Czworolist pospolity (Paris quadrifolia) to gatunek byliny zaliczany w różnych systemach klasyfikacyjnych do rodziny trójlistowatych lub liliowatych, ostatnio włączany do rodziny melantkowatych (Melanthiaceae). Występuje na terenie Europy (z wyjątkiem Niziny Węgierskiej i północnych wysp), Azji Mniejszej oraz syberyjskiej części Azji. W Polsce występuje na terenie całego kraju, w górach aż po piętro kosodrzewiny.
Rośnie w wilgotnych lasach i zaroślach, na podłożu zasobnym w azot. Preferuje umiarkowany cień, glebę o odczynie od zasadowego do obojętnego.
Czworolist pospolity to geofit osiągający 20-40 cm wysokości. Jest to charakterystyczna roślina, którą z łatwością można rozpoznać, ponieważ wyglądem przypomina czteroramienną gwiazdę. Każdy pojedynczy kwiat tej rośliny jest osadzony na szczycie łodygi i składa się z 8-10 lancetowatych działek okwiatu o kolorze jasnozielonym (na zewnątrz) lub żółtozielonym (w środku). Pręciki o krótkich nitkach otaczają 4-5 komorowy kulisty słupek z 4-5 szyjkami. Liście są eliptyczne, ułożone okółkowo, bezogonkowe i mają zielony kolor z wyraźnie widocznym unerwieniem. Zwykle występują cztery liście, ale czasami można spotkać okazy pięciolistne. Kwiat czworolistu pospolitego nie produkuje nektaru, ale przyciąga muchówki, które dokonują zapylenia.
Owoce czworolistu pospolitego to matowo błyszczące, wielonasienne czarne jagody o średnicy 1-1,5 cm, zawierające kilkanaście brunatnych nasion. Nasiona te są roznoszone przez ptactwo (ornitochoria, czyli ptakosiewność).
Pędy nadziemne pojawiają się w kwietniu. Okres kwitnienia trwa od końca kwietnia do początku czerwca, zależnie od warunków atmosferycznych, przy czym poszczególne rośliny kwitną przez 2-3 tygodnie. Owoce dojrzewają w sierpniu i we wrześniu. Kiełkowanie nasion występuje wiosną następnego roku, ale jest to rzadkie zjawisko, ponieważ w różnych badaniach zaobserwowano, że kiełkuje nierzadko mniej niż 1% nasion, czasem kilka procent.
Kiełkowanie jest epigeiczne i rozpoczyna się od rozwinięcia korzenia zarodkowego około 7 miesięcy po dojrzeniu nasion. Pierwszy liścień wyrasta ponad powierzchnię gleby i pozostaje na roślinie do drugiego sezonu wegetacyjnego. W trzecim roku życia roślina zwykle rozwija pierwszą parę liści, a kilka kolejnych lat musi minąć, zanim pojawi się kwitnący pęd. Kłącze podziemne rośnie corocznie o kilka węzłów (zwykle 4) na długość od 2 do 8 cm, a starsze fragmenty kłącza pełnią głównie funkcję spichrzową.
Wszystkie części rośliny są trujące. Najwyższe stężenie substancji trujących jest w kłączu i owocach. Czworolist zawiera paridynę i parystyfninę, które podrażniają żołądek i jelita. Objawami zatrucia są bóle głowy, zaburzenia trawienia i zwężenie źrenic.
Ze względu na właściwości toksyczne czworolist pospolity w zasadzie nie jest zjadany przez zwierzęta. Wyjątkiem bywają organy generatywne spożywane przez ślimaki, owoce wraz z nasionami zjadane są także przez ssaki. Dziki powodować mogą straty w populacjach tego gatunku, gdy podczas buchtowania wykopują i przewracają rośliny.
Warto również podkreślić, że czworolist pospolity ma wiele właściwości leczniczych i kosmetycznych. W przeszłości roślina ta była stosowana jako lek na różnego rodzaju choroby, np. choroby skóry, gorączkę czy dolegliwości trawienne. W medycynie ludowej czworolist pospolity był również stosowany jako środek przeczyszczający. W kosmetyce natomiast ekstrakty z tej rośliny stosowane są do pielęgnacji skóry, w tym do walki z trądzikiem.
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Czworolist_pospolity#cite_note-kew-15
- http://encyklopedia.warmia.mazury.pl/index.php/Czworolist_pospolity
- https://przyrodniczo.pl/rosliny/czworolist-pospolity/
- https://szkolnictwo.pl/szukaj,Czworolist_pospolity
- https://zielnik-karpacki.pl/atlas-roslin/roslina/czworolist_pospolity
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Phlips photos. Licencja: Public Domain Mark 1.0.
