Ból jest tym, czego chcielibyśmy uniknąć. Już samo nasze przyjście na świat wiąże się z niesamowitą męką, jaką odczuwają kobiety podczas porodu. Zobaczmy, jak bóle wpływają na pracę naszego mózgu.
Rodzaje bólu
Rozróżnia się bóle ostre i przewlekłe. Który z nich jest najgorszy? Nie da się tego jednoznacznie stwierdzić, bowiem każdy może doprowadzić człowieka do samobójstwa.
Ból ostry jest nagły i intensywny, trwający krócej niż 3 miesiące1. Spowodowany jest urazem, stanem zapalnym czy infekcją. Bólem ostrym są np. bóle zęba lub bóle będące wynikiem złamań kości. Mimo że jest on nieprzyjemny, to dzięki niemu wiemy, że coś się stało. Wykorzystywany był i jest do przełamywania oporu podczas bezlitosnych tortur.
Z bólem przewlekłym mamy do czynienia wtedy, gdy trwa nie krócej niż 3 miesiące2. W wielu przypadkach przyczyna nie jest znana, a sam ból ma miejsce rozproszone. Bólem przewlekłym są np. bóle głowy lub bóle nowotworowe. Z powodu niemożności zniesienia cierpienia niektórzy popełniają samobójstwo lub decydują się na eutanazję (jeśli jest dostępna w danym kraju).
W literaturze możemy spotkać również inne rodzaje bólów, jednym z nich jest ból emocjonalny3. Jest to nasze wewnętrzne cierpienie, smutek, depresja, nieszczęśliwa miłość. Ból emocjonalny niejednokrotnie występuje z bólem przewlekłym.
Choć wszystkie powyższe bóle odczuwamy w mózgu, to jednak on sam ich nie odczuwa. Co to znaczy? Mózg nie posiada receptorów nerwowych, zwanych nocyceptorami, a to one odpowiadają za wykrywanie tego nieznośnego uczucia4. Gdy boli nas głowa, tak naprawdę winne są mięśnie twarzy, szyi, skóry głowy, szczęki czy ramion.
Jak ból przekazywany jest do mózgu
Ból zaczyna się od komórek nerwowych umieszczonych w naszym ciele, a dokładniej rzecz ujmując od nocyceptorów zwanych receptorami bólu. Gdy receptory bólu stymulowane są przez temperaturę, ciśnienie lub substancje, uwalniane zostają neuroprzekaźniki. Przekaźniki te wysyłają informację do rdzenia kręgowego5. Można powiedzieć, że jest to posłaniec z listem, którego celem jest dotarcie do stolicy, czyli naszej głowy.
Rdzeń kręgowy, który jest połączony z mózgiem, może uznać, że ból jest nieistotny i nie wyśle informacji do mózgu. Gdy jednak informacja dotrze, to w mózgu wydzielane są substancje chemiczne i następuje decyzja, co z nią zrobić. Może on wysłać sygnał do innych części ciała, by go wzmocnić lub osłabić.
Badania dowodzą, że kobiety i mężczyźni inaczej odczuwają ból6. Odpowiedzialny jest za to neurotroficzny czynnik pochodzenia mózgowego. Twierdzenie naukowców jest takie, że kobiety bardziej cierpią z powodu bólu przewlekłego.
Jak mózg walczy z bólem
Mózg, by przezwyciężyć silne oddziaływanie bólu, zaczyna produkować endorfiny7. Są to substancje biochemiczne wytwarzane podczas stresu i bólu. Odpowiadają również za poczucie bezpieczeństwa, szczęścia czy poprawę pamięci, a ich niedobór za odczuwanie depresji.
Działają one z receptorami opioidowymi w mózgu, podobnie jak morfina czy kodeina. Różnica jest jednak taka, że w przeciwieństwie do nich endorfiny nie uzależniają.
Choć wysoki poziom endorfin sprawia, że mniej odczuwamy stres i ból, to nie u każdego wytwarzane są one w takich samych ilościach. Naukowcy zauważyli, że deficyt endorfin częściej występuje u kobiet niż u mężczyzn. Jak podnieść poziom endorfin? Mózg wydziela je podczas ćwiczeń fizycznych, śmiechu, słuchania muzyki, po zjedzeniu czekolady, jak i innych czynności, które sprawiają nam radość. Co ciekawe, światło słoneczne padające na naszą skórę również przyczynia się do zwiększonej produkcji hormonów szczęścia8. Przy umiarkowanym bólu rozsądnym więc wydaje się pójść poćwiczyć na dworze.
