Miłość Boża poddana ciężkiej próbie – cz. 4: podbój Kanaanu

Podbój Kanaanu to kolejny trudny do zrozumienia epizod biblijny. Gdy jednak przyjrzymy mu się bliżej, to zobaczymy, że Bóg naprawdę nie miał innego wyjścia.

Jednymi z najbardziej bulwersujących osoby niewierzące wydarzeń z dziejów biblijnych są te, które nawet dla nich samych brzmią najbardziej historycznie. Do tych historii należy podbój Kanaanu przez Izraelitów. Biblia opisuje bowiem, jak po 40 latach przebywania Izraelitów na pustyni Synaj (co było karą za niewiarę w moc Bożą, że uda im się podbić Kanaan wcześniej) i wyprawiania się nawet na północ do Baszanu (ziemia na wschód od Jeziora Galilejskiego) przekroczyli oni Jordan i rozpoczęli podbijanie kolejnych obszarów Ziemi Obiecanej.

Najbardziej problematyczne ze współczesnego punktu widzenia jest podbicie niektórych miast, gdzie Hebrajczycy wybili wszystkich mieszkańców do nogi. Do tych miast należało m.in. Jerycho, które padło jako pierwsze w Kanaanie. Tak o zdobyciu tego miasta napisano w Księdze Jozuego: I na mocy klątwy przeznaczyli pod ostrze miecza wszystko, co było w mieście: mężczyzn i kobiety, młodzieńców i starców, woły, owce i osły¹. Nie jest napisane, ilu to było ludzi, ale z pewnością kilka lub kilkanaście tysięcy. Napisane jest tylko, że przeżyła nierządnica Rachab i cała jej rodzina, gdyż ukryła izraelskich szpiegów.

Zbrodnie Kananejczyków

Nie było to pierwsze zdobycie i zniszczenie miasta przez Izraelitów. To już miało miejsce m.in. we wspomnianym wcześniej Baszanie, co widzimy w Księdze Powtórzonego Prawa 3,1-7. Zwróćmy jednak uwagę na bardzo ważny szczegół. Zarówno w przypadku miast Baszanu, jak i Jerycha (Księga Jozuego 6,17-18), a także szeregu innych miast w ziemi kanaanejskiej, mamy do czynienia z obłożeniem ich przez Boga klątwą. Są to rzeczownik haram i pochodzący od niego czasownik herem². Obłożenie przez Boga czegoś klątwą jest równoznaczne z przeznaczeniem tego na całkowite wytracenie i zniszczenie.

Dlaczego Bóg w ogóle miałby obłożyć coś lub kogoś klątwą, która skutkuje zniszczeniem lub śmiercią ludzi czy nawet zwierząt? Powody są takie same, jak w przypadku potopu Noego oraz zniszczenia Sodomy i Gomory. Okrutne i obrzydliwe zwyczaje wielu starożytnych ludów były bowiem nie do przyjęcia przez miłosiernego Boga. Do tych zwyczajów należały m.in. praktykowanie homoseksualizmu (w tym zapewne pederastii, o której wiemy, że była rozpowszechniona u Greków), zoofilia, kazirodztwo, prostytucja sakralna (świątynna, rytualna) i wreszcie składanie dzieci w ofierze niektórym bóstwom³. Z punktu widzenia Boga, który ogłosił Swoje Prawo na górze Synaj, wszystkie te praktyki stanowią bezprawie.

Boża cierpliwość

Należy jednak zauważyć, że Kananejczycy nie pozostawali w niewiedzy co do woli Bożej. Przed kilkuset laty utrzymywali kontakty z protoplastami Hebrajczyków, jakimi byli Abraham, Izaak i Jakub oraz jego synowie. Widzieli, że Bóg pobłogosławił Abrahamowi, gdy ten odbijał swego bratanka Lota z rąk królów Mezopotamii. Ponadto wiedzieli o karze, jaka spadła na Sodomę i Gomorę. Znamienne jest to, co Bóg powiedział Abrahamowi o Amorytach, jednym z ludów zamieszkujących Kanaan i okoliczne ziemie: Twoi potomkowie powrócą tu [z Egiptu] dopiero w czwartym pokoleniu, gdy już dopełni się miara niegodziwości Amorytów⁴.

