Kajman czarny (Melanosuchus niger) to gatunek gada z rodziny aligatorowatych, endemiczny dla Ameryki Południowej. Osiąga imponujące rozmiary, dorastając do 5-6 metrów długości i przekraczając masę 450 kilogramów, co czyni go największym żyjącym przedstawicielem rodziny aligatorowatych oraz trzecim co do wielkości krokodylowatym w neotropikalnej strefie klimatycznej. Zgodnie ze swoją nazwą, ma on ciemne, zielonkawo-czarne ubarwienie, a niektóre okazy mogą mieć niemal kruczoczarną barwę. Na dolnej szczęce występują szare do brązowych pręgi. Młode osobniki charakteryzują się ubarwieniem bardziej wyrazistym z białawo-żółtym pręgowaniem po bokach ciała, które utrzymuje się długo w dorosłości – znacznie dłużej niż u innych gatunków. Takie ubarwienie młodych osobników pomaga im w kamuflażu, rozmywając sylwetkę zarówno na lądzie, jak i w wodzie, co chroni je przed drapieżnikami. Jak wszystkie krokodylowate, kajmany są długimi, krępymi stworzeniami z potężnymi szczękami, długimi ogonami i krótkimi nogami. Gruba, łuskowata skóra oraz oczy i nozdrza umieszczone na czubku głowy umożliwiają im widzenie i oddychanie, podczas gdy reszta ciała pozostaje zanurzona w wodzie. Kajman czarny to mięsożerny drapieżnik, który zamieszkuje słodkowodne siedliska, w tym wolno płynące rzeki, jeziora oraz okresowo zalewane sawanny, gdzie poluje na różnorodne gatunki ryb, gadów, ptaków i ssaków.
Rozród kajmana czarnego odbywa się w porze suchej. Samice budują gniazdo w kształcie kopca, do którego składają od 30 do 65 jaj. Po wykluciu, młode formują grupy nazywane stadami, które są strzeżone przez samice. Stada mogą zawierać osobniki z różnych gniazd. Kiedyś pospolity, kajman czarny został prawie wytępiony, głównie z powodu polowań na jego cenną skórę. Obecnie populacja tego gatunku zaczyna się odradzać, a jego status na liście IUCN to „zależny od ochrony”.
Dystrybucja
Kajman czarny zamieszkuje głównie obszary Amazonii, występując w rzekach, bagnach, terenach podmokłych oraz jeziorach. Można go spotkać na terenie Brazylii, wschodniego Ekwadoru i Peru, północnej Boliwii, wschodniej Gujany Francuskiej oraz południowej Gujany.
Charakterystyka
Kajman czarny ma ciemną, łuskowatą skórę, która pełni rolę kamuflażu podczas nocnych polowań, a także pomaga w absorpcji ciepła (proces termoregulacji). Na dolnej szczęce znajdują się szare paski (u starszych osobników brązowe), a boki ciała zdobią blade, żółtawe lub białe pręgi, które są znacznie bardziej widoczne u młodych osobników. Stopniowo zanikają one wraz z wiekiem. Kajman czarny posiada kostny grzebień rozciągający się od obszaru nad oczami wzdłuż pyska. Jego oczy są duże, co jest cechą przystosowawczą do nocnej aktywności i mają brązową barwę. Samice, pilnując swoich gniazd, często dręczone przez krwiopijne muchy, które gromadzą się wokół ich wrażliwych oczu.
Strukturalnie, kajman czarny różni się od innych gatunków kajmanów, zwłaszcza pod względem kształtu czaszki. Ma wyraźnie większe oczy, a jego pysk jest stosunkowo masywny. Czaszka – ze względu na znacznie większe rozmiary gatunku – jest dużo większa. Kajmany czarne są również bardziej krępe niż inne krokodylowate o podobnej długości. Zauważono, że morfologia czaszki może się różnić w zależności od wieku i konkretnego osobnika oraz od płci – dorosłe samce mają zazwyczaj masywniejsze czaszki w porównaniu do samic w podobnym wieku. Z tego powodu samce mają silniejszy nacisk szczęk i prawdopodobnie polują na większe zdobycze niż samice.
Młode kajmany czarne można odróżnić od dużych kajmanów okularowych po proporcjonalnie większej głowie oraz po ubarwieniu szczęki – u kajmana okularowego jest ona jasna, podczas gdy u kajmana czarnego ciemna z trzema czarnymi plamami.
Biologia i zachowanie
Kajman czarny jest drapieżnikiem szczytowym , który może polować na praktycznie każde zwierzę lądowe i przybrzeżne znajdujące się w jego zasięgu. Podobnie jak inne duże krokodylowate, kajmany czarne były obserwowane podczas polowania na mniejsze gatunki, takie jak kajmany okularowe, a nawet na mniejsze osobniki własnego gatunku, co świadczy o występowaniu kanibalizmu. Młode kajmany czarne żywią się głównie małymi rybami, żabami i bezkręgowcami, takimi jak mięczaki, skorupiaki, pajęczaki i owady. W miarę dorastania zaczynają polować na większe ryby – piranie, sumy i okonie. Mięczaki pozostają jednak ważnym element ich diety przez całe życie.
Kajmany czarne polują na różnorodne ofiary, zależnie od dostępności. Do ich zdobyczy należą węże, żółwie, ptaki i ssaki, przy czym te ostatnie są często łowione, gdy przychodzą do wodopojów nad rzekami. Wśród ssaków dominują typowe gatunki amazońskie, takie jak małpy, leniwce, pancerniki, paki, jeżozwierze, aguti, ostronosy i kapibary. Do większych ofiar mogą należeć inne gatunki kajmanów, a także jelenie, pekari, tapiry, anakondy, wydry olbrzymie, delfiny rzeczne oraz zwierzęta domowe, w tym świnie, bydło, konie i psy.
Tam, gdzie stada kapibar i pekari białowargich są powszechne, stanowią one najczęstszą zdobycz dużych dorosłych kajmanów czarnych. Istnieją dowody na to, że do grona ich ofiar można zaliczyć również stosunkowo duże żółwie rzeczne. Siła nacisku szczęk kajmanów czarnych jest bowiem wystarczająca, aby rozbić skorupę żółwia. Duże samce były również obserwowane podczas kanibalizmu innych kajmanów czarnych.
W porównaniu z mniejszymi gatunkami kajmanów, kajman czarny częściej poluje na lądzie w nocy, wykorzystując swój wyostrzony słuch i wzrok. Jak wszystkich krokodylowatych, ich zęby są przystosowane do chwytania, a nie do żucia, dlatego też zazwyczaj próbują połknąć zdobycz w całości zaraz po jej utopieniu lub zmiażdżeniu. Duże ofiary, które nie mogą być połknięte w całości, są często przechowywane do momentu aż ich mięso zgnije na tyle, by można było odrywać kawałki ciała.
Źródło
1. https://en.wikipedia.org/wiki/Black_caiman [dostęp: 20.08.2024].
© Źródło zdjęcia głównego: Wikimedia Commons. Autor: Rigelus. Licencja: CC BY-SA 3.0.