Według doktor April Vallerand z Wayne State University w Detroit poczucie bezsilności powoduje, że ból odczuwamy mocniej niż powinniśmy9. Mówi ona, że powinniśmy zaakceptować ból, jak normalną część ludzkiego doświadczenia. Jeśli będziemy myśleć pozytywnie, a nie skupiać się na nim, zmniejszymy nasze cierpienie. Nieraz zapewne każdy z nas miał w życiu sytuację, że zapomniał o bólu, bo skupił się na czymś innym.
Poczucie zmniejszenia bólu wywołuje również neuroprzekaźnik serotonina10. Podobnie jak endorfiny serotonina zmniejsza odczuwanie bólu fizycznego i emocjonalnego. Naturalnie zwiększymy jej produkcję przez aktywność fizyczną i dietę.
Adrenalina jest hormonem, który w bardzo krótkim odstępie czasu może spowodować, że znacznie zmniejszy się odczuwanie bólu11. Wytwarzana jest podczas zagrożenia lub walki, dlatego w sytuacji silnego pobudzenia nerwowego wyrzut adrenaliny wywołuje znaczne podwyższenie progu bólu. Wzrasta wówczas sprawność fizyczna i psychiczna. Adrenalina jest na tyle niebezpieczna, że można się od niej nawet uzależnić.
Farmakologiczne zmniejszenie bólu
Niesterydowe leki przeciwzapalne, np. Aspiryna, Ibuprofen, Diklofenak, Ketoprofen i inne, blokują działanie enzymu COX-1 i COX-212. Występuje on w wielu tkankach, w tym w płytkach krwi, nerkach, naczyniach krwionośnych i żołądku. COX-2 w niewielkich ilościach jest obecny w mózgu, gdzie odpowiada za plastyczność synaptyczną.
Paracetamol jest najczęściej stosowanym lekiem przeciwbólowym na świecie13. Co zastanawiające, jego działanie nie zostało w pełni wyjaśnione, choć jest stosowany od 1959 roku. Działa on w centralnym układzie nerwowym, przechodząc do mózgu14. Hamuje w nim oraz w rdzeniu kręgowym aktywność cyklooksygenazy (COX).
Opioidy to silne leki przeciwbólowe. Należą do nich m.in. morfina, kodeina, fentanyl, buprenorfina, oksykodon15. Opioidem jest również heroina. Aktywują one receptory opioidowe umieszczone w naszym ciele. Proces ten zmniejsza pobudliwość komórek nerwowych, dzięki czemu stają się one mniej wrażliwe na ból. Minusem opioidów jest to, że uzależniają.
Emocjonalne zmniejszenie bólu
Na początku artykułu wspomnieliśmy o bólu emocjonalnym. Jak z nim walczyć? Rozmawiać z bliskimi, nie zamykać się na świat, uprawiać aktywność fizyczną. Wszystkie te czynności pomogą w produkcji endorfin.
Dla strapionych pomocne będzie czytanie Pisma Świętego. Poznamy tam Stworzyciela i dowiemy się, jaką miłością nas obdarzył. Dla Niego każdy jest wyjątkowy. Co nam to da? W mózgu zaczną wytwarzać się połączenia neuronowe odpowiedzialne za poczucie, że jesteśmy kochani i wyjątkowi. Niezwykle skutecznym będzie wówczas poczucie własnej wartości, dzięki czemu nabierzemy pewności siebie. Apostoł Paweł był tak pewny miłości Bożej, że w jednym z listów napisał:
Jestem bowiem pewien, że ani śmierć, ani życie, ani aniołowie, ani zwierzchności, ani moce, ani teraźniejsze, ani przyszłe rzeczy; ani wysokość, ani głębokość, ani żadne inne stworzenie nie będzie mogło nas odłączyć od miłości Boga, która jest w Jezusie Chrystusie, naszym Panu – List do Rzymian 8,38-39.
Jak mózg radzi sobie z bólem – podsumowanie
Jak widzimy, mózg, gdy odczuwa ból, wytwarza hormony, które hamują jego działanie. Pomocne jest też pozytywne myślenie, i to zarówno przy bólu fizycznym, jak i emocjonalnym. Gdy ten staje się nie do zniesienia, często sięga się po środki farmakologiczne. Ostatnim stadium ochrony przed bólem są opioidy, ich działanie musi być jednak ściśle kontrolowane, gdyż wywołują uzależnienie.