Od Abrahama do Mojżesza minęło około 400 lat. To oznacza, że przez cały ten czas Bóg pozostawał naprawdę cierpliwy względem wymienionych wyżej zbrodni, jakie dokonywali u siebie Kananejczycy. A zatem dopiero w czasach Mojżesza, gdy Izraelici byli już liczni, Bóg uznał, że wina Kananejczyków dopełniła się. Warto też pamiętać, że Bóg nie osądził ludów w innych częściach świata, którzy dokonywali tych samych zbrodni. Celem Boga było bowiem jedynie dać Izraelowi tę konkretną żyzną ziemię. Karanie innych ludów mieszkających w Eurazji, Afryce, Ameryce czy Australii byłoby zatem bezcelowe.

Wieści z Półwyspu Synaj i Zajordania

W jaki jeszcze sposób Bóg okazywał cierpliwość i miłosierdzie względem mieszkańców Kanaanu, którzy chcieli zachować życie? Między innymi oszczędzając życie niektórych mieszkańców, którzy przeszli na stronę Izraela. Jedną z takich osób była wspomniana wyżej nierządnica Rachab wraz ze swoją rodziną. Co jednak sprawiło, że zdradziła swoich ziomków? Księga Jozuego sprawozdaje, co Rachab powiedziała dwóm zwiadowcom izraelskim, których ukryła:

Wiem, że Pan dał wam ten kraj, gdyż strach przed wami padł na nas i wszyscy mieszkańcy kraju struchleli przed wami. Słyszeliśmy bowiem, jak Pan wysuszył wody Morza Czerwonego przed wami, gdy wychodziliście z Egiptu, i co uczyniliście dwom królom amoryckim po drugiej stronie Jordanu, Sichonowi i Ogowi, których obłożyliście klątwą. Na wieść o tym zatrwożyły się serca nasze i zabrakło nam odwagi wobec was, ponieważ Pan, Bóg wasz, jest Bogiem wysoko na niebie i nisko na ziemi⁵.

Zgodnie z jej słowami Kananejczycy doskonale wiedzieli, co się święci. Wieść o przekroczeniu przez Izraelitów Morza Czerwonego i ukaraniu Amorytów na wschodnim brzegu Jordanu napełniła tych ludzi strachem przed tym, że oni będą następni. Wiedzieli zatem, że oni i ich rzekomi bogowie nie mają żadnych szans w starciu z Bogiem Jahwe i Jego wybranym ludem. A zatem Kananejczykom był dany czas na to, aby poddać się Izraelitom lub opuścić tę ziemię. Mimo to wielu z nich postanowiło stawić opór. Dlatego Bóg nie miał innego wyjścia, jak wykorzenić całą przestępczą kulturę wraz z ludnością, która chciała trwać w tych zbrodniach.

Podbój Kanaanu – co mówi nam DNA?

W przypadku podboju Kanaanu napotykamy jednak na pewien ciekawy problem, który każe niektórym osobom wątpić w sprawozdanie biblijne. Kilka lat temu naukowcy przebadali DNA szkieletów znalezionych w ruinach starożytnego miasta Sydon (obecnie jest to trzecie największe miasto Libanu). Wyniki te porównano z DNA współczesnych Libańczyków i okazało się, że mamy do czynienia ze zgodnością na poziomie 93%⁶.

Wiele redakcji popularnonaukowych uznało, że jest to dowód na to, że Biblia nie jest wiarygodna, skoro twierdzi, że Izraelici wybili wszystkich Kananejczyków. Oto przykłady tytułów w języku angielskim:

• Bible says Canaanites were wiped out by Israelites but scientists just found their descendants living in Lebanon (Biblia mówi, że Kananejczycy zostali zgładzeni przez Izraelitów, ale naukowcy znaleźli ich potomków w Libanie) – The Independent⁷;
• DNA vs the Bible: Israelites did not wipe out the Canaanites (DNA kontra Biblia: Izraelici nie wytępili Kananejczyków) – Cosmos⁸ (tytuł później poprawiono);
• Scientists Find Evidence That Ancient Canaanites Survive Today: Was The Bible Wrong? (Naukowcy znaleźli dowody, że starożytni Kananejczycy przetrwali do dzisiaj: Czy Biblia się myliła?) – Tech Times⁹.

Wytracenie czy wypędzenie?

