Mątwik ziemniaczany (Globodera rostochiensis) to gatunek pasożytniczego nicienia atakującego rośliny. Zalicza się on do rodziny mątwikowatych (Heteroderidae). Stanowi on poważne zagrożenie dla upraw roślin psiankowatych. Dotyczy to w szczególności ziemniaków i pomidorów, jakkolwiek atakuje również inne rośliny okopowe.
Mątwiki ziemniaczane są rozdzielnopłciowe. U przedstawicieli tego gatunku dymorfizm płciowy jest wyraźnie zaznaczony. Ciała samców mają nitkowaty kształt. Samice natomiast wyglądem przypominają niewielkie kule z wyraźnie wyodrębnioną szyjką.
Zakażenia
Głównym objawem zainfekowania rośliny mątwikiem jest obecność charakterystycznych żółto-brązowych cyst na jej korzeniach. Wspomniane cysty składają się z ciał martwych nicieni. Ich głównym zadaniem jest ochrona jaj złożonych przez samicę przed niekorzystnymi czynnikami zewnętrznymi.
Zakażone mątwikiem ziemniaki na ogół cierpią na długotrwały niedobór substancji odżywczych, mają także zaburzoną gospodarkę wodną. To sprawia, że rosną one znacznie wolniej niż zdrowe okazy. Ich liście szybko ulegają żółknięciu i zwiędnięciu. Nierzadko dochodzi także do całkowitego zniszczenia systemu korzeniowego zainfekowanego okazu.
Do długofalowych skutków zarażenia mątwikiem ziemniaczanym należy też przedwczesne starzenie się roślin oraz ich zwiększona podatność na choroby grzybicze. Wymienione symptomy występują jednak również w przypadku wielu innych chorób roślinnych. Do potwierdzenia zakażenia upraw nicieniami zazwyczaj niezbędne jest zatem pobranie próbek gleby i przebadanie jej pod kątem obecności mątwika.
Pasożyt jest bardzo trudny do zwalczenia. W celu jego wyeliminowania najczęściej stosuje się płodozmian. Polega on na posadzeniu w danym miejscu roślin odstraszających mątwiki. Do takich zalicza się przede wszystkim cebulę, a także lucernę i cykorię.
Rozprzestrzenianie się
Naturalnym obszarem występowania mątwika ziemniaczanego są tereny w pobliżu Andów w Ameryce Południowej. Na inne kontynenty przywędrował on wraz z importowanymi z krajów latynoskich warzywami. Obecność pasożyta w Europie po raz pierwszy odkryto w 1913 roku. Miało to miejsce w północno-wschodnich Niemczech. W Stanach Zjednoczonych pierwsze zainfekowane mątwikiem uprawy odnotowano w 1941 roku, w Kanadzie w latach sześćdziesiątych, a w Meksyku w latach siedemdziesiątych. Mątwik ziemniaczany występuje też na masową skalę w wielu regionach Azji, Afryki oraz Australii.
Epidemia nicienia na półwyspie Saanich
W latach sześćdziesiątych mątwika wykryto na polach uprawnych w Saanich, w Kolumbii Brytyjskiej (Kanada). Pasożyt ten szybko rozprzestrzenił się na tym terenie. Niebagatelny wpływ na ten fakt miał panujący tam klimat (wilgotne lata i łagodne zimy) sprzyjający szybkiemu rozwojowi pasożyta.
Występujące na masową skalę zakażenia upraw mątwikiem w krótkim czasie doprowadziły do zamknięcia lokalnego przemysłu ziemniaczanego. Wprowadzono kwarantannę i podjęto próby chemicznego zwalczania szkodnika, ale do 1980 roku wszystkie tego typu przedsięwzięcia kończyły się niepowodzeniem. Finalnie władze wprowadziły zakaz uprawy roślin mogących roznosić nicienie.
Kontrowersje
Rolnicy, których objął zakaz uprawy ziemniaków i innych roślin okopowych, otrzymali wysokie odszkodowania. Jednak wypłacone w ramach zadośćuczynienia kwoty pieniężne nie były w stanie zrekompensować wszystkich poniesionych przez farmerów strat. To doprowadziło do organizacji różnego rodzaju akcji protestacyjnych. Jednak wielokrotnie powtarzane przez rolników apele o zniesienie zakazu zostały ostatecznie odrzucone przez władze.
Wpływ
Kwarantanna spowodowała spadek liczby gospodarstw rolnych w Saanich. Zakaz uprawy ziemniaków, pomidorów i papryki zmusił wielu rolników do zmiany profilu działalności. To pośrednio wpłynęło na wzrost cen żywności w Kolumbii Brytyjskiej.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Globodera_rostochiensis [dostęp: 06.09.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Xiaohong Wang. Licencja: domena publiczna.
