grzbietu, natomiast głowa tego olbrzyma charakteryzuje się czarnym umaszczeniem.
Interesujący jest fakt, że ten największy z wielorybów ma oczy wielkości pomarańczy. Jest to fascynujące, gdy weźmie się pod uwagę, że płetwal błękitny pod względem rozmiarów porównywany jest często do dziesięciopiętrowego wieżowca!
Ochrona płetwali błękitnych
Ten gatunek waleni w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych został zakwalifikowany do kategorii zwierząt zagrożonych.
Wieloryby ze względu na swoje ogromne rozmiary były celem tzw. wielorybników. Pomimo strachu, jaki wzbudzały, marynarze na tego typu statkach wypływali w morze, bardzo często w niezbadane do tej pory rejony. Z waleni pozyskiwano bowiem ambrę, tran, spermacet i olej.
Ponieważ płetwal błękitny osiąga tak wielkie rozmiary, był też najczęstszym celem wielorybników. Poskutkowało to tym, że do połowy XX w. zabito do 300 tysięcy przedstawicieli tego gatunku. Pod koniec lat 60. XX w. płetwale zostały objęte ścisłą ochroną, jednak w tym czasie zostały już właściwie całkowicie wyeliminowane jako gatunek. Dzięki konkretnym regulacjom ich populacja zaczęła wzrastać. W listopadzie 2020 r. międzynarodowy zespół badawczy zaobserwował i ogłosił powrót krytycznie zagrożonych płetwali błękitnych z regionów antarktycznych. Ssaki te powróciły na subantarktyczną wyspę Georgia Południowa prawie pół wieku po tym, jak zostały niemal całkowicie wybite przez wielorybników. Powrót do swojej ojczyzny zajął wielorybom bardzo długo, przypuszcza się, że mogło to być spowodowane zbiorową pamięcią płetwali o śmierci wielu ich przodków na tym obszarze6.
Przy okazji polecamy zapoznać się innymi artykułami:
- Roślinność w puszczy, czyli co ciekawego można spotkać w lasach
- Biegus rdzawy
- Kania ruda – kania rdzawa
- Eutanazja – śmierć na życzenie czy zabójstwo na żądanie?
- Przykazania o miłości do bliźniego
Przypisy
1. Biblia Tysiąclecia, Księga Rodzaju 1,21.
2. Wieloryb, [w:] Encyklopedia PWN online, https://encyklopedia.pwn.pl/szukaj/wieloryb.html [dostęp: 17.01.2025].
3. Delfin, [w:] Wikipedia.com, https://pl.wikipedia.org/wiki/Delfin [dostęp: 17.01.2025].
4. Kaszalot, [w:] Wikipedia.com, https://pl.wikipedia.org/wiki/Kaszalot [dostęp: 17.01.2025].
5. S. Leatherwood, D. K. Caldwell, H. E. Winn, Whales, Dolphins, and Porpoises od the Western North Atlantic. A Guide to Their Identification, Seattle, 1976.6. Blue whales return to Suoth Georgia after near extinction, [w:] British Antarctic Survey online, https://www.bas.ac.uk/media-post/blue-whales-return-to-south-georgia-after-near-extinction/ [dostęp: 17.01.2025].
© Źródło zdjęcia głównego: Pixabay.com