Szafir to odmiana korundu, o barwie najczęściej niebieskiej w różnych odcieniach. Może też przybierać kolor różowy, pomarańczowy, żółty, zielony czy fioletowy lub być całkowicie bezbarwny. Jest twardym kamieniem szlachetnym, z oceną 9 w skali Mosha.
Nazwa
Nazwa szafiru pochodzi od niemieckiego słowa saphir, które z kolei wywodzi się z języka hebrajskiego. Korund bezbarwny nazywany jest leukoszafirem, a w stosunku do kamieni o barwie żółtopomarańczowej lub pomarańczowożółtej używa się określenia padparadża, pochodzącego od syngaleskiego słowa oznaczającego ‘kwiat lotosu’.
Właściwości fizyczne
Według profesora Waltera Schumanna szafir jest zdefiniowany jako korund o barwie innej od czerwonej. Jako odmiana korundu kamień ten ma jego podstawowe własności fizyczne i chemiczne. Czysty korund jest bezbarwny, a kolor nadają mu domieszki różnych pierwiastków: barwę niebieską nadaje żelazo z tytanem, fioletową – wanad, różową – chrom, a żółtą i zieloną – żelazo trójwartościowe, a kolor pomarańczowy świadczy o jednoczesnej obecności w kryształach domieszek chromu, żelaza i wanadu. Niebieskie szafiry nie mają zdolności fluorescencji w przeciwieństwie do leukoszafirów, które świecą na pomarańczowożółto lub fioletowo.
Minerał wykształca kryształy słupkowe lub tabliczkowe, wrosłe i narosłe. Występuje w skupieniach zbitych. Dobrze przewodzi ciepło.
Szafiry wykazują pleochroizm – zjawisko zmiany barwy w zależności od polaryzacji światła przechodzącego przez ciało. W przypadku odmian niebieskiej i fioletowej jest on wyraźny, a w przypadku żółtej i zielonej jest słaby. Obecność wrostków rutylu może wywołać efekt kociego oka lub asteryzm (tzw. szafir gwiaździsty). Przy obróbce kamieni stosuje się szlif fasetkowy. Mętne okazy po podgrzaniu do temperatury 1700–1800°C uzyskują lśniącą niebieską barwę.
Występowanie
Kryształy szafirów wykształcają się w zdolomityzowanych wapieniach, marmurach, pegmatytach lub bazaltach. Znaczące złoża szafirów znajdują się w Queensland w Australii, w okręgu Mogok w Mjanmie, w regionie Ratnapura w Sri Lance, w okręgu Chantabun i koło Kanchanaburi w Tajlandii. Ważne złoże znajdowało się w Kaszmirze, zostało jednak wyczerpane.
Szafir w większych ilościach występuje także w stanie Montana w Stanach Zjednoczonych, w regionach Mato Grosso i Minas Gerais w Brazylii, w Chinach, w Kambodży, w Kenii, w Laosie, na Madagaskarze, w Malawi, Zimbabwe, Tadżykistanie, Tanzanii, Nigerii i w Rwandzie.
W Polsce kamienie te można znaleźć w karkonoskich pegmatytach Kruczych Skał i w innych rejonach Wilczej Poręby, a także w trzeciorzędowych piaskach złotonośnych Dolnego Śląska. Ich obecność odnotowano w okolicy Legnickiego Pola, Mikołajowic, Wądroża Wielkiego oraz w plioceńskich żwirach w pobliżu Lwówka Śląskiego.
Zastosowanie
Szafir naturalny jest szeroko wykorzystywany w jubilerstwie, przy wyrobie naszyjników oraz jako kamień w pierścionkach i wisiorkach. Sztuczny monokrystaliczny szafir (wyprodukowany w laboratorium – ma taki sam skład chemiczny jak szafir naturalny) wykorzystuje się do produkcji szkiełek do zegarków. Jego główną zaletą jest wysoka odporność na zarysowania, ma pod tym względem przewagę nad szkłem akrylowym i mineralnym. Główną wadą jest wysoka cena, wynikająca z procesu produkcji (obróbka diamentem). Sztuczny szafir może być także wykorzystywany do produkcji odpornych na zarysowania szkieł ochronnych do smartfonów, jednak ze względu na związane z tym koszty nie odbywa się to na masową skalę.
Źródła
- https://pl.wikipedia.org/wiki/Szafir
- https://www.bizuteriaperlei.pl/blog/artykuly/szafir-podstawowe-informacje