Przypisy
- Ból ostry, DIP RILIF, https://diprilif.pl/bol/klasyfikacja-bolu/ostry-bol/ [dostęp: 03.07.2024].
- Ból przewlekły, Neuraxpharm, https://www.neuraxpharm.com/pl/zaburzenia/bol-przewlekly [dostęp: 03.07.2024].
- M. McKay et al., Ból emocjonalny. Strategie i ćwiczenia, dzięki którym poradzisz sobie z cierpieniem psychicznym, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, 2024, https://www.gwp.pl/bol-emocjonalny.html [dostęp: 03.07.2024].
- A. Tomczyk-Anioł, Dlaczego boli głowa, skoro mózg nie może boleć?, Medonet, 31.01.2024, https://www.medonet.pl/choroby-od-a-do-z/najczestsze-objawy-chorobowe,dlaczego-boli-glowa–skoro-mozg-nie-moze-bolec—wyjasniamy-,artykul,96040386.html [dostęp: 03.07.2024].
- How We Feel Pain, National Vulvodynia Association, https://www.nva.org/learnpatient/how-we-feel-pain/ [dostęp: 03.07.2024].
- W. Rumińska, Czy mężczyźni i kobiety odczuwają ból w równym stopniu? Naukowcy znają odpowiedź, PoradnikZdrowie.pl, 19.05.2022, https://www.poradnikzdrowie.pl/aktualnosci/czy-mezczyzni-i-kobiety-odczuwaja-bol-w-rownym-stopniu-naukowcy-znaja-odpowiedz-aa-98rL-VK22-ZnQX.html [dostęp: 03.07.2024].
- J. Piekara, Czym są endorfiny i jakie funkcje pełnią w organizmie? Jak podnieść ich poziom w organizmie?, Doz.pl, 30.06.2021, https://www.doz.pl/czytelnia/a16124-Czym_sa_endorfiny_i_jakie_funkcje_pelnia_w_organizmie_Jak_podniesc_ich_poziom_w_organzmie [dostęp: 03.07.2024].
- Wpływ słońca na organizm, Wolmed, https://wolmed.pl/blog/zbawienny-wplyw-slonca/ [dostęp: 03.07.2024].
- L. Rath, The Connection Between Pain and Your Brain, Arthritis Foundation, https://www.arthritis.org/health-wellness/healthy-living/managing-pain/understanding-pain/pain-brain-connection [dostęp: 03.07.2024].
- Serotonina – jaki ma wpływ na nasze zdrowie?, Vitalea, https://vitalea.pl/blog/serotonina-jaki-ma-wplyw-na-nasze-zdrowie [dostęp: 03.07.2024].
- C. Stańczak, Adrenalina (epinefryna) – jak na nas działa? – stosowanie oraz skutki uboczne, WApteka, 22.06.2020, https://www.wapteka.pl/blog/artykul/adrenalina-epinefryna-jak-na-nas-dziala-stosowanie-oraz-skutki-uboczne [dostęp: 03.07.2024].
- Niesteroidowe leki przeciwzapalne – jak zażywać je bezpiecznie?, Centrum Medyczne Damiana, 01.07.2019, https://www.damian.pl/zdrowie/niesteroidowe-leki-przeciwzapalne-jak-zazywac-je-bezpiecznie,5184,n,4722 [dostęp: 03.07.2024].
- Paracetamol, paracetamolum – zastosowanie, działanie, opis, Doz.pl, https://www.doz.pl/leki/w932-paracetamol [dostęp: 03.07.2024].
- Paracetamol, Medycyna Praktyczna, https://www.mp.pl/pacjent/leki/subst.html?id=643 [dostęp: 03.07.2024].
- Opioidy – ból, wskazania, zatrucie, uzależnienie. Jakie są rodzaje opioidów?, Medonet, 08.04.2019, https://www.medonet.pl/zdrowie,opioidy—bol–wskazania–zatrucie–uzaleznienie,artykul,1731072.html [dostęp: 03.07.2024].
Wszystkie cytaty biblijne pochodzą z Uwspółcześnionej Biblii Gdańskiej.
© Źródło zdjęcia głównego: Canva.