Karliczka hawajska (Zapornia palmeri) była nielotnym ptakiem, który żył wyłącznie na wyspie Laysan w północno-zachodniej części Hawajów. Ta mała wyspa, ważna kolonia ptaków morskich, była domem dla wielu gatunków endemicznych, w tym dla karliczki. Gatunek ten wyginął z powodu niszczenia jej siedlisk przez króliki domowe oraz ostatecznie przez działania podczas II wojny światowej.
Taksonomia
Nazwa naukowa gatunku upamiętnia Henry’ego Palmera, który zbierał okazy karliczki na Hawajach.
Opis
Karliczka hawajska była niewielkim ptakiem, mierzącym 15 cm od dzioba do końca ogona. Nie mogła latać. Miała jedynie 8 lotek pierwotnych, a jej prosty i mocny dziób mierzył 1,8 cm. Nogi karliczki były dobrze rozwinięte.
Ptak ten miał jasnobrązowe upierzenie z wyraźnymi, kontrastującymi szypułkami piór na grzbiecie i skrzydłach. Czoło, boki głowy, gardło i pierś były matowoszare, a pióra na bokach i łopatkach miały piaskowy odcień. Charakterystyczne czarno-białe prążki na brzuchu były mniej widoczne niż u innych chruścieli. Nogi i dziób były oliwkowozielone, a oczy miały rubinowy odcień. Młode miały upierzenie całkowicie czarne z długimi nogami i żółtym dziobem.
Występowanie
Gatunek ten występował wyłącznie na wyspie Laysan. Wprowadzona populacja istniała też na atolu Midway przez kilka dekad na początku XX wieku.
Zachowanie i ekologia
Karliczka hawajska żywiła się głównie bezkręgowcami, takimi jak ćmy, muchy i larwy. Jadła także liście, nasiona oraz jaja i martwe ciała ptaków morskich. Była agresywna i walczyła z innymi gatunkami, szczególnie z hawajkami grubodziobymi. Te ptaki potrafiły otwierać jaja ptaków morskich, a karliczki były w tym dużo gorsze. Dlatego czekały aż hawajki otworzą jajo, a potem je przeganiały i zjadały jego zawartość. Na Midway karliczki hawajskie kradły jedzenie kur domowych.
Na Laysan nie było stałego źródła słodkiej wody. Karliczki hawajskie zaspokajały swoje pragnienia czerpiąc z płynów ciał ofiar i zawartości jaj. Chętnie piły też wodę z kałuż po intensywnych opadach deszczu.
Chociaż były nielotne, używały skrzydeł do utrzymania równowagi podczas biegania i skakania. Dzięki temu mogły skakać na wysokość nieco poniżej 1 metra. Były zwinne i niespokojne. Chowając się w trawach, unikały drapieżników i południowego upału. W obliczu zagrożenia często kryły się w norach fulmarów.
Ptaki były najbardziej aktywne rano i po południu, ale można je było zobaczyć przez cały dzień. Karliczki hawajskie były bardzo nieustraszone. Jeśli obserwator stał w miejscu, podchodziły i wspinały się na niego w poszukiwaniu resztek jedzenia.
Wokalizacja
Karliczki czasami stawały w miejscu i wydawały jeden do trzech cichych, warczących dźwięków. W trakcie zalotów lub obrony terytorium (nie ma pewności, ale prawdopodobnie chodziło o to drugie) dwa ptaki stały naprzeciwko siebie, unosząc pióra i wydając dźwięki przypominające dzwonki alarmowe. Po zmierzchu cała populacja wydawała krótkie dźwięki, co jeden z badaczy opisał jako dźwięk, który przypomina „[…]garść lub dwie szklanych kulek rzucanych na szklany dach, a następnie opadających w serii skoków.”
Młode ptaki wydawały wiele dźwięków, a ich nawoływania były stosunkowo głośne w porównaniu do ich niewielkich rozmiarów.
Rozmnażanie
Okres godowy i budowa gniazd zaczynały się w kwietniu. Jaja składane byly od maja do czerwca, a szczyt sezonu lęgowego przypadał na czerwiec i lipiec. Na Laysan gniazda budowały w kępach endemicznych roślin, takich jak Cyperus pennatiformis oraz wprowadzonych traw, jak cynodon palczasty.
Na Midway ptaki gniazdowały w różnych schronieniach, takich jak zarośla scewoli i skupiska wilca kozie kopytko. Gniazda były umieszczane na ziemi lub wewnątrz kęp; wtedy ptaki przearanżowywały suche liście, tworząc niewielką przestrzeń z małym tunelem o długości około 15 centymetrów. Wnętrze gniazda wyściełane było miękkim, suchym materiałem roślinnym i piórami ptaków morskich.
Samice składały 3, a czasem 2 owalne jaja. Miały one wymiary 31 x 21 mm, jasnooliwkowy kolor podstawowy i były pokryte nieregularnymi znakami w kolorze jasnej surowej sienny lub purpurowoszarym. Ptaki łączyły się w pary na całe życie lub na sezon lęgowy i dzieliły się obowiązkami inkubacyjnymi. Samice spędzały więcej czasu na wysiadywaniu niż samce.
Pisklęta karliczek wykluwały się po około 20 dniach inkubacji (lub mniej). Oboje rodzice opiekowali się nimi przez około miesiąc. Pięć dni po wykluciu młode potrafiły biegać tak szybko jak dorosłe ptaki.
Wyginięcie
Laysan jest uznawana za jedną z najważniejszych kolonii ptaków morskich w USA. Żyje tam wiele gatunków, w tym albatrosy czarnonogie, albatrosy ciemnolice oraz burzyki i rybitwy. Wyspa miała także 5 unikalnych gatunków ptaków lądowych i wodnych, w tym karliczkę hawajską. Wyginięcie tego gatunku jest szczególnie smutne, ponieważ można było tego uniknąć.
Karliczka hawajska była już zagrożona, gdy na Laysan wprowadzono króliki domowe. Bez drapieżników, które kontrolowałyby ich liczebność, króliki całkowicie roślinność wyspy. Przemieniło to Laysan w jałowy obszar, co doprowadziło do wyginięcia karliczki.
W 1923 roku na Laysan można było znaleźć tylko dwa te ptaki. Z ośmiu, które przywieziono z Midway, co najmniej dwa zmarły prawie natychmiast z powodu braku pokarmu i schronienia. Uważa się, że gatunek wyginął na Laysan w 1923 roku, głównie z powodu braku miejsc do gniazdowania. Ostatnią karliczkę hawajską zaobserwowano na Eastern Island w Midway w czerwcu 1944 roku.
Przy okazji polecamy zapoznać się z artykułami:
- Uchatek grzywiasty – uchatka grzywiasta – lew morski Stellera
- Pudu południowy
- Potop według Indian z Wielkiego Kanionu Kolorado
- Dinozaury sąsiadami ludzi
- Pierścienie Saturna dowodem na młody wiek Układu Słonecznego
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Laysan_rail [dostęp: 23.10.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: John Gerrard Keulemans. Licencja: domena publiczna.
