Prawa logiczne a istnienie Boga

Prawa logiczne uważamy za coś tak oczywistego, że nie zastanawiamy się nad tym, skąd one pochodzą. Tymczasem cały wszechświat działa zgodnie z prawami logiki i dzięki nim daje się poznać logicznie myślącemu człowiekowi. Czy to tylko przypadek, że wszechświat jest logiczny, czy też stoi za nim jakiś logiczny umysł?

Źródłem współczesnych mitów na temat logiki jest wojujący ateizm. Ateiści wierzą, że między religią a nauką zachodzi odwieczny konflikt. Religia ma być źródłem zabobonów, zacofania i ludzkiego cierpienia, zaś nauka ma przynosić światło wspaniałego postępu i uwalniać ludzi, dając im nowe możliwości życia. Innymi słowy, religia jest zła, a nauka dobra. Ateiści bardzo lubią przywoływać ten (pozorny) kontrast.

Dlatego tak mocno głoszą kontrast między logiką a wiarą. Religię zawsze utożsamiają z wiarą, zaś naukę z logiką. Uważają, że wiara religijna (czy choćby wiara w Boga) nie ma znaczenia, jeżeli nie stoją za nią “logiczne” (czytaj: naukowe) dowody. Tym samym twierdzą, że religia i wiara są przeciwne logice. Jak zaraz zobaczymy, jest to tak dalekie od prawdy, jak to tylko możliwe.

Czym jest logika?

Według Słownika Języka Polskiego PWN¹ logika to:

1. «dyscyplina naukowa zajmująca się regułami poprawnego myślenia i wnioskowania; w węższym znaczeniu: logika formalna»

2. «poprawne, rzeczowe myślenie, oparte na związkach przyczynowo-skutkowych»

3. «prawa i mechanizmy rządzące jakimiś zdarzeniami»

Logikę, razem z matematyką, uznaje się za naukę formalną – ma ona charakter abstrakcyjny, nie empiryczny. To oznacza, że aby ją uprawiać, potrzebna jest tylko istota myśląca logicznie, zdolna do abstrakcyjnego myślenia. Logika nie potrzebuje więc przykładów ze świata materialnego, aby mogła być prawdziwa (choć jak najbardziej może się do nich odwoływać).

Stosunek logiki do praw przyrody

Czym innym są nauki przyrodnicze, takie jak fizyka lub chemia. Te mogą zajmować się tylko tym, co zbudowane jest z materii lub energii, a więc tym wszystkim, co podlega prawom fizycznym. Z jednej strony logika nie podlega prawom fizyki – jest ona prawdziwa niezależnie od tych praw. Ale z drugiej strony prawa fizyczne zachowują się zgodnie z prawami logicznymi. Również my sami bez logiki nie bylibyśmy w stanie odkrywać i formułować praw fizycznych.

Innymi słowy, o ile prawa fizyczne opisują tylko to, co składa się z materii lub energii, o tyle prawa logiczne opisują przede wszystkim wartości pozamaterialne, umysłowe. To oznacza, że prawa logiczne mają głównie charakter metafizyczny. A zatem człowiek, który wierzy, że nie istnieje nic poza materią, nie ma żadnego logicznego powodu, by wierzyć w prawdziwość praw logiki (nawet jeśli w nie wierzy). Wiara ateisty w logikę jawi się jako nielogiczna. Jednocześnie owa “niematerialność” i zarazem prawdziwość logiki udowadniają nam, że materialny wszechświat to nie wszystko, co istnieje.

Podstawowe prawa logiczne

Fakt “niematerialności” logiki można unaocznić, przywołując choćby najbardziej podstawowe prawa logiczne. Są to tzw. prawa myślenia. Pierwszym jest prawo tożsamości lub identyczności. Mówi ono, że każdy byt jest tym, czym jest (tak po prostu). W klasycznym rachunku zdań przyjmuje ono postać p → p (“jeżeli p, to p”), albo p ≡ p (“p wtedy i tylko wtedy, gdy p”).

Drugim prawem myślenia jest prawo niesprzeczności mówiące, że nic nie może jednocześnie być i nie być lub że oba sprzeczne ze sobą zdania nie mogą jednocześnie być prawdziwe. W rachunku zdań wygląda ono tak: ～(p ∧～p) (“nie ma tak, że p i nie p”). Trzecim prawem myślenia jest prawo wyłączonego środka, które mówi, że oba sprzeczne ze sobą zdania nie mogą być fałszywe – jedno z nich zawsze jest prawdziwe. Wygląda ono następująco: p ∨～p (“p albo nie p”).

Powyższe trzy prawa logiczne to przykłady najbardziej podstawowych praw, tzw. aksjomatów – sformułowań, których nie trzeba udowadniać. Praw logicznych tego rodzaju jest jednak więcej, przy czym rośnie ich stopień skomplikowania. Można na przykład przytoczyć takie prawa, jak prawo podwójnego przeczenia, prawo symplifikacji, prawa dylematu, prawa rozdzielności itp. I nie ma potrzeby mówić o atomach czy fotonach, aby opisywać te prawa.