Gdzie leży problem w powyższych tytułach? Ano w tym, że nigdzie w Biblii nie jest napisane, że doszło do całkowitej zagłady Kananejczyków. Zresztą nie taki był cel Boga Jahwe! Zamiast tego w Piśmie Świętym czytamy następujące słowa:

• Przestrzegaj tego, co Ja dzisiaj nakazuję tobie. Oto Ja wypędzę przed tobą Amorejczyka, Kananejczyka, Chetejczyka, Peryzyjczyka, Chiwwijczyka i Jebuzejczyka¹⁰;
• To powiedz Izraelitom: Gdy przejdziecie przez Jordan do ziemi Kanaan, macie wypędzić wszystkich mieszkańców kraju przed sobą. Zniszczycie wszystkie wyobrażenia bogów, podobnie wszystkie posągi ulane z metalu, a wszystkie wyżyny spustoszycie¹¹;
• Po tym poznacie, rzekł Jozue, że Bóg żywy jest pośród was i że wypędzi z pewnością przed wami Kananejczyków, Chittytów, Chiwwitów, Peryzzytów, Girgaszytów, Amorytów i Jebusytów¹².

Celem Boga względem ludów, które, przypomnijmy, praktykowały wszelkie możliwe bezprawie (w tym zoofilię, prostytucję sakralną i składanie dzieci w ofierze), było ich wypędzenie z ziemi, którą Bóg obiecał Izraelitom. Zauważmy też, że Ziemia Obiecana nie rozciągała się na terytorium dawnych Fenicjan ani współczesnego Libanu, które leży na północ od Izraela. Nie wspominając o tym, że obszar zamieszkały przez Kananejczyków, Amorytów i inne regionalne ludy, rozciągał się aż do Syrii. Pismo Święte wcale nie głosi, że wszystkie te narody zostały wytracone przez Izraelitów. Dlatego współcześni Libańczycy jak najbardziej mogą być bezpośrednimi potomkami dawnych Kananejczyków.

Podbój Kanaanu nie w pełni udany

To samo dotyczy zresztą wielu Izraelitów. A to dlatego, że wypędzenie narodów kananejskich z Ziemi Świętej również nie udało się w pełni. O porażce wygnania ich świadczą liczne świadectwa zapisane w Księdze Jozuego (zob. 13,13; 15,63; 16,10; 17,13; 23,11-13). Również Księga Sędziów, podsumowując podbój Kanaanu przez Izraelitów, nie szczędzi sformułowań, takich jak nie wypędził czy Kananejczycy mieszkali wśród nich. Oto przykładowy fragment z rozdziału pierwszego, który wspomina o izraelskich plemionach Asera, Neftalego i Dana:

Aser nie wypędził mieszkańców Akko ani Sydonu, ani Achlab, ani Akzib, ani Chelba, ani Afik, ani Rechob. Mieszkali więc Aseryci wśród Kananejczyków zajmujących kraj, bo ich nie wypędzili. Neftali nie wypędził mieszkańców Bet-Szemesz ani mieszkańców Bet-Anat i mieszkał wśród Kananejczyków zajmujących tę ziemię. Jednakże mieszkańcy Bet-Szemesz i Bet-Anat zostali przeznaczeni do robót przymusowych na jego rzecz. Amoryci zaś wypchnęli synów Dana w góry i nie pozwalali im zejść do doliny¹³.

Innymi słowy, mamy do czynienia z sytuacją, w której wielu Kananejczyków pozostało na ziemi objętej przez Izraelitów. Wielu z nich zostało zmuszonych do robót przymusowych, co było w tamtych czasach normalną praktyką. Nie doszło jednak ani do całkowitego wypędzenia narodów kananejskich (do czego dążył Bóg), ani tym bardziej do całkowitego wybicia ich. Jeżeli wybijano ludzi, to jedynie w obwarowanych miastach stanowiących centra kananejskiego kultu religijnego¹⁴. Właśnie ten kult religijny, pełen przestępstw i niemoralnych zachowań, należało całkowicie zetrzeć z powierzchni Ziemi Obiecanej.

