W Biblii napisano, że Bóg „sam daje wszystkim życie i oddech, i wszystko”1. Od Niego pochodzi wszystko. Jest naszym Stwórcą. Dał nam życie, dał nam Ziemię – nasz dom, oraz idealne warunki do wzrastania w Nim. Dzięki Niemu mamy gorąc południa oraz chłód północy. Dziś skupimy się na chłodzie oraz jego leczniczych właściwościach.
Leczenie zimnem ma znacznie krótszą historię niż ciepłolecznictwo. Jeszcze w połowie ubiegłego wieku zimnolecznictwo stosowano wyłącznie w urazach, takich jak np. stłuczenia, obrzęki i krwawienia. Z biegiem czasu oraz rozwojem technologii leczenie zimnem zaczęto stosować na większą skalę.
Zastosowanie zimna w medycynie
W chirurgii niskie temperatury wykorzystywane są w celu przerwania ciągłości tkanek (bardzo niskie temperatury mogą działać jak nóż) oraz do wywołania koagulacji (kontrolowana martwica)2. Koagulacja jest stosowana także w dermatologii, okulistyce, laryngologii i ginekologii. W porównaniu z klasycznymi metodami chirurgii użycie zimna ma więcej zalet. Zabiegi te charakteryzują się bezbolesnością, prawie całkowitym wyeliminowaniem krwawienia i szybszym gojeniem ran. To sprawia, iż powstała po zabiegu blizna jest zwykle kosmetyczna.
Wpływ zimna na organizm
Reakcje organizmu na zimno można podzielić na „miejscowe” i „ogólnoustrojowe”. Ich rodzaj jest oczywiście uzależniony od działania miejscowego lub na całą powierzchnię ciała. Nasilenie odczynów oraz ich charakter są zależne od różnicy temperatur pomiędzy ciałem a stosowanym bodźcem.
Obniżenie temperatury otoczenia do wartości poniżej strefy komfortu cieplnego (jest ona dla każdego indywidualna, ale przyjmuje się średni zakres temperatur 17-21°C) uruchamia mechanizmy adaptacyjne regulacji cieplnej organizmu. Mają one na celu zmniejszenie utraty ciepła. Dochodzi wtedy do skurczu naczyń krwionośnych skóry i tkanki podskórnej, co zmniejsza przepływ krwi, a oddawanie ciepła do otoczenia zostaje ograniczone. Reakcje naczynioruchowe są najsilniejsze w kończynach dolnych i górnych. W obrębie skóry głowy reakcje te są wyjątkowo słabe. Przypuszcza się, że jest to mechanizm obronny mózgu, chroniący go przed przegrzaniem. Dlatego należy wyłączyć obszar głowy z zabiegów zarówno zimnych, jak i ciepłych.
Następnym mechanizmem adaptacyjnym regulacji cieplnej organizmu jest drżenie z zimna, podczas którego dochodzi do mimowolnych drobnych skurczów mięśni, które są źródłem energii cieplnej. Pod wpływem zimna przemiana materii przyspiesza w celu wyrównania utraty ciepła.
Zimno prowadzi do zwolnienia i pogłębienia oddechu, wzmożonej czynności nerek, zmniejszenia lub całkowitego zahamowania wydzielania potu.
Zabiegi miejscowe
Podstawowym zabiegiem krioterapii są zimne okłady i zawijania. Do ich wykonania potrzebne są oziębione chusty lub specjalne woreczki, tzw. coldpacki, wypełnione żelem (kiedyś używano worków gumowych).
Niektóre uzdrowiska stosują zimne okłady z solanki. Wykonanie takiego zabiegu polega na zamoczeniu wiskozowej gąbki w solance, następnie umieszczeniu jej w plastikowym woreczku i oziębieniu w zamrażalniku do temperatury około -20°C. Obniżenie temperatury o 10°C utrudnia wykonanie zabiegu, ponieważ gąbki zwilżone solanką tracą swoją elastyczność.
Ciekły azot
Do zabiegów krioterapii z użyciem ciekłego azotu wykorzystywane są specjalne zbiorniki. U wylotu dyszy temperatura gazów waha się między -100 a -180°C. W trakcie zabiegu wykonywane są ruchy okrężne nad obszarem ciała, objętym zabiegiem w celu uniknięcia odmrożenia. Długość zabiegu uzależniona jest od wskazań lekarza oraz tolerancji pacjenta na zimno, ale zwykle trwa on od 1 do 3 minut. Zabieg może być powtarzany nawet do trzech razy dziennie. Jeżeli zabiegowi krioterapii poddawany jest staw, to dobrze jest w trakcie jego trwania stosować ruchy czynne.
Wskazania do stosowania zimnych zabiegów miejscowych:
- stany po urazach i przeciążeniach (do 5 dnia od urazu),
- obrzęk po urazach,
- ostre zapalenia tkanek miękkich okołostawowych,
- reumatoidalne zapalenie stawów w okresie ostrym i zaostrzenia,
- artropatia łuszczycowa,
- stany bólowe w przebiegu choroby zwyrodnieniowej stawów,
- zespoły zapaleń okołostawowych,
- ostra postać dny moczanowej,
- nerwobóle nerwów obwodowych,
- zespoły bólowe rwy kulszowej i ramiennej w okresie ostrym,
- w stanach wzmożonego napięcia mięśni.,
- początkowy okres zakrzepowego zapalenia żył,
- obrzęk limfatyczny,
- oparzenia,
- ostry ból zęba,
- stan po zabiegach chirurgicznych w obrębie jamy ustnej, żuchwy i szczęki.
Zabiegi ogólne
Celem zimnolecznictwa o zastosowaniu ogólnym jest obniżenie temperatury organizmu. Niegdyś stosowano okłady lub zawijania zimnymi prześcieradłami wychłodzonymi w zamrażalniku. Jednak są one uciążliwe i obecnie rzadko stosowane.
Na początku lat 80. w Niemczech wprowadzono nowoczesną metodę krioterapii o działaniu ogólnym – kriokomorę. Ciało człowieka (z wyjątkiem głowy) poddawane jest działaniu niskiej temperatury (do -180°C). Oziębienie uzyskiwane jest dzięki zanurzeniu ciała w obłoku zimnego powietrza. Czas zabiegu wynosi od 1 do 4 minut. Udowodniono skuteczność zabiegu w przewlekłych stanach zapalnych stawów, zmniejszeniu lub zniesieniu bólu, zwiększeniu ruchomości stawów oraz w leczeniu spastycznego nieżytu oskrzeli3.
Zimnolecznictwo staje się jednym z instrumentów, które możemy wykorzystać w medycynie, by pielęgnować dar życia, jaki otrzymaliśmy. Oby ta zimowa odyseja była dla nas nie tylko doświadczeniem leczniczym, ale także kontemplacją nad cudem stworzenia, w którym Bóg objawia swoją mądrość i troskę o nasze dobro.
Przypisy
- Dz 17,25 UBG.
- K. Radlak, Zimnolecznictwo, fizjoterapeuty.pl [dostęp: 03.02.2024].
- T. Mika, Fizykoterapia, PZWL, Warszawa 1999, s. 40-46.