Skąd pochodzą prawa logiczne?

Nasuwa się pytanie: skoro te prawa nie podlegają materii, a mimo to są prawdziwe, to skąd pochodzą? Ateista może stwierdzić, że prawa logiki są mimo wszystko “materialne”, ponieważ są one jedynie wytworami naszych mózgów². Tym samym stanowią one swego rodzaju konwencję, w której obraca się człowiek, aby mógł lepiej zrozumieć świat. Ale o konwencjach możemy mówić jedynie w takich przypadkach, jak np. lewostronny lub prawostronny ruch uliczny. Są to zasady, które ustalili sami ludzie, aby na świecie panował porządek³.

Natomiast prawa logiczne (podobnie jak prawa fizyczne) istnieją niezależnie od człowieka. Obowiązują tak samo na naszej planecie, jak i na Marsie, w centrum Drogi Mlecznej, czy na granicy wszechświata widzialnego. Prawo tożsamości, prawo niesprzeczności, prawo wyłączonego środka i inne działają zarówno wtedy, gdy człowiek jest, jak i wtedy, gdy człowieka nie ma. Ponadto wszystkie klasyczne prawa fizyczne, którymi rządzi się nasz wszechświat, są podporządkowane tym prawom. Innymi słowy, wszechświat jest logiczny, nawet bez człowieka⁴. Niemniej według definicji Słownika Języka Polskiego PWN logika wciąż wymaga istnienia umysłu, który myśli.

Mamy zatem do czynienia z paradoksem, który prowadzi nas do kilku pytań. Dlaczego klasyczne prawa fizyczne⁵ w ogóle stosują się do praw logicznych? Dlaczego jako ludzie mamy zdolność, aby myśleć logicznie i odkrywać te wszystkie prawa? To drugie pytanie można przeformułować też inaczej: dlaczego wszechświat jest tak logicznie skonstruowany, że człowiek potrafi w ogóle pojąć go w sposób logiczny (a przynajmniej w makroskali)? Ponieważ to nie człowiek stworzył ten logiczny wszechświat, a sam z siebie też nie mógł on powstać, musiała go stworzyć inna logiczna istota.

Co jest bardziej logiczne: ateizm czy wiara w Boga?

Ateiści twierdzą, że wiara w Boga Stwórcę przeczy logice, ponieważ człowiek nie może Go zobaczyć, zmierzyć ani zbadać. Ale nie w tym leży problem z ateizmem. On leży w tym, że ateiści zaprzeczają istnieniu czegokolwiek poza fizyką i materią tylko dlatego, że nie mogą tego zbadać. Innymi słowy, zaprzeczają istnieniu wycinka rzeczywistości, którego nauki przyrodnicze nie mogą zmierzyć, ale który wciąż może wpływać na nasz fizyczny świat⁶.

A ponieważ wiemy, że cały fizyczny świat (wszechświat) nie może istnieć bez żadnego początku, to oznacza, że musiał mieć jakiś początek. I ten początek przyniósł nam zarówno materię, jak i prawa, jakimi ta materia się rządzi. Należą do nich nie tylko prawa materialne: fizyczne czy chemiczne, ale również prawa abstrakcyjne: matematyczne i logiczne. Przy czym logika i matematyka stanowią podstawę praw fizycznych i chemicznych, a nie odwrotnie⁷.

Źródłem praw logicznych (i wszelkich praw) rządzących naszym wszechświatem musi być ktoś, kto istnieje poza nim. Dlatego istnienie metafizycznych praw logiki dowodzi istnienia Boga Stwórcy, który sam jest logiczny i który ustanowił takie prawa, aby nasz wszechświat był uporządkowany i dawał się zrozumieć. Uczynił On także człowieka, który potrafi myśleć logicznie, aby mógł poznawać ten logiczny wszechświat oraz samego Stwórcę. W ten sposób nawet najprostsza logika prowadzi człowieka do wiary w Boga.

Przypisy

1. Logika, Słownik Języka Polskiego PWN, https://sjp.pwn.pl/sjp/logika;2566276.html
2. Viet D., Viet K., Are the Laws of Logic Really Laws?, Answers in Genesis, 11 listopada 2011, https://answersingenesis.org/logic/are-the-laws-of-logic-really-laws/
3. Lisle J., Atheism: An Irrational Worldview, Answers in Genesis, 10 października 2007, https://answersingenesis.org/world-religions/atheism/atheism-an-irrational-worldview/
4. Ibid.
5. Problem pojawia się, gdy schodzimy do poziomu mechaniki kwantowej. Tutaj załamują się nie tylko klasyczne prawa fizyczne, ale nawet klasyczna logika.
6. Ateiści twierdzą, że tzw. cuda (np. opisane w Piśmie Świętym) przeczą logice – a zatem nie mogą być prawdziwe. Tymczasem one jedynie łamią prawa fizyczne i nie ma to nic wspólnego z łamaniem praw logicznych.
7. Lisle J., God & Natural Law, Answers in Genesis, 28 sierpnia 2006, https://answersingenesis.org/is-god-real/god-natural-law/