Adaks pustynny (Addax nasomaculatus), znany także jako addaks, to gatunek pochodzący z Sahary będący jedynym przedstawicielem rodzaju Addax. Został on po raz pierwszy naukowo opisany przez Henriego de Blainville’a w 1816 roku. Posiada długie, skręcone rogi, które u samic osiągają długość 55-80 cm, a u samców 70-85 cm. Samce mają wysokość w kłębie od 105 do 115 cm, podczas gdy samice od 95 do 110 cm. Kolor ich sierści zależy od pory roku – zimą jest ona szaro-brązowa z białymi kończynami, oraz długimi, brązowymi włosami na głowie, szyi i barkach; latem staje się niemal całkowicie biała lub przyjmuje kolor piaskowy-blond.
Addaks, będąc doskonale przystosowanym do życia w pustynnych warunkach, jest w stanie przetrwać bez wody przez długie okresy. Jego dieta składa się głównie z traw, liści krzewów oraz ziół strączkowych. Antylopy te formują stada liczące od pięciu do dwudziestu osobników, zarówno samców, jak i samic. Ze względu na powolne tempo ruchów, addaks stanowi łatwy cel dla drapieżników takich jak lwy, lamparty, gepardy oraz likaony pstre. Okres rozrodczy tych zwierząt przypada na zimę i wczesną wiosnę. Ich naturalne środowisko to suche regiony, półpustynie oraz tereny piaszczyste i kamieniste.
Addaks jest klasyfikowana jako gatunek krytycznie zagrożony wyginięciem przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN). Chociaż w swoim naturalnym środowisku jest ona niezwykle rzadka, w niewoli występuje dość powszechnie. Kiedyś addaks licznie występował w północnej Afryce; obecnie jego naturalne siedliska ograniczają się do Czadu, Mauretanii i Nigru. Gatunek ten został wytępiony w Algierii, Egipcie, Libii, Sudanie i Saharze Zachodniej, ale został ponownie wprowadzony do Maroka i Tunezji.
Opis
Addaks to antylopa posiadająca rosnące cylindrycznie, wygięte ku tyłowi „skręcone” rogi. Samce osiągają wysokość w kłębie od 105 do 115 cm, natomiast samice od 95 cm do 110 cm. Zwierzęta te wykazują dymorfizm płciowy, ponieważ samice są mniejsze od samców. Długość ciała głowy i tułowia obu płci wynosi od 120 do 130 cm, z ogonem o długości od 25 do 35 cm. Masa ciała samców waha się od 100 do 125 kg, a samic od 60 do 90 kg.
Ubarwienie sierści addaksa zmienia się w zależności od pory roku. Zimą jest ono szaro-brązowe z białymi kończynami. Latem sierść staje się niemal całkowicie biała. Głowa jest ozdobiona brązowymi lub czarnymi plamami, tworzącymi kształt 'X’ na nosie. Antylopy białe posiadają również rozczochrane brody i wyraźnie czerwone nozdrza. Spomiędzy zakrzywionych i spiralnie skręconych rogów, zakończonych krótką grzywą na szyi wystają długie, czarne włosy.
Rogi, które występują zarówno u samców, jak i samic, osiągają długość od 55 cm do 80 cm u samic i od 70 cm do 85 cm u samców. Maksymalna zarejestrowana długość wynosiła 109,2 cm. Ogon jest krótki i smukły, kończący się pękiem czarnych włosów. Kopyta są szerokie, z płaskimi podeszwami i mocnymi racicami, co pomaga im chodzić po miękkim piasku. Wszystkie cztery kończyny posiadają gruczoły zapachowe. Średnia długość życia addaksa wynosi maksymalnie 19 lat na wolności, ale może ona zostać wydłużona do 25 lat w niewoli.
Zachowanie i ekologia
Adaksy pustynne prowadzą głównie nocy tryb życia, szczególnie latem. W ciągu dnia kopią zagłębienia w piasku w zacienionych miejscach i w nich odpoczywają. Depresje te chronią je również przed burzami piaskowymi. Stada antylop białych składają się zarówno z samców, jak i samic, licząc od pięciu do dwudziestu osobników. Zazwyczaj pozostają one w jednym miejscu i przemieszczają się tylko w poszukiwaniu pożywienia. Zwierzęta te mają silnie rozwiniętą strukturę społeczną, prawdopodobnie opartą na wieku. Stada zawsze prowadzi najstarsza samica. Latem addaksy częściej przebywają na północnym skraju strefy tropikalnych opadów, a zimą przesuwają się dalej na północ. Antylopy białe są w stanie śledzić opady deszczu i kierują się w te obszary, gdzie roślinność jest bardziej obfita. Samce są terytorialne i pilnują samic, podczas gdy te drugie ustalają swoje własne hierarchie dominacji.
Ze względu na swoje powolne ruchy, addaksy są łatwym celem dla drapieżników, takich jak lwy, lamparty, gepardy i likaony pstre. Karakale, serwale i hieny atakują cielęta. Antylopy zazwyczaj nie są agresywne, choć pojedyncze osobniki mogą zaatakować, jeśli zostaną zaniepokojone.
Dieta
Adaksy pustynne zamieszkują tereny pustynne, gdzie żywią się trawami, liśćmi krzewów oraz ziołami strączkowymi. Antylopa jest roślinożercą, a jej dieta opiera się głównie na roślinach takich jak Aristida, Panicum i Stipagrostis. W przypadku braku tych traw sięga po liście drzew akacjowych. Zwierzęta te chętnie spożywają także rośliny wieloletnie, które zazieleniają się i wypuszczają pędy nawet przy minimalnej wilgotności. Podczas żerowania addaksy wybierają tylko określone części roślin – trawy Aristida przycinają starannie na równą wysokość, natomiast w przypadku trawy Panicum, pozostawiają suche zewnętrzne liście, zjadając jedynie delikatne wewnętrzne pędy i nasiona. Nasiona te stanowią istotny element diety addaksa, będąc jego głównym źródłem białka.
Siedlisko i rozmieszczenie
Addaks zamieszkuje suche regiony, półpustynie oraz piaszczyste i kamieniste pustynie. Potrafi przetrwać na obszarach, gdzie roczne opady wynoszą mniej niż 100 mm. Występuje on również na pustyniach porośniętych kępkami traw (gatunki Stipagrostis) oraz kolczastymi krzewami, takimi jak Cornulaca. Kiedyś antylopy białe były szeroko rozpowszechnione w regionie Sahel w Afryce, na zachód od doliny Nilu i we wszystkich krajach leżących na obszarze Sahary. Obecnie jedyna znana, samowystarczalna populacja addaksa znajduje się w rezerwacie Termit Massif w Nigrze. Istnieją jednak doniesienia o jego obserwacjach we wschodnich górach Aïr (Niger) oraz w Bodélé (Czad). Rzadkie, nomadyczne osobniki mogą być spotykane na północy Nigru, południu Algierii i Libii, a także wzdłuż granicy Mali i Mauretanii, choć brak jest potwierdzonych obserwacji. Addaks, kiedyś licznie występująca w Afryce Północnej, była rodzimym gatunkiem dla Czadu, Mauretanii i Nigru. Obecnie wyginęła w Algierii, Egipcie, Libii, Sudanie i Saharze Zachodniej. Został za to ponownie wprowadzony do Maroka i Tunezji.
Źródło:
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Addax [dostęp: 14.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: MathKnight and Dr. Zachi Evenor. Licencja: CC BY-SA 4.0.