Podbój Kanaanu – podsumowanie

Miłosierny Bóg ani trochę nie pragnął śmierci Kananejczyków. Pozbawianie kogokolwiek życia, nawet jeśli życie każdego człowieka pochodzi od Niego i On jest jego właścicielem, jest całkowicie niezgodne z Jego charakterem. Bóg Jahwe nie chciał niczyjej śmierci, o czym sam mówi w Księdze Ezechiela: Powiedz im: Na moje życie! – wyrocznia Pana Boga – Ja nie pragnę śmierci występnego, ale jedynie tego, aby występny zawrócił ze swej drogi i żył. Zawróćcie, zawróćcie z waszych złych dróg! Czemuż to chcecie zginąć, domu Izraela?¹⁵.

Bóg jednak wiedział, że Jego Prawo i głoszony przez Niego święty sposób życia zostaną niemal w pełni odrzucone przez Kananejczyków. Mieszkańcy Jerycha i innych miast doskonale wiedzieli o cudach dokonanych przez Boga na rzecz Izraela. Wiedzieli także o Jego świętym Prawie, które nadał On Izraelitom na górze Synaj. Oni jednak całkowicie znienawidzili i odrzucili zarówno tego Boga, jak i Jego Prawo. Gdyby wysłał On kilku mówców do Jerycha, aby przedstawić im Jego Prawo, zapewne zostaliby zabici.

W końcu jednak musiał nadejść czas, aby Izraelici objęli Ziemię Obiecaną. I już nie było dla nich innej możliwości, jak uczynić to zbrojnie. W ten sposób miłosierny i zarazem sprawiedliwy Bóg wypełnił Swoją obietnicę względem Abrahama, Izaaka i Jakuba oraz ich izraelskich potomków. A kananejska kobieta Rachab, która dzięki swojej odwadze została ocalona podczas oblężenia Jerycha, znalazła się w rodowodzie Jezusa Chrystusa¹⁶.

Polecamy również inne artykuły o podobnej tematyce:

• Miłość Boża poddana ciężkiej próbie – cz. 3: plagi egipskie
• Jerycho – miasto palm
• Wojny w imię chrześcijaństwa a Pismo Święte
• Czy Biblia usprawiedliwia niewolnictwo?

Przypisy

1. Księga Jozuego 6,21.
2. Odpowiednio חָרַם (H2763) i חֵרֶם (H2764).
3. C. Jones, Killing the Canaanites: A Response to the New Atheism’s “Divine Genocide” Claims, Christian Research Journal, vol. 33, no. 4, 2010, https://www.equip.org/PDF/JAF3334.pdf [dostęp: 12.02.2025]; zob. też: The Extermination of the Canaanites, Knowing the Bible, https://www.knowingthebible.net/topical-studies/the-extermination-of-the-canaanites [dostęp: 12.02.2025].
4. Księga Rodzaju 15,16.
5. Księga Jozuego 2,9-11.
6. S. Doyle, Canaanite DNA disproves the Bible?, Creation Ministries International, 04.08.2017, https://creation.com/canaanite-dna-confirms-bible [dostęp: 12.02.2025].
7. I. Johnston, Bible says Canaanites were wiped out by Israelites but scientists just found their descendants living in Lebanon, The Independent, 07.09.2017, https://www.independent.co.uk/news/science/bible-canaanites-wiped-out-old-testament-israelites-lebanon-descendants-discovered-science-dna-a7862936.html [dostęp: 12.02.2025].
8. A. Masterson, Israelites did not wipe out the Canaanites, Cosmos, 27.07.2017, https://cosmosmagazine.com/history/archaeology/dna-vs-the-bible-israelites-did-not-wipe-out-the-canaanites/ [dostęp: 12.02.2025].
9. L. Chan, Scientists Find Evidence That Ancient Canaanites Survive Today: Was The Bible Wrong?, Tech Times, 28.07.2017, https://www.techtimes.com/articles/212085/20170728/scientists-find-evidence-that-ancient-canaanites-survive-today-was-the-bible-wrong.htm [dostęp: 12.02.2025].
10. Księga Wyjścia 34,11.
11. Księga Liczb 33,51-52.
12. Księga Jozuego 3,10.
13. Księga Sędziów 1,31-34.
14. S. Doyle, Canaanite…, op. cit.
15. Księga Ezechiela 33,11.
16. Ewangelia według Mateusza 1,5.

Wszystkie fragmenty biblijne pochodzą z Biblii Tysiąclecia.